համ
See also: համ-
Armenian edit
Pronunciation edit
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [hɑm]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [hɑm]
Etymology 1 edit
From Old Armenian համ (ham).
Noun edit
համ • (ham)
Declension edit
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | համ (ham) | համեր (hamer) | ||
| dative | համի (hami) | համերի (hameri) | ||
| ablative | համից (hamicʻ) | համերից (hamericʻ) | ||
| instrumental | համով (hamov) | համերով (hamerov) | ||
| locative | համում (hamum) | համերում (hamerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | համը/համն (hamə/hamn) | համերը/համերն (hamerə/hamern) | ||
| dative | համին (hamin) | համերին (hamerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | համս (hams) | համերս (hamers) | ||
| dative | համիս (hamis) | համերիս (hameris) | ||
| ablative | համիցս (hamicʻs) | համերիցս (hamericʻs) | ||
| instrumental | համովս (hamovs) | համերովս (hamerovs) | ||
| locative | համումս (hamums) | համերումս (hamerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | համդ (hamd) | համերդ (hamerd) | ||
| dative | համիդ (hamid) | համերիդ (hamerid) | ||
| ablative | համիցդ (hamicʻd) | համերիցդ (hamericʻd) | ||
| instrumental | համովդ (hamovd) | համերովդ (hamerovd) | ||
| locative | համումդ (hamumd) | համերումդ (hamerumd) | ||
Derived terms edit
- համն առնել (hamn aṙnel)
- համը հանել (hamə hanel)
- համը գալ (hamə gal)
- համով-հոտով (hamov-hotov)
Etymology 2 edit
From Middle Armenian համ (ham), from Persian هم (ham). In some dialects, via Ottoman Turkish هم (hem).
Conjunction edit
համ • (ham)
- (colloquial, dialectal) and, both
- համ սա, համ նա ― ham sa, ham na ― both this and that
Usage notes edit
Used before each listed item.
Alternative forms edit
Further reading edit
- Ačaṙean, Hračʻeay (1902) “հէմ”, in Tʻurkʻerēni azdecʻutʻiwnə hayerēni vray ew tʻurkʻerēnē pʻoxaṙeal baṙerə Pōlsi hay žoġovrdakan lezuin mēǰ hamematutʻeamb Vani, Ġarabaġi ew Nor-Naxiǰewani barbaṙnerun (Ēminean azgagrakan žoġovacu; 3) (in Armenian), Moscow and Vagharshapat: Lazarev Institute of Oriental Languages
- Malxaseancʻ, Stepʻan (1944–1945) “համ₄”, in Hayerēn bacʻatrakan baṙaran [Armenian Explanatory Dictionary] (in Armenian), Yerevan: State Publishing House
Old Armenian edit
Etymology edit
From Proto-Indo-European *sh₁p-mo-, from *seh₁p-.
Noun edit
համ • (ham)
- taste
- 5th century, Bible, Exodus 16.31:[1]
- Եւ անուանեցին որդիքն Իսրայելի զանուն նորա Ման։ եւ նա էր իբրեւ զսերմն գնձոյ՝ սպիտակ, եւ համ նորա իբրեւ զխորիսխ մեղու։
- Ew anuanecʻin ordikʻn Israyeli zanun nora Man. ew na ēr ibrew zsermn gnjoy, spitak, ew ham nora ibrew zxorisx mełu.
- And the children of Israel called the name of it Man; and it was as white coriander seed, and the taste of it as a wafer with honey.
- Եւ անուանեցին որդիքն Իսրայելի զանուն նորա Ման։ եւ նա էր իբրեւ զսերմն գնձոյ՝ սպիտակ, եւ համ նորա իբրեւ զխորիսխ մեղու։
- 5th century, Bible, Jeremiah 48.11:
- Հանգուցեալ էր ի մանկութենէ իւրմէ Մովաբ, եւ յուսացեալ էր ի փառս իւր, եւ չէր թափեալ աման յամանոյ, եւ ոչ երթեալ ի գերութիւն․ վասն այնորիկ կայր համ նորա ի նմին, եւ հոտ նորա ոչ պակասեաց։
- Hangucʻeal ēr i mankutʻenē iwrmē Movab, ew yusacʻeal ēr i pʻaṙs iwr, ew čʻēr tʻapʻeal aman yamanoy, ew očʻ ertʻeal i gerutʻiwn; vasn aynorik kayr ham nora i nmin, ew hot nora očʻ pakaseacʻ.
- Moab hath been at ease from his youth, and he hath settled on his lees, and hath not been emptied from vessel to vessel, neither hath he gone into captivity: therefore his taste remained in him, and his scent is not changed․
- Հանգուցեալ էր ի մանկութենէ իւրմէ Մովաբ, եւ յուսացեալ էր ի փառս իւր, եւ չէր թափեալ աման յամանոյ, եւ ոչ երթեալ ի գերութիւն․ վասն այնորիկ կայր համ նորա ի նմին, եւ հոտ նորա ոչ պակասեաց։
- (figuratively) deliciousness; pleasantness
- (figuratively) good taste, good order, moderation, balance
- համ դնել ― ham dnel ― to moderate, to check
Usage notes edit
- The word did not mean "sap, juice" despite being so glossed in some foreign etymological references.
- The sense "bridle" given in some dictionaries is a misunderstanding of the figurative sense "good taste, good order, moderation".
Declension edit
o-type
Derived terms edit
- ախորժահամ (axoržaham)
- աղեհամ (ałeham)
- աղէհամ (ałēham)
- ամենահամ (amenaham)
- անհամ (anham)
- անհամական (anhamakan)
- անհամանամ (anhamanam)
- անհամանիւթ (anhamaniwtʻ)
- անհամիմ (anhamim)
- անհամութիւն (anhamutʻiwn)
- անհամոքսեմ (anhamokʻsem)
- անուշահամ (anušaham)
- անուշահամութիւն (anušahamutʻiwn)
- բազմահամ (bazmaham)
- բարեհամ (bareham)
- բորբոսահամ (borbosaham)
- գիճահամ (gičaham)
- գինեհամ (gineham)
- գիջահամ (giǰaham)
- գխտորահամ (gxtoraham)
- գղտորահամ (głtoraham)
- դառնահամ (daṙnaham)
- դժուարահամութիւն (džuarahamutʻiwn)
- եղեռնահամ (ełeṙnaham)
- երկհամ (erkham)
- թթուահամ (tʻtʻuaham)
- ժանգահամ (žangaham)
- ժանտահամ (žantaham)
- լեղահամ (lełaham)
- խանձրահամ (xanjraham)
- խանձրահամեալ (xanjrahameal)
- ծաղկահամ (całkaham)
- ծանրահամ (canraham)
- ծծմբահամ (ccmbaham)
- կծուահամ (kcuaham)
- կրահամ (kraham)
- համահամ (hamaham)
- համեղ (hameł)
- համեղաբան (hamełaban)
- համեղաբար (hamełabar)
- համեղագոյն (hamełagoyn)
- համեղախօսութիւն (hamełaxōsutʻiwn)
- համեղական (hamełakan)
- համեղահամ (hamełaham)
- համեղաճաշակ (hamełačašak)
- համեղաճաշակաւորութիւն (hamełačašakaworutʻiwn)
- համեղանամ (hamełanam)
- համեղացուցանեմ (hamełacʻucʻanem)
- համեղութիւն (hamełutʻiwn)
- համեստ (hamest)
- համոյ (hamoy)
- համտեսեմ (hamtesem)
- համք (hamkʻ)
- մաղձահամ (małjaham)
- մեղրահամ (mełraham)
- միահամ (miaham)
- մշկահամ (mškaham)
- չարահամ (čʻaraham)
- պարարտահամ (parartaham)
- սմբակահամ (smbakaham)
- սրբահամ (srbaham)
- վատահամ (vataham)
- փոթոթահամ (pʻotʻotʻaham)
- քաղցրահամ (kʻałcʻraham)
- քաղցրահամութիւն (kʻałcʻrahamutʻiwn)
Descendants edit
- Armenian: համ (ham)
- → Old Georgian: ჰამო (hamo)
- ⇒ Georgian: საამო (saamo), საამური (saamuri), სიამოვნება (siamovneba)
- → Mingrelian: ჰამო (hamo)
References edit
Further reading edit
- Ačaṙean, Hračʻeay (1977) “համ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume III, Yerevan: University Press, pages 16–17
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “համ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- De Vaan, Michiel (2008) Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 7), Leiden, Boston: Brill, →ISBN, page 538
- J̌ahukyan, Geworg (2010) “համ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 440b
- Kroonen, Guus (2013) Etymological Dictionary of Proto-Germanic (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 11), Leiden, Boston: Brill, →ISBN, page 420
- Lidén, Evald (1906) Armenische Studien (in German), Göteborg: Wald. Zachrissons, page 67
- Mallory, J. P. with Adams, D. Q. (2006) The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World (Oxford Linguistics), New York: Oxford University Press, →ISBN, page 258
- Pokorny, Julius (1959) Indogermanisches etymologisches Wörterbuch [Indo-European Etymological Dictionary] (in German), volume 3, Bern, München: Francke Verlag, page 880
- Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 27
- Olsen, Birgit Anette (2011) “Review of Martirosyan 2010”, in Kratylos, volume 56, , page 17 of 14–30
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “համ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy