քաղաք
Armenian edit
Etymology edit
From Old Armenian քաղաք (kʻałakʻ).
Pronunciation edit
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [kʰɑˈʁɑkʰ]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [kʰɑˈʁɑkʰ]
Audio (Eastern Armenian) (file)
Noun edit
քաղաք • (kʻaġakʻ)
Declension edit
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʻaġakʻ) | քաղաքներ (kʻaġakʻner) | ||
| dative | քաղաքի (kʻaġakʻi) | քաղաքների (kʻaġakʻneri) | ||
| ablative | քաղաքից (kʻaġakʻicʻ) | քաղաքներից (kʻaġakʻnericʻ) | ||
| instrumental | քաղաքով (kʻaġakʻov) | քաղաքներով (kʻaġakʻnerov) | ||
| locative | քաղաքում (kʻaġakʻum) | քաղաքներում (kʻaġakʻnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | քաղաքը/քաղաքն (kʻaġakʻə/kʻaġakʻn) | քաղաքները/քաղաքներն (kʻaġakʻnerə/kʻaġakʻnern) | ||
| dative | քաղաքին (kʻaġakʻin) | քաղաքներին (kʻaġakʻnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | քաղաքս (kʻaġakʻs) | քաղաքներս (kʻaġakʻners) | ||
| dative | քաղաքիս (kʻaġakʻis) | քաղաքներիս (kʻaġakʻneris) | ||
| ablative | քաղաքիցս (kʻaġakʻicʻs) | քաղաքներիցս (kʻaġakʻnericʻs) | ||
| instrumental | քաղաքովս (kʻaġakʻovs) | քաղաքներովս (kʻaġakʻnerovs) | ||
| locative | քաղաքումս (kʻaġakʻums) | քաղաքներումս (kʻaġakʻnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | քաղաքդ (kʻaġakʻd) | քաղաքներդ (kʻaġakʻnerd) | ||
| dative | քաղաքիդ (kʻaġakʻid) | քաղաքներիդ (kʻaġakʻnerid) | ||
| ablative | քաղաքիցդ (kʻaġakʻicʻd) | քաղաքներիցդ (kʻaġakʻnericʻd) | ||
| instrumental | քաղաքովդ (kʻaġakʻovd) | քաղաքներովդ (kʻaġakʻnerovd) | ||
| locative | քաղաքումդ (kʻaġakʻumd) | քաղաքներումդ (kʻaġakʻnerumd) | ||
i-type, inanimate (Western Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʻaġakʻ) | քաղաքներ (kʻaġakʻner) | ||
| dative | քաղաքի (kʻaġakʻi) | քաղաքներու (kʻaġakʻneru) | ||
| ablative | քաղաքէ (kʻaġakʻē) | քաղաքներէ (kʻaġakʻnerē) | ||
| instrumental | քաղաքով (kʻaġakʻov) | քաղաքներով (kʻaġakʻnerov) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | քաղաքը/քաղաքն (kʻaġakʻə/kʻaġakʻn) | քաղաքները/քաղաքներն (kʻaġakʻnerə/kʻaġakʻnern) | ||
| dative | քաղաքին (kʻaġakʻin) | քաղաքներուն (kʻaġakʻnerun) | ||
| ablative | քաղաքէն (kʻaġakʻēn) | քաղաքներէն (kʻaġakʻnerēn) | ||
| instrumental | քաղաքովը/քաղաքովն (kʻaġakʻovə/kʻaġakʻovn) | քաղաքներովը/քաղաքներովն (kʻaġakʻnerovə/kʻaġakʻnerovn) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | քաղաքս (kʻaġakʻs) | քաղաքներս (kʻaġakʻners) | ||
| dative | քաղաքիս (kʻaġakʻis) | քաղաքներուս (kʻaġakʻnerus) | ||
| ablative | քաղաքէս (kʻaġakʻēs) | քաղաքներէս (kʻaġakʻnerēs) | ||
| instrumental | քաղաքովս (kʻaġakʻovs) | քաղաքներովս (kʻaġakʻnerovs) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | քաղաքդ (kʻaġakʻd) | քաղաքներդ (kʻaġakʻnerd) | ||
| dative | քաղաքիդ (kʻaġakʻid) | քաղաքներուդ (kʻaġakʻnerud) | ||
| ablative | քաղաքէդ (kʻaġakʻēd) | քաղաքներէդ (kʻaġakʻnerēd) | ||
| instrumental | քաղաքովդ (kʻaġakʻovd) | քաղաքներովդ (kʻaġakʻnerovd) | ||
i-type, inanimate (Western Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʻaġakʻ) | քաղաքներ (kʻaġakʻner) | ||
| dative | քաղքի (kʻaġkʻi) | քաղաքներու (kʻaġakʻneru) | ||
| ablative | քաղքէ (kʻaġkʻē) | քաղաքներէ (kʻaġakʻnerē) | ||
| instrumental | քաղքով (kʻaġkʻov) | քաղաքներով (kʻaġakʻnerov) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | քաղաքը/քաղաքն (kʻaġakʻə/kʻaġakʻn) | քաղաքները/քաղաքներն (kʻaġakʻnerə/kʻaġakʻnern) | ||
| dative | քաղքին (kʻaġkʻin) | քաղաքներուն (kʻaġakʻnerun) | ||
| ablative | քաղքէն (kʻaġkʻēn) | քաղաքներէն (kʻaġakʻnerēn) | ||
| instrumental | քաղքովը/քաղքովն (kʻaġkʻovə/kʻaġkʻovn) | քաղաքներովը/քաղաքներովն (kʻaġakʻnerovə/kʻaġakʻnerovn) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | քաղաքս (kʻaġakʻs) | քաղաքներս (kʻaġakʻners) | ||
| dative | քաղքիս (kʻaġkʻis) | քաղաքներուս (kʻaġakʻnerus) | ||
| ablative | քաղքէս (kʻaġkʻēs) | քաղաքներէս (kʻaġakʻnerēs) | ||
| instrumental | քաղքովս (kʻaġkʻovs) | քաղաքներովս (kʻaġakʻnerovs) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | քաղաքդ (kʻaġakʻd) | քաղաքներդ (kʻaġakʻnerd) | ||
| dative | քաղքիդ (kʻaġkʻid) | քաղաքներուդ (kʻaġakʻnerud) | ||
| ablative | քաղքէդ (kʻaġkʻēd) | քաղաքներէդ (kʻaġakʻnerēd) | ||
| instrumental | քաղքովդ (kʻaġkʻovd) | քաղաքներովդ (kʻaġakʻnerovd) | ||
Old Armenian edit
Etymology edit
Probably an Iranian borrowing. Compare Middle Persian [Book Pahlavi needed] (klʾk /*kalāk/, “name of a fortress in Khorasan (in Bundahishn)”), Mazanderani کلا (-kalā, “suffix forming names of inhabited places”), Persian کلات (kalât), کلاته (kalâte, “fortress, castle; market town”), Northern Kurdish kelek, Central Kurdish کەڵەک (kellek, “pile of stones, dry stone wall”), Northern Luri کٱل (kal, “castle, house, hill”). Bailey explains the Iranian words from Proto-Iranian *kata- which forms names for any "covered place": Avestan 𐬐𐬀𐬙𐬀 (kata, “habitation”), Persian کده (kade, “house”), Wakhi kut (“roof”), Pashto کلی (këlay, “village”) etc. with further cognates in Proto-Slavic *kotьcь (“cottage, pigsty”), Gothic 𐌷𐌴𐌸𐌾𐍉 (hēþjō, “chamber”), Sanskrit चतति (cátati, “to hide oneself”). He assumes a dialectal *t → l sound change in Western Iranian languages, as in Pashto. Klingenschmitt offers an alternative derivation of the Iranian terms from Proto-Indo-European *kelH- (“hill”), with the same semantic development as in Proto-Germanic *burgz (“fortification”) from *bʰerǵʰ- (“high”).[1][2][3][4] Note also Hulaulá kalaki (“living room”).
Alternatively, the Armenian and Iranian may be independently borrowed from Semitic, namely from Akkadian 𒌷𒆗𒄷 (URUkal-ḫu /Kalḫu/), 𒌷𒆗𒄭 (URUkal-ḫi /Kalḫi/), 𒌷𒆗𒄩 (URUkal-ḫa)/𒌷𒆕𒄩 (URUkàl-ḫa /Kalḫa/), less frequently written 𒌷𒅗𒈛 (URUka-làḫ), the ancient city capital of Assyria on the Tigris, called Calah in the Bible. The city name is rendered as Ancient Greek Χαλαχ (Khalakh) in the Septuagint.[5][6] Another possibility is Akkadian 𒇥 (TUL2 /kalakku/, “excavation, trench; pit; underground store, silo, cellar”), a loanword from Sumerian 𒇥 (kalak, “excavation, trench, store-cellar”).[5]
It is often assumed Arabic قَلْعَة (qalʕa, “fortress, fort, castle”) is somehow connected. Further often connected with Classical Syriac ܟܪܟܐ (karəḵā, “walled city or town, fortress; enclosure”), Hebrew כרך (kəraḵ, “large city”).
Unconvincing native Proto-Indo-European etymologies have also been proposed.[7][8][9]
Noun edit
քաղաք • (kʻałakʻ)
- city, town
- 5th century, Bible, Genesis 4.17:[10]
- Եմուտ Կային առ կին իւր, եւ յղացաւ եւ ծնաւ զԵնոք։ Եւ շինէր քաղաք, եւ դնէր անուն քաղաքին յանուն որդւոյ իւրոյ Ենոքայ։
- Emut Kayin aṙ kin iwr, ew yłacʻaw ew cnaw zEnokʻ. Ew šinēr kʻałakʻ, ew dnēr anun kʻałakʻin yanun ordwoy iwroy Enokʻay.
- Translation by Brenton Septuagint Translation
- And Cain knew his wife, and having conceived she bore Enoch; and he built a city; and he named the city after the name of his son, Enoch.
- Եմուտ Կային առ կին իւր, եւ յղացաւ եւ ծնաւ զԵնոք։ Եւ շինէր քաղաք, եւ դնէր անուն քաղաքին յանուն որդւոյ իւրոյ Ենոքայ։
- 5th century, Bible, Deuteronomy 3.5:[11]
- ա՟մ քաղաքք ամուրք բարձրապարիսպք դրամբք եւ դռնափակօք․ թող ցքաղաքսն փերեզացոց բազում յոյժ
- a.m kʻałakʻkʻ amurkʻ barjraparispkʻ drambkʻ ew dṙnapʻakōkʻ; tʻoł cʻkʻałakʻsn pʻerezacʻocʻ bazum yoyž
- Translation by Brenton Septuagint Translation
- all strong cities, lofty walls, gates and bars; besides the very many cities of the Pherezites
- ա՟մ քաղաքք ամուրք բարձրապարիսպք դրամբք եւ դռնափակօք․ թող ցքաղաքսն փերեզացոց բազում յոյժ
- 5th century, Bible, Job 24.12:[12]
- Որք ի քաղաքաց եւ ի տանց իւրեանց զընկեցան, անձինք տղայոց մեծամեծս հեծեծեցին․ եւ նա այնմ այցելութիւն ընդէ՞ր ոչ առնիցէ։
- Orkʻ i kʻałakʻacʻ ew i tancʻ iwreancʻ zənkecʻan, anjinkʻ tłayocʻ mecamecs hecececʻin; ew na aynm aycʻelutʻiwn əndē?r očʻ aṙnicʻē.
- Translation by Claude E. Cox
- Those who cast them out of the cities and their own houses, though the souls of the young groaned very loudly—and he, why does he not pay a visit to that one?
- Որք ի քաղաքաց եւ ի տանց իւրեանց զընկեցան, անձինք տղայոց մեծամեծս հեծեծեցին․ եւ նա այնմ այցելութիւն ընդէ՞ր ոչ առնիցէ։
- 5th century, Bible, Daniel 3.28:[13]
- եւ իրաւունս ճշմարտութեան արարեր ըստ ամենայնի զոր արարեր մեզ եւ քաղաքի սրբոյ հարցն մերոյ Երուսաղէմի, զի ճշմարտութեամբ եւ յիրաւի ածեր զայս ամենայն վասն մեղաց մերոց
- ew irawuns čšmartutʻean ararer əst amenayni zor ararer mez ew kʻałakʻi srboy harcʻn meroy Erusałēmi, zi čšmartutʻeamb ew yirawi acer zays amenayn vasn mełacʻ merocʻ
- Translation by Brenton Septuagint Translation
- In all the things that thou hast brought upon us, and upon the holy city of our fathers, even Jerusalem, thou hast executed true judgment: for according to truth and judgment didst thou bring all these things upon us because of our sins.
- եւ իրաւունս ճշմարտութեան արարեր ըստ ամենայնի զոր արարեր մեզ եւ քաղաքի սրբոյ հարցն մերոյ Երուսաղէմի, զի ճշմարտութեամբ եւ յիրաւի ածեր զայս ամենայն վասն մեղաց մերոց
Declension edit
i-a-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʻałakʻ) | քաղաքք (kʻałakʻkʻ) | |
| genitive | քաղաքի (kʻałakʻi) | քաղաքաց (kʻałakʻacʻ) | |
| dative | քաղաքի (kʻałakʻi) | քաղաքաց (kʻałakʻacʻ) | |
| accusative | քաղաք (kʻałakʻ) | քաղաքս (kʻałakʻs) | |
| ablative | քաղաքէ (kʻałakʻē) | քաղաքաց (kʻałakʻacʻ) | |
| instrumental | քաղաքաւ (kʻałakʻaw) | քաղաքաւք = քաղաքօք (kʻałakʻawkʻ = kʻałakʻōkʻ) | |
| locative | քաղաքի (kʻałakʻi) | քաղաքս (kʻałakʻs) |
Derived terms edit
- անքաղաք (ankʻałakʻ)
- աշխարհաքաղաքացի (ašxarhakʻałakʻacʻi)
- աստուածաքաղաք (astuacakʻałakʻ)
- Արեգ քաղաք (Areg kʻałakʻ)
- արձակաքաղաք (arjakakʻałakʻ)
- բերդաքաղաք (berdakʻałakʻ)
- բերդաքաղաքացի (berdakʻałakʻacʻi)
- գեղաքաղաք (gełakʻałakʻ)
- գիւղաքաղաք (giwłakʻałakʻ)
- երեքքաղաքեան (erekʻkʻałakʻean)
- երկնաքաղաքացի (erknakʻałakʻacʻi)
- ծայրաքաղաք (cayrakʻałakʻ)
- հինգքաղաք (hingkʻałakʻ)
- հնգաքաղաքք (hngakʻałakʻkʻ)
- մայրաքաղաք (mayrakʻałakʻ)
- մայրաքաղաքական (mayrakʻałakʻakan)
- մայրաքաղաքացի (mayrakʻałakʻacʻi)
- մարդաքաղաքացի (mardakʻałakʻacʻi)
- մեծաքաղաք (mecakʻałakʻ)
- մեծաքաղաքացի (mecakʻałakʻacʻi)
- մօտաքաղաք (mōtakʻałakʻ)
- ներաքաղաքեան (nerakʻałakʻean)
- նորաքաղաք (norakʻałakʻ)
- վերնաքաղաք (vernakʻałakʻ)
- վերնաքաղաքամայր (vernakʻałakʻamayr)
- քաղաքաբաշխ (kʻałakʻabašx)
- քաղաքաբերդ (kʻałakʻaberd)
- քաղաքաբնակ (kʻałakʻabnak)
- քաղաքագեղ (kʻałakʻageł)
- քաղաքագեւղ (kʻałakʻagewł)
- քաղաքագեօղ (kʻałakʻageōł)
- քաղաքագիւղ (kʻałakʻagiwł)
- քաղաքագրեմ (kʻałakʻagrem)
- քաղաքագրիմ (kʻałakʻagrim)
- քաղաքաժողով (kʻałakʻažołov)
- քաղաքական (kʻałakʻakan)
- քաղաքականագոյն (kʻałakʻakanagoyn)
- քաղաքականութիւն (kʻałakʻakanutʻiwn)
- քաղաքակից (kʻałakʻakicʻ)
- քաղաքակցիմ (kʻałakʻakcʻim)
- քաղաքակցութիւն (kʻałakʻakcʻutʻiwn)
- քաղաքահեղձոյց (kʻałakʻahełjoycʻ)
- քաղաքամայր (kʻałakʻamayr)
- քաղաքամարտութիւն (kʻałakʻamartutʻiwn)
- քաղաքամէջ (kʻałakʻamēǰ)
- քաղաքամուր (kʻałakʻamur)
- քաղաքայարդար (kʻałakʻayardar)
- քաղաքային (kʻałakʻayin)
- քաղաքանամ (kʻałakʻanam)
- քաղաքանի (kʻałakʻani)
- քաղաքանիստ (kʻałakʻanist)
- քաղաքաշինութիւն (kʻałakʻašinutʻiwn)
- քաղաքապահ (kʻałakʻapah)
- քաղաքապետ (kʻałakʻapet)
- քաղաքառու (kʻałakʻaṙu)
- քաղաքասէր (kʻałakʻasēr)
- քաղաքավայր (kʻałakʻavayr)
- քաղաքավար (kʻałakʻavar)
- քաղաքավարական (kʻałakʻavarakan)
- քաղաքավարեմ (kʻałakʻavarem)
- քաղաքավարիմ (kʻałakʻavarim)
- քաղաքավարութիւն (kʻałakʻavarutʻiwn)
- քաղաքատուր (kʻałakʻatur)
- քաղաքացի (kʻałakʻacʻi)
- քաղաքացուցանեմ (kʻałakʻacʻucʻanem)
- քաղաքաւեր (kʻałakʻawer)
- քաղաքաւորութիւն (kʻałakʻaworutʻiwn)
- քաղաքիկ (kʻałakʻik)
- քաղաքկնեար (kʻałakʻknear)
- քաղաքորմ (kʻałakʻorm)
- քաղաքուհի (kʻałakʻuhi)
- քաղաքուհիք (kʻałakʻuhikʻ)
- քաղաքօրէն (kʻałakʻōrēn)
- օրինաքաղաք (ōrinakʻałakʻ)
Descendants edit
References edit
- ^ Justi, Ferdinand (1868) Der Bundehesh, Leipzig: F.C.W. Vogel, page 199ab
- ^ Bailey, H. W. (1959) “Ambages Indoiranicae”, in AION (Annali Istituto Universitario Orientale di Napoli. Sezione linguistica), volume I, number 2, pages 118–120
- ^ Bailey, H. W. (1979) Dictionary of Khotan Saka, Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University press, pages 398a, 50b
- ^ Klingenschmitt, Gert (2005) M. Janda, R. Lühr, J. Matzinger, S. Schaffner, editors, Aufsätze zur Indogermanistik (Philologia. Sprachwissenschaftliche Forschungsergebnisse; 71), Hamburg: Verlag Dr. Kovač, pages 201–202
- ↑ 5.0 5.1 Ačaṙean, Hračʻeay (1979) “քաղաք”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume IV, Yerevan: University Press, pages 542–543
- ^ Bielmeier, Roland (1985) “Zu iranischen Lehnwörtern im Georgischen und Armenischen”, in H. M. Ölberg, G. Schmidt, editors, Sprachwissenschaftliche Forschungen: Festschrift für Johann Knobloch zum 65. Geburtstag (Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft; 23) (in German), Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, pages 37–41
- ^ Winter, Werner (1955) “Problems of Armenian Phonology II”, in Language[1], volume 31, number 1, page 8 of 4–8
- ^ Winter, Werner (1965) “Armenian Evidence”, in W. Winter, editor, Evidence for Laryngeals (Janua Linguarum: Studia memoriae Nicolai van Wijk Dedicata. Series maior; XI), The Hague, London, Paris: Mouton & Co., page 105, connecting with Ancient Greek πτόλις (ptólis), πόλις (pólis), Sanskrit पुर् (púr) and deriving from *pwl̥H-s
- ^ Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 952
- ^ Zeytʻunyan A. S., editor (1985), Girkʻ cnndocʻ [Book of Genesis] (Hay hnaguyn tʻargmanakan hušarjanner; 1), Yerevan: Academy Press, critical text, page 162
- ^ Cox, Claude E. (1981) The Armenian translation of Deuteronomy (Armenian texts and studies; 2)[2], University of Pennsylvania: Scholars Press, page 86
- ^ Cox, Claude E. (2006) Armenian Job: reconstructed Greek text, critical edition of the Armenian with English translation (Hebrew University Armenian studies; 8), Leuven – Paris – Dudley, MA: Peeters, page 189
- ^ Cowe, S. Peter (1992) The Armenian version of Daniel (University of Pennsylvania Armenian texts and studies; 9)[3], Atlanta, Georgia: Scholars Press, page 168
Further reading edit
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “քաղաք”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Clackson, James (1994) The linguistic relationship between Armenian and Greek (Publications of the Philological Society; 30), Oxford, Cambridge: Blackwell, page 39
- Dervischjan, P. Seraphin (1877) Armeniaca I: Das Altarmenische (in German), Vienna: Mekhitarist Press, page 70
- Hübschmann, Heinrich (1897) Armenische Grammatik. 1. Theil: Armenische Etymologie (in German), Leipzig: Breitkopf & Härtel, page 318
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʻ lezvi patmutʻyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period][4] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 465
- Lagarde, Paul de (1854) Zur Urgeschichte der Armenier: ein philologischer Versuch (in German), Berlin: W. Hertz, page 908
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 655
- Müller, Friedrich (1863) “Beiträge zur Lautlehre der armenischen Sprache”, in Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Classe (in German), volume 41, page 13
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “քաղաք”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Scheftelowitz, J. (1905) “Zur altarmenischen lautgeschichte”, in Beiträge zur kunde der indogermanischen Sprachen (in German), volume 29, page 67
- Schmitt, Rüdiger (2007) Grammatik des Klassisch-Armenischen mit sprachvergleichenden Erläuterungen (Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft) (in German), 2nd edition, Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, page 170