խանձեմ
Old Armenian edit
Alternative forms edit
- խանծեմ (xancem)
Etymology edit
The root is խանձ- (xanj-), perhaps from Proto-Indo-European *kʰn̥d-s-ós and related to խանդ (xand).
Verb edit
խանձեմ • (xanjem)
- (transitive) to scorch, singe, sear
- խանձել զպատերազմ ― xanjel zpaterazm ― to inflame to war, to kindle the flames of war
- խանձել զհուր ապստամբութեան ― xanjel zhur apstambutʻean ― to stir up the fire of rebellion
- 16th century, Grigoris Ałtʿamarcʿi, Tałer [Poems] [1][2]:
- Հագարացիք օրինօք թիւր
Զազգըս խանձեն (var. խանծեն) որպէս ըզհուր։- Hagaracʻikʻ ōrinōkʻ tʻiwr
Zazgəs xanjen (var. xancen) orpēs əzhur.
- Translation by S. Peter Cowe
- The Hagarites with perverted laws
Sear my nation like fire.
- The Hagarites with perverted laws
- Hagaracʻikʻ ōrinōkʻ tʻiwr
- Հագարացիք օրինօք թիւր
- (mediopassive, intransitive) to roast, to broil, to scorch, to burn, to glow
- (mediopassive, intransitive, figuratively) to be fired with, to bend one's whole soul to, to become attached to, to apply oneself to, to get accustomed or inured to, to give oneself up to
- (mediopassive, intransitive, figuratively) to be eager, to long, to burn with envy or desire, to be enamoured of, to be smitten with, to burn with love, to be mad with love for
- խանձիլ յանառակութիւնս ― xanjil yanaṙakutʻiwns ― to be sunk in dissoluteness
Conjugation edit
active
| infinitive | խանձել (xanjel) | participle | խանձեցեալ, խանձեալ (xanjecʻeal, xanjeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | խանձեցուցանեմ (xanjecʻucʻanem) | aorist stem | խանձեց- (xanjecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձեմ (xanjem) | խանձես (xanjes) | խանձէ (xanjē) | խանձեմք (xanjemkʻ) | խանձէք (xanjēkʻ) | խանձեն (xanjen) | |
| imperfect | խանձէի, խանձեի* (xanjēi, xanjei*) | խանձէիր, խանձեիր* (xanjēir, xanjeir*) | խանձէր (xanjēr) | խանձէաք, խանձեաք* (xanjēakʻ, xanjeakʻ*) | խանձէիք, խանձեիք* (xanjēikʻ, xanjeikʻ*) | խանձէին, խանձեին* (xanjēin, xanjein*) | |
| aorist | խանձեցի (xanjecʻi) | խանձեցեր (xanjecʻer) | խանձեաց (xanjeacʻ) | խանձեցաք (xanjecʻakʻ) | խանձեցէք, խանձեցիք (xanjecʻēkʻ, xanjecʻikʻ) | խանձեցին (xanjecʻin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձիցեմ (xanjicʻem) | խանձիցես (xanjicʻes) | խանձիցէ (xanjicʻē) | խանձիցեմք (xanjicʻemkʻ) | խանձիցէք (xanjicʻēkʻ) | խանձիցեն (xanjicʻen) | |
| aorist | խանձեցից (xanjecʻicʻ) | խանձեսցես (xanjescʻes) | խանձեսցէ (xanjescʻē) | խանձեսցուք (xanjescʻukʻ) | խանձեսջիք (xanjesǰikʻ) | խանձեսցեն (xanjescʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | խանձեա՛ (xanjeá) | — | — | խանձեցէ՛ք (xanjecʻḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | խանձեսջի՛ր (xanjesǰír) | — | — | խանձեսջի՛ք (xanjesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ խանձեր (mí xanjer) | — | — | մի՛ խանձէք (mí xanjēkʻ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | խանձել, խանձիլ* (xanjel, xanjil*) | participle | խանձեցեալ, խանձեալ (xanjecʻeal, xanjeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | խանձեցուցանեմ (xanjecʻucʻanem) | aorist stem | խանձեց- (xanjecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձիմ (xanjim) | խանձիս (xanjis) | խանձի (xanji) | խանձիմք (xanjimkʻ) | խանձիք (xanjikʻ) | խանձին (xanjin) | |
| imperfect | խանձէի (xanjēi) | խանձէիր (xanjēir) | խանձէր, խանձիւր (xanjēr, xanjiwr) | խանձէաք (xanjēakʻ) | խանձէիք (xanjēikʻ) | խանձէին (xanjēin) | |
| aorist | խանձեցայ (xanjecʻay) | խանձեցար (xanjecʻar) | խանձեցաւ (xanjecʻaw) | խանձեցաք (xanjecʻakʻ) | խանձեցայք (xanjecʻaykʻ) | խանձեցան (xanjecʻan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձիցիմ (xanjicʻim) | խանձիցիս (xanjicʻis) | խանձիցի (xanjicʻi) | խանձիցիմք (xanjicʻimkʻ) | խանձիցիք (xanjicʻikʻ) | խանձիցին (xanjicʻin) | |
| aorist | խանձեցայց (xanjecʻaycʻ) | խանձեսցիս (xanjescʻis) | խանձեսցի (xanjescʻi) | խանձեսցուք (xanjescʻukʻ) | խանձեսջիք (xanjesǰikʻ) | խանձեսցին (xanjescʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | խանձեա՛ց (xanjeácʻ) | — | — | խանձեցարո՛ւք (xanjecʻarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | խանձեսջի՛ր (xanjesǰír) | — | — | խանձեսջի՛ք (xanjesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ խանձիր (mí xanjir) | — | — | մի՛ խանձիք (mí xanjikʻ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms edit
- անխանձ (anxanj)
- արիւնախանծ (ariwnaxanc)
- արիւնախանձ (ariwnaxanj)
- գիշախանծ (gišaxanc)
- գիշախանձ (gišaxanj)
- գիշախանձեալ (gišaxanjeal)
- խանծ (xanc)
- խանձ (xanj)
- խանձական (xanjakan)
- խանձառ (xanjaṙ)
- խանձատ (xanjat)
- խանձատեմ (xanjatem)
- խանձեցուցանեմ (xanjecʻucʻanem)
- խանձիր (xanjir)
- խանձող (xanjoł)
- խանձողանամ (xanjołanam)
- խանձողեմ (xanjołem)
- խանձոտեմ (xanjotem)
- խանձոց (xanjocʻ)
- խանձրահամ (xanjraham)
- խանձրահամեալ (xanjrahameal)
- խանձրահոտ (xanjrahot)
- խանձրահոտեալ (xanjrahoteal)
- կիզախանձեալ (kizaxanjeal)
- հրախանձ (hraxanj)
- մատակախանձ (matakaxanj)
- մարդախանձ (mardaxanj)
- մարդախանձութիւն (mardaxanjutʻiwn)
Descendants edit
- Armenian: խանձել (xanjel)
References edit
- ^ Cowe, S. Peter (2019) “The object of Ałtʿamarʿci’s affections”, in U. Bläsing, J. Dum-Tragut, T.M. van Lint, editors, Armenian, Hittite, and Indo-European Studies: A Commemoration Volume for Jos J.S. Weitenberg (Hebrew University Armenian Studies; 15), Leuven: Peeters, page 63
- ^ Avdalbegyan, Mayis (1963) Grigoris Aġtʻamarcʻi : XVI d. : Usumnasirutʻyun, kʻnnakan bnagrer ew canotʻagrutʻyunner [Grigoris Aġtʻamarcʻi : 16th c. : Study, critical text, and annotations] (Miǰnadaryan hay taġerguner; 6)[1], Yerevan: Academy Press, page 142
Further reading edit
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 326
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “խանձեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “խանդ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “խանձեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy