zatem

Old Polish

Alternative forms

• zatym

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *za tomь. By surface analysis, univerbation of za +‎ tym, influenced by potem. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /zatɛ(ː)m/
• IPA^(key): (15^th CE) /zatɛm/, /zatem/

Adverb

zatem

1. over the time of; meanwhile
   • 1930 [Fifteenth century], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], 27, 44:

     Tu przebødzesz kylko czassow s nym, asczy syø zatym vpokogy (donec requiescat) gnyew brata twego

     [Tu przebędziesz kilko czasow s nim, ażci się zatym upokoji (donec requiescat) gniew brata twego]

2. later; lower in text
   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 5:

     Prawa, yesz... krol Kazymyrz... vstavil y... dzirzecz przikazal, zathym rzandnye szą popyszana

     [Prawa, jeż... krol Kazimirz... ustawił i... dzirżeć przykazał, zatym rządnie są popisana]

Conjunction

zatem

1. and then, after that
   • 1897 [1398], Teki Adolfa Pawińskiego, volume IV, number 456:

     Nicholt tenetur sex marcas, veniens ad iudicium... sigillum recepit, satim sø uyednal pro duabus marcis sza poswem

     [Nicholt tenetur sex marcas, veniens ad iudicium... sigillum recepit, zatym się ujednał pro duabus marcis za pozwem]

   • 1960 [1415], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 427:

     Jaco Michal wysnal szą Swąskowy przed prawem y przeprosil go trzemi grz[y]wnami a szatim mu Swąsek [t]rzich policzcow nye dal

     [Jako Michał wyznał się Święszkowi przed prawem i przeprosił go trzemi grz[y]wnami a zatym mu Święszek [t]rzych policzkow nie dał]

   • 1960 [1395], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 15:

     Jaco Meczslaw rzekl *Boguslaowi: Y ot onegos zdraczcze ot Potra, czso braczø zdradza, y zatim i ranil

     [Jako Miecsław rzekł *Boguslaowi: I ot onegoż zdraćce ot Piotra, czso bracią zdradza, i zatym ji ranił]

2. that is why; consequently
   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 15:

     Ktho swyeczą przy zwadze w noczi zagasi, a zathym kogo vranyą, ma rannemv o rani bicz skazan

     [Kto świecę przy zwadzie w nocy zagasi, a zatym kogo uranią, ma rannemu o rany być skazan]

3. refers a new sentence to the previous context specifying the temporal sequence of a given action; then
   • 1896, Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎^[3], page 320:

     […] A zatym vzrzely wylka a on wyeprza zasyø nyesye

     [ […] A zatym uźrzeli wilka a on wieprza zasię niesie]

   • 1930 [Fifteenth century], “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[4], 17, 1:

     Zatym sebrawszi syø (congregantes autem) Fylystinowye... prziszly do Sochot

     [Zatym sebrawszy się (congregantes autem) Filistynowie... przyszli do Sochot]

   • 1930 [Fifteenth century], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], 22, 10:

     Vdzalal oltarz y nakladl nan drew. A zatym røkøø podnyeszye myecz (extenditque manum et arripuit gladium)

     [Udziałał ołtarz i nakładł nań drew. A zatym ręką podniesie miecz (extenditque manum et arripuit gladium)]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[6], page 797:

     A zathym przystampyącz byskupovye... począly nan s pelna zalovacz

     [A zatym przystąpiąc biskupowie... poczęli nań z pełna żałować]

   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 4:

     Thedi przebiwacze tego *myascza przysząngą, iako wynowaczcza yąncz nye mogli... Zathym (extunc) byskvp... slozy... interdicht prawem polozoni

     [Tedy przebywacze tego mieśca przysięgą, jako winowaćca jąć nie mogli... Zatym (extunc) biskup... słoży... interdycht prawem położony]

   • 1930 [Fifteenth century], “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 28, 4:

     Prziszly a wzdzalaly sobye twyrdze w Sunnam. A zatim takesz sebral Saul (congregavit autem et Saul) wszitek lyvd israhelski

     [Przyszli a wzdziałali sobie twirdze w Sunnam. A zatym takież sebrał Saul (congregavit autem et Saul) wszytek lud israhelski]

   • 1930 [Fifteenth century], “Jos”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 3, 1:

     A zatim (igitur) Iozve powstaw w noczi... a viszedwszi s Sethim prziszli sø kv Iordanv

     [A zatym (igitur) Jozue powstaw w nocy... a wyszedwszy z Setym przyszli są ku Jordanu]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[9], page 582:

     Nye bądzye, kto by vass bronyl... Tako zathem rzekly zvolenyczy (at illi dixerunt Luc 22, 38): Gospodnye, ymamy thv dva myecza

     [Nie będzie, kto by was bronił... Tako zatem rzekli zwolenicy (at illi dixerunt Luc 22, 38): Gospodnie, imamy tu dwa miecza]

Descendants

• Polish: zatem
• Silesian: zatym

References

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “zatem”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish zatem. By surface analysis, univerbation of za +‎ tym.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈza.tɛm/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈza.tɛm/, /ˈza.tem/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -atɛm
• Syllabification: za‧tem

Particle

zatem

1. ergo, then, therefore

   Synonyms: a więc, czyli, eo ipso, inaczej, inaczej mówiąc, innymi słowy, jednym słowem, krótko mówiąc, mianowicie, przeto, słowem, tedy, to jest, toteż, to znaczy, tym samym, więc, w takim razie, w takim układzie, znaczy, znaczy się

Conjunction

zatem

1. (resultative) which is why

   Synonym: dlatego

2. (temporal) and then; after that

   Synonym: dlatego

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), zatem is one of the most used words in Polish, appearing 33 times in scientific texts, 0 times in news, 20 times in essays, 11 times in fiction, and 2 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 66 times, making it the 1002nd most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• zatem in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• zatem in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “zatem”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “zatem”, in Słownik języka polskiego‎^[10]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “zatem”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[11]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “zatym, zatem”, in Słownik języka polskiego‎^[12] (in Polish), volume 8, Warsaw, page 328