ogień

See also: ogien and ôgiéń

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *ogňь. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ɔɡʲɛɲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ɔɡʲɛɲ/

Noun

ogień m inan (related adjective ogienny or ogniowy)

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) fire (flame evoked by chemical reactions that is usually a source of heat)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 10:

     Wsczedl iest dym w gnewe iego a ogen (ignis) od oblicza iego zaszegl se iest

     [Wszczedł jest dym w gniewie jego a ogień (ignis) od oblicza jego zażegł sie jest]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 101r:

     Pir grece latine dicitur ignis ogen

     [Pir grece latine dicitur ignis ogień]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 135v:

     Tegale (pro tedale) zalozenye glownye vel ognyą

     [Tegale (pro tedale) założenie główne vel ognia]

2. (philosophy, alchemy, attested in Greater Poland) fire (one of the four elements of the ancient Greeks and Romans)
   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[2], Greater Poland, page 73 arg:

     Ten ps[alm] powyada, yze Xpus stworzyl zywyoly, to yest zyemye, wyatr, ogye[ń], wodę

     [Ten psalm powiada, iże Krystus stworzył żywioły, to jest ziemię, wiatr, ogie[ń], wodę]

3. (attested in Lesser Poland) conflagration (large fire extending to many objects)
   • 1927 [c. 1455], Kazimierz Dobrowolski, editor, Przyczynki do dziejów średniowiecznej kultury polskiej z rękopisu szczyrzyckiego, Szczyrzyc, page 325:

     Mnye listopadl dzeya, v ognya szą ludze grzeya

     [Mnie listopadł dzieją, u ognia się ludzie grzeją]

4. (attested in Greater Poland) bonfire; campfire
   • 1959 [1397], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 320, Poznań:

     Jaco od Woczechowego ogna sgorzalo Dobrogostowi za *dwadzeiscze griwen

     [Jako od Wociechowego ognia zgorzało Dobrogostowi za dwadzieście gr[z]ywien]

5. lightning (natural flash of light produced by short-duration from the sky)
   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[3], 9, 24:

     Pan dal grom a graad, a blyzkanye byeszøcze na szemyø... A grad y *ogeyn (et grando, et ignis), smyeszywszy sze pospolu, noszyly sze søø

     [Pan dał grom a grad, a błyskanie bieżące na ziemię... A grad i ogień (et grando, et ignis), smiesiwszy sie pospołu nosiły sie są]

6. (religion, figurative, attested in Lesser Poland) hell (place of torment in the afterlife)

   Synonym: piekło

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ath 39:

     Gysz sø dobrze czynyly, podø w szywot wekvgy, a ktorzy zle, w oghen wekvgy (in ignem aeternum)

     [Jiż są dobrze czynili, podą w żywot wiekuji, a ktorzy źle, w ogień wiekuji (in ignem aeternum)]

7. (figurative, attested in Lesser Poland) fire; passion
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page I Prol 6:

     Ogen duchowni (ignem spiritalem) w serczu podszega

     [Ogień duchowny (ignem spiritalem) w siercu podżega]

8. (pathology) inflammation (condition of any part of the body, consisting of congestion of the blood vessels, with obstruction of the blood current, and growth of morbid tissue)
   • 1939 [End of the 15th century], Adam Bednarski, editor, Materiały do dziejów medycyny polskiej w XIV i XV stuleciu‎^[6], page 74:

     Quidam ciuis... confregit sibi pedes alias tibias et maxime sibi inflati fuerunt... Namasz plath... a thak... nogą obvyn thą massczą, za trzeczym przivy[c]zym vznasch pomocz, yestly bog i chcze, bo vycziągnye ogyen

     [Quidam ciuis... confregit sibi pedes alias tibias et maxime sibi inflati fuerunt... Namaż płat... a tak... nogę obwiń tą maścią, za trzecim przywi[c]im uznasz pomoc, jestli bog i chce, bo wyciągnie ogień]

Derived terms

adjectives

• ognisty

nouns

• ogniczka
• ognisko

verbs

Related terms

nouns

• ogniszczne
• ogniwo
• ogniwość

Descendants

• Polish: ogień
• Silesian: ôgyń

References

• Boryś, Wiesław (2005) “ogień”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “ogień”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “ogień”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “ogień”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

ogień

Etymology

Inherited from Old Polish ogień.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈɔ.ɡjɛɲ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈɔ.ɡjɛɲ/, /ˈɔ.ɡjeɲ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔɡjɛɲ
• Syllabification: o‧gień

Noun

ogień m inan (diminutive ogienek or ogieniek, related adjective ogniowy)

1. (uncountable) fire (flame that appears during burning)

   Synonym: płomień

2. (countable) fire (instance of this burning, especially when intentionally created and maintained in a specific location to a useful end)

   Synonym: ognisko

3. (uncountable) fire, conflagration (large fire extending to many objects; occurrence, often accidental, of fire in a certain place, causing damage and danger)

   Synonym: pożar

4. (uncountable) fire (bullets or other projectiles fired from a gun or other ranged weapon)

   Synonyms: strzał, ostrzał

5. (uncountable) burning (feeling of burning and heat in one's body)

   Synonym: gorąco

   1. (Middle Polish) fever

      Synonym: gorączka

6. (uncountable) fire (strength of passion)

   Synonyms: namiętność, płomień, żar

7. (uncountable) fire, flame (intensity, wide range, and fierceness of something)
8. (uncountable) blush (redness of cheeks due to excitement)

   Synonym: wypieki

9. (uncountable) heatwave

   Synonym: upał

10. (uncountable) glow, flare, sparkle, glare, shine, flash

    Synonym: blask

11. (uncountable) light (something used to create fire, especially matches or a lighter)

    Ej, stary, masz ogień? ― Hey mate, have you got a light?

12. (uncountable, pathology) angioma

    Synonym: naczyniak

13. (philosophy, alchemy) fire (one of the four elements of the ancient Greeks and Romans)
14. (uncountable, obsolete, pathology) dysentery

    Synonyms: czerwonka, dyzenteria

15. (Middle Polish) sin

    Synonyms: grzech, odstępek

16. (Middle Polish) wrath of God

    Synonym: gniew boży

17. (Middle Polish) fire (danger)

    Synonym: niebezpieczeństwo

18. (Middle Polish) suffering

    Synonym: cierpienie

19. (Middle Polish) soul

    Synonym: dusza

20. (Middle Polish) hell

    Synonym: piekło

21. (Middle Polish) punishment of purgatory
22. (Middle Polish) source of discord; fight; revenge; rebellion riot
23. (Middle Polish) Greek fire

    Synonym: ogień grecki

24. (Middle Polish) lightning, thunderbolt; storm
25. (Middle Polish) light (sign of a fire)
    1. (Middle Polish) light (light from the Sun)

Usage notes

The genitive plural form ogniów is obsolete.

Declension

Declension of ogień

	singular	plural
nominative	ogień	ognie
genitive	ognia	ogni/ogniów
dative	ogniowi	ogniom
accusative	ogień	ognie
instrumental	ogniem	ogniami
locative	ogniu	ogniach
vocative	ogniu	ognie

Derived terms

adjectives

• ognisty

adverbs

• na pierwszy ogień
• na wolnym ogniu
• ogniem i mieczem

nouns

• dwa ognie
• krzyżowy ogień
• krzyżowy ogień pytań
• ogień i woda
• ogień maszynowy
• ogień wieczny
• ognie bengalskie
• ognik
• ognisko
• próba ognia
• sztuczne ognie
• wymiana ognia
• zimne ognie

phrases

• nie ma dymu bez ognia

verbs

• ognić impf

verbs

• dolać oliwy do ognia pf, dolewać oliwy do ognia impf
• igrać z ogniem impf
• otworzyć ogień pf, otwierać ogień impf
• podać ogień pf, podawać ogień impf
• podłożyć ogień pf, podkładać ogień impf
• pójść w ogień pf
• upiec dwie pieczenie na jednym ogniu pf, piec dwie pieczenie na jednym ogniu impf
• wpaść jak po ogień pf, wpadać jak po ogień impf
• wyciągać kasztany z ognia impf
• wyciągać kasztany z ognia rękoma impf

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), ogień is one of the most used words in Polish, appearing 10 times in scientific texts, 22 times in news, 3 times in essays, 22 times in fiction, and 14 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 71 times, making it the 909th most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• ogień in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• ogień in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “ogień”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “OGIEŃ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 07.08.2008
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “ogień”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “ogień”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1904), “ogień”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 3, Warsaw, page 704
• ogień in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego