powietrze
Old Polish edit
Etymology edit
Inherited from Proto-Slavic *povětrьje. By surface analysis, po- + wiatr + -e. First attested in the end of the 14th century.
Pronunciation edit
Noun edit
powietrze n (related adjective powietrzny)
- air (composition of the atmosphere; that which is breathed)
- Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie[2], page 1a:
- Na pouetrzucz slothke pene szøcz ony bily spe[ue]ualy
- [Na powietrzuć słodkie pienie sąć oni byli śpie[ue]wali]
- air (one of the classical four elements)
- Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie[3], page 174a:
- Xpc na (pro ne) chczal gest byl cloueka stvorzycz s pouetrza..., allecz gest gy on szeme byl stworzil presto, isbicz on byl skromny, isczy szema... naprzecif pouetrzu gest ona moczna
- [Kryst nie chciał jest był człowieka stworzyć z powietrza..., aleć jest ji on [z] ziemie był stworzył przezto, iżbyć on był skromny, iżci ziemia... naprzeciw powietrzu jest ona mocna]
- air, gas (that which is expelled from the anus)
- Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa[4], page 75:
- Czokolvye vzyal (sc. Jesus) podlvg czyala, to wschytko v nym gorączosczyą bylo skarmyono y vyschlo od nyego povyetrzym
- [Cokolwie wziął (sc. Jezus) podług ciała, to wszytko w nim gorącością było skarmiono i wyszło od niego powietrzym]
- air, atmosphere; weather (general state of the atmosphere or weather)
- 1880 [End of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności, volume I, page 148:
- Oretur deum pro... aere bono..., aby... bog raczyl... dacz nam... dobre povyetrze
- [Oretur Deum pro... aere bono..., aby... Bog raczył... dać nam... dobre powietrze]
- wind
- Synonym: wiatr
- 1461–1467, Sermones. Rękopiśmienne ekscerpty pochodzące z rkpsu Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej o sygn. 230 (dawna sygn. 1421/108 Mns) z roku 1461-1467, page 443r:
- Povetrze ventus
- [Powietrze ventus]
- End of the 15th century, Wokabularz petersburski I, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.Q.ch.XVI.33, page 8:
- Venticipium powyetrze
- [Venticipium powietrze]
- sky
- Synonym: niebo
- 1901 [1463-1465], Jan Rozwadowski, editor, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią][5], line 394:
- By sza pothnoszyl na povyetrze, mvszysz placzycz swyanthopyetrze
- [By się podnosił na powietrze, musisz płacić świętopietrze]
- The meaning of this term is uncertain.
Derived terms edit
Descendants edit
References edit
- Boryś, Wiesław (2005) “powietrze”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- Mańczak, Witold (2017) “powietrze”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
- Bańkowski, Andrzej (2000) “powietrze”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “powietrze”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
- Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “powietrze”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Polish edit
Etymology edit
Inherited from Old Polish powietrze. By surface analysis, po- + wiatr + -e.
Pronunciation edit
- IPA(key): /pɔˈvjɛ.tʂɛ/
- (Middle Polish) IPA(key): /pɔˈvjɛt.ʂɛ/, /pɔˈvjɛt.r̝ɛ/
Audio 1 (file) Audio 2 (file) - Rhymes: -ɛtʂɛ
- Syllabification: po‧wie‧trze
Noun edit
powietrze n (related adjective powietrzny)
- air (gases making up the atmosphere of a planet)
- air (apparently open space above the ground which these gasses fill)
- (obsolete) weather (atmospheric condition)
- Synonym: pogoda
- (obsolete, except in set phrases) bad air (infection; epidemic)
- (obsolete, pathology) paralysis (loss of movement, especially in the limbs)
- Synonym: paraliż
Declension edit
singular | |
---|---|
nominative | powietrze |
genitive | powietrza |
dative | powietrzu |
accusative | powietrze |
instrumental | powietrzem |
locative | powietrzu |
vocative | powietrze |
Derived terms edit
- powietrzyć impf
- być jak powietrze impf
- nie wziąć się z powietrza pf, nie brać się z powietrza impf
- odetchnąć innym powietrzem pf, oddywać innym powietrzem impf
- potraktować jak powietrze pf, traktować jak powietrze impf
- powietrze uszło pf, powietrze uchodzi impf
- wylecieć w powietrze pf, wylatywać w powietrze impf
- zawisnąć w powietrzu pf, wisieć w powietrzu impf
- zepsuć powietrze pf, psuć powietrze impf
Related terms edit
Trivia edit
According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), powietrze is one of the most used words in Polish, appearing 75 times in scientific texts, 13 times in news, 3 times in essays, 31 times in fiction, and 24 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 146 times, making it the 397th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]
References edit
Further reading edit
- powietrze in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- powietrze in Polish dictionaries at PWN
- Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “powietrze”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
- Wiesław Morawski (14.04.2020) “POWIETRZE”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
- Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “powietrze”, in Słownik języka polskiego[7]
- Aleksander Zdanowicz (1861) “powietrze”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861[8]
- A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1908), “powietrze”, in Słownik języka polskiego[9] (in Polish), volume 4, Warsaw, page 848
Silesian edit
Etymology edit
Inherited from Old Polish powietrze. By surface analysis, po- + wiatr + -e.
Pronunciation edit
Noun edit
powietrze n
Further reading edit
- powietrze in silling.org