ածեմ
Old Armenian edit
Etymology edit
From Proto-Indo-European *h₂eǵ- (“to drive”), specifically either from the thematic root present *h₂éǵ-e-ti or the zero-grade formation *h₂ǵ-es- (the question hinges on the outcome of *h₂e- in Armenian, which is disputed).
Verb edit
ածեմ • (acem)
- to carry, to fetch, to bring (copiously used figuratively and idiomatically)
- ածել ընդ իւր ― acel ənd iwr ― to conduct
- ածել ի ներքս, ի մէջ ― acel i nerkʿs, i mēǰ ― to introduce
- ածել ի վերայ/ածել թափել ― acel i veray/acel tʿapʿel ― to infer
- ածել ի/վերածել ― acel i/veracel ― to reduce
- ածել ընդ քարշ ― acel ənd kʿarš ― to drag along
- ածել զբոցով ― acel zbocʿov ― to pass through flame, to enflame, to burn
- ածել զմտաւ ― acel zmtaw ― to consider, to think, to reflect
- ածել զբռամբ ― acel zbṙamb ― to seize, to lay hold of
- առանց ընդ բանս ինչ ածելոյ ― aṙancʿ ənd bans inčʿ aceloy ― without making any objection, readily
- ածել զիւրեւ՝ յինքն ― acel ziwrew, yinkʿn ― to seduce, to entice
- թեկն ածել զիրիք ― tʿekn acel zirikʿ ― to attempt; to aspire to, to pant for, to seek; to embroil; to sell off, to dispose of; to explain oneself, to pretend to be
- to put on (clothes or accessories)
- գօտի ածել ― gōti acel ― to gird
- to pour (a liquid)
- to strike, to hit
- ածել ումեք սուսերաւ ― acel umekʿ suseraw ― to strike someone with a sword
- (post-Classical) to shave
- ածել զհերս ― acel zhers ― to raze hair
- (post-Classical) to grow (a plant)
- (post-Classical) to play (a musical instrument)
- (post-Classical) to lay (eggs)
- ածել զձու ― acel zju ― to lay eggs
Conjugation edit
active
| infinitive | ածել (acel) | participle | ածեալ (aceal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | ած- (ac-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածեմ (acem) | ածես (aces) | ածէ (acē) | ածեմք (acemkʿ) | ածէք (acēkʿ) | ածեն (acen) | |
| imperfect | ածէի, ածեի* (acēi, acei*) | ածէիր, ածեիր* (acēir, aceir*) | ածէր (acēr) | ածէաք, ածեաք* (acēakʿ, aceakʿ*) | ածէիք, ածեիք* (acēikʿ, aceikʿ*) | ածէին, ածեին* (acēin, acein*) | |
| aorist | ածի (aci) | ածեր (acer) | ած, էած* (ac, ēac*) | ածաք (acakʿ) | ածէք, ածիք (acēkʿ, acikʿ) | ածին (acin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածիցեմ (acicʿem) | ածիցես (acicʿes) | ածիցէ (acicʿē) | ածիցեմք (acicʿemkʿ) | ածիցէք (acicʿēkʿ) | ածիցեն (acicʿen) | |
| aorist | ածից (acicʿ) | ածցես (accʿes) | ածցէ (accʿē) | ածցուք (accʿukʿ) | ածջիք (acǰikʿ) | ածցեն (accʿen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ա՛ծ (ác) | — | — | ածէ՛ք (acḗkʿ) | — | |
| cohortative | — | ածջի՛ր (acǰír) | — | — | ածջի՛ք (acǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ածեր (mí acer) | — | — | մի՛ ածէք (mí acēkʿ) | — | |
| *rare note the aorist stem without -եց- (-ecʿ-) | |||||||
mediopassive
| infinitive | ածել, ածիլ* (acel, acil*) | participle | ածեալ (aceal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | ած- (ac-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածիմ (acim) | ածիս (acis) | ածի (aci) | ածիմք (acimkʿ) | ածիք (acikʿ) | ածին (acin) | |
| imperfect | ածէի (acēi) | ածէիր (acēir) | ածէր, ածիւր (acēr, aciwr) | ածէաք (acēakʿ) | ածէիք (acēikʿ) | ածէին (acēin) | |
| aorist | ածայ (acay) | ածար (acar) | ածաւ (acaw) | ածաք (acakʿ) | ածայք (acaykʿ) | ածան (acan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածիցիմ (acicʿim) | ածիցիս (acicʿis) | ածիցի (acicʿi) | ածիցիմք (acicʿimkʿ) | ածիցիք (acicʿikʿ) | ածիցին (acicʿin) | |
| aorist | ածայց (acaycʿ) | ածցիս (accʿis) | ածցի (accʿi) | ածցուք (accʿukʿ) | ածջիք (acǰikʿ) | ածցին (accʿin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ածի՛ր (acír) | — | — | ածարո՛ւք (acarúkʿ) | — | |
| cohortative | — | ածջի՛ր (acǰír) | — | — | ածջի՛ք (acǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ածիր (mí acir) | — | — | մի՛ ածիք (mí acikʿ) | — | |
| *post-classical note the aorist stem without -եց- (-ecʿ-) | |||||||
Derived terms edit
- ած (ac)
- ածական (acakan)
- ածանիմ (acanim)
- ածանց (acancʿ)
- ածանցիմ (acancʿim)
- ածեզաձի (acezaji)
- ածելեմ (acelem)
- ածելի (aceli)
- ածող (acoł)
- ածողագոյն (acołagoyn)
- ածողեմ (acołem)
- ածու (acu)
- ածուատեալ (acuateal)
- ածուենի (acueni)
- ածումն (acumn)
- ածք (ackʿ)
- ածօղ (acōł)
- ակնածեմ (aknacem)
- ակնածու (aknacu)
- ամօթածու (amōtʿacu)
- անածու (anacu)
- անծաղրածու (ancałracu)
- առած (aṙac)
- առածանեմ (aṙacanem)
- առածիմ (aṙacim)
- աւելածու (awelacu)
- բազմայածեան (bazmayacean)
- գիշերայած (gišerayac)
- գիշերայածու (gišerayacu)
- գօտեւած (gōtewac)
- գօտիածու (gōtiacu)
- դատարկայած (datarkayac)
- դիւրածեմ (diwracem)
- ենթածեմ (entʿacem)
- զառածանեմ (zaṙacanem)
- զառածեմ (zaṙacem)
- ընդվայրայած (əndvayrayac)
- թեւածեմ (tʿewacem)
- խաւարայած (xawarayac)
- խնամածու (xnamacu)
- խնամածութիւն (xnamacutʿiwn)
- խնկածու (xnkacu)
- խորհրդածեմ (xorhrdacem)
- խորհրդածու (xorhrdacu)
- ծաղրածու (całracu)
- ծովայածուկ (covayacuk)
- կամարածու (kamaracu)
- կարկտածու (karktacu)
- կողմնածու (kołmnacu)
- համբարածու (hambaracu)
- հարսնածեմ (harsnacem)
- հարսնածու (harsnacu)
- հոգածեմ (hogacem)
- հոգածու (hogacu)
- ձեռածու (jeṙacu)
- ձեռնածու (jeṙnacu)
- մակածեմ (makacem)
- մակամտածեմ (makamtacem)
- մահածու (mahacu)
- մանկածու (mankacu)
- մատենայած (matenayac)
- մեղսածու (mełsacu)
- մտածեմ (mtacem)
- յածանք (yacankʿ)
- յածաչու (yacačʿu)
- յածեզաձի (yacezaji)
- յածեմ (yacem)
- յածեցուցանեմ (yacecʿucʿanem)
- յածիմ (yacim)
- յածող (yacoł)
- յածողական (yacołakan)
- յածումն (yacumn)
- յածուն (yacun)
- յառաջածու (yaṙaǰacu)
- յոգնայածուկ (yognayacuk)
- ներածեմ (neracem)
- նուագածու (nuagacu)
- շարածեմ (šaracem)
- շարակածեմ (šarakacem)
- ուղղածեմ (ułłacem)
- չույածական (čʿuyacakan)
- պատժածու (patžacu)
- պարածեմ (paracem)
- պարայածիմ (parayacim)
- պարայածումն (parayacumn)
- ստածեմ (stacem)
- վայրածեմ (vayracem)
- վայրայածիմ (vayrayacim)
- վերածեմ (veracem)
- վերածու (veracu)
- վերամբարձայած (verambarjayac)
- վերամբարձայածու (verambarjayacu)
- տարփածու (tarpʿacu)
- ցօղածու (cʿōłacu)
- փայլածեմ (pʿaylacem)
- փայլածիմ (pʿaylacim)
- փայլածու (pʿaylacu)
- փեսածու (pʿesacu)
- փեսայածու (pʿesayacu)
- փեսայածութիւն (pʿesayacutʿiwn)
- փոխածեմ (pʿoxacem)
- քնածու (kʿnacu)
- օդայած (ōdayac)
Descendants edit
- Armenian: ածել (acel)
References edit
- Ačaṙyan, Hračʿya (1940) Hayocʿ lezvi patmutʿyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, page 34
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979) “ածեմ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Awetikʿean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “ածեմ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Fortson, Benjamin W. (2010) Indo-European Language and Culture: An Introduction, second edition, Oxford: Blackwell, page 391
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period][1] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 111
- Martirosyan, Hrach (2010) “acem”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 16
- Petrosean, Matatʿeay (1879) “ածեմ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy