Wiktionary

aby

See also: Aby and ABY

Translingual edit

Symbol edit

aby

  1. (international standards) ISO 639-3 language code for Aneme Wake.

English edit

Alternative forms edit

Etymology edit

From Middle English abyen, abien, abiggen, from Old English ābyċġan (“to buy; pay for; buy off; requite; recompense; redeem; perform; execute”), from Proto-Germanic *uzbugjaną, equivalent to a- +‎ buy. Cognate with Gothic 𐌿𐍃𐌱𐌿𐌲𐌾𐌰𐌽 (usbugjan).[1] Not related to abide.

Pronunciation edit

Verb edit

aby (simple past and past participle abought, no other forms attested in Modern English)

  1. (transitive)
    1. (archaic) To pay the penalty for (something); to atone for, to make amends. [from 12th c.]
      Synonym: make up
    2. (archaic, figuratively) To pay (something) as a penalty, to atone for; to suffer (something). [from 12th c.]
      Synonym: sustain
    3. (obsolete except Scotland) To endure or tolerate (something); to experience. [from 16th c.][2]
      Synonyms: brook, go on, hold on, put up with; see also Thesaurus:persist, Thesaurus:tolerate
    4. (obsolete) To pay for (something); to buy. [12th–16th c.]
      Synonyms: procure, purchase; see also Thesaurus:buy
  2. (intransitive, obsolete)
    1. To pay the penalty; to atone. [12th–16th c.]
      Synonyms: expiate, propitiate
    2. To endure; to remain. [14th–16th c.]

Usage notes edit

The verb is almost always encountered with a modal verb, as in shall aby, could aby, etc. The gerund abuying of the alternative spelling abuy is found in one text; see that entry.

References edit

  1. ^ Lesley Brown, editor-in-chief, William R. Trumble and Angus Stevenson, editors (2002), “aby”, in The Shorter Oxford English Dictionary on Historical Principles, 5th edition, Oxford, New York, N.Y.: Oxford University Press, →ISBN, page 11.
  2. ^ “aby, v.” in the Dictionary of the Scots Language, Edinburgh: Scottish Language Dictionaries.

Anagrams edit

Czech edit

Etymology edit

Inherited from Old Czech aby, from Proto-Slavic *aby. By surface analysis, univerbation of a +‎ by.

Pronunciation edit

Particle edit

aby

  1. Denotes desire or wish; if only; had better
    Synonyms: kdyby, kéž by
    Už aby tu byli. ― I can't wait for them to come..
    Jenom aby! ― Let's hope!

Conjunction edit

aby

  1. so that, in order to, so

Inflection edit

singular plural
1st person abych abychom
2nd person abys abyste
3rd person aby aby

Further reading edit

  • aby in Příruční slovník jazyka českého, 1935–1957
  • aby in Slovník spisovného jazyka českého, 1960–1971, 1989

Lower Sorbian edit

Etymology edit

Univerbation of až (“that”) +‎ by (“would”)

Pronunciation edit

Verb edit

aby (defective, invariable)

  1. that… would

Further reading edit

  • Muka, Arnošt (1921, 1928) “aby”, in Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow (in German), St. Petersburg, Prague: ОРЯС РАН, ČAVU; Reprinted Bautzen: Domowina-Verlag, 2008
  • Starosta, Manfred (1999) “aby”, in Dolnoserbsko-nimski słownik / Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch (in German), Bautzen: Domowina-Verlag

Old Czech edit

Etymology edit

Inherited from Proto-Slavic *aby. By surface analysis, univerbation of a +‎ by.

Pronunciation edit

Particle edit

aby

  1. Denotes desire or wish; if only; had better

Conjunction edit

aby

  1. Introduces a subordinate clause expressing doubt.
  2. Introduces a subordinate clause with subjunctive meaning; let, may
  3. so that, in order to
  4. Introduces a subordinate clause with admissive meaning; even if, though

Inflection edit

singular dual plural
1st person abych abychově (-va) abychom (-me/-my)
2nd person aby abysta (-šta) abyste (-šte)
3rd person aby aby, abysta (-šta) aby, abychu

Descendants edit

  • Czech: aby

References edit

Old Polish edit

Etymology edit

Inherited from Proto-Slavic *aby. By surface analysis, univerbation of a +‎ by. First attested in the 14th century.

Pronunciation edit

  • IPA(key): (10th–15th CE) /abɨ/
  • IPA(key): (15th CE) /abɨ/

Conjunction edit

aby

  1. (attested in Lesser Poland) Introduces a clause of aim; to, in order to, so that [+past tense = to do what]
    • End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume V, number 1:
      Czczy matka j occza twego, abi wsedl gnew mego
      [Czci matkę i oćca twego, aby uszedł gniewu mego]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[1], Krakow, page 3b:
      Ona bila nan fszadla, abycz ona sfvim nogam bila malo othpoczynøla
      [Ona była nań wsiadła, abyć ona swym nogam była mało otpoczynęła]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 66, 1:
      Osweczi oblicze swe nad nami y smiluy se nad nami, abichom poznali na zemi drogø twoiø (misereatur nostri, ut cognoscamus... viam tuam)
      [Oświeci oblicze swe nad nami i zmiłuj sie nad nami, abychom poznali na ziemi drogę twoję (misereatur nostri, ut cognoscamus... viam tuam)]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[3], Krakow, page 175b:
      Nasz Xt mily gest szø on byl naszim othczom vkaszal gneflyvy i tesze prycry, tego dla abicz go ony svymy grzechy ne gneualy
      [Nasz Kryst miły jest się on był naszym otcom ukazal gniewliwy i teże przykry, tegodla abyć go oni swymi grzechy nie gniewali]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[4], page 769:
      Szatan... odstąpił od niego na chwilę, iże mogł żałować tego Judasz, co uczynił, aby potem s tej boleści stąpił weń wtore
      [Szatan... odstąpił od niego na chwilę, iże mogł żałować tego Judasz, co uczynił, aby potem z tej boleści zstąpił weń wtore]
  2. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) Introduces an object clause; to, in order to, so that
    • 1413-1414, Kanon mszy św., Canon missae., volume I, Iłża, page 263:
      [Day]..., aby... oth grzechu bychom zawszdy wyszwoleny (da..., ut... a peccato simus semper liberi)
      [[Daj]..., aby... ot grzechu bychom zawżdy wyzwoleni (da..., ut... a peccato simus semper liberi)]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[5], Krakow, page 183b:
      Kaszø boszø moczø, aby thy natichmasth fstala
      [Każę bożą mocą, aby ty natychmiast wstała]
    • 15th century, Spowiedź powszechna - Confessio generalis, number 3:
      Czyebye, kaplanye..., prossa, aby mya rosd[r]zessyl
      [Ciebie, kapłanie..., proszę, aby mię rozd[r]zeszył]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[6], Krakow, page 183a:
      Prygaczele szøcz gø ony byly do swøtego Gana prynesly prosøcz go, abicz gø byl s marthvy krzesil
      [Przyjaciele sąć ją oni byli do świętego Jana przynieśli prosząc go, abyć ją był smartwykrzesił]
    • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[7], 6, 10:
      Rzecze k nyemu Thobyas: Gdze chcesz, bichoua otpoczinøla (ubi vis, ut maneamus)?
      [Rzecze k niemu Tobijasz: Gdzie chcesz, abychowa otpoczynęła (ubi vis, ut maneamus)?]
    • End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume V, number 1:
      Pomny swanczicz nedzele y swante czy, aby sze ne vrich[l]il na uczynek przeklanty
      [Pomni święcić niedziele i święte czci, aby sie nie urych[l]ił na uczynek przeklęty]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[8], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 77, 9:
      Wipowedzø sinom swogim, abi poloszili w bodze nadzeiø swoiø a bichø ne zapomneli dzal boszych (narrabunt filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliviscantur operum dei)
      [Wypowiedzą synom swojim, aby położyli w Bodze nadzieję swoję a bychą nie zapomnieli dział bożych (narrabunt filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliviscantur operum dei)]
    • 1902 [1404], “Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV wieku”, in Franciszek Piekosiński, editor, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego‎[9], volume 6, Poznań, Pyzdry, Kościan, Gniezno, page 209:
      Czso na mø zaloval czesnik o *sszecz marc., abich gemv popral owsza lesnego y penødzi, tegom ya nie popral
      [Czso na mię żałował cześnik o szeć marcas, abych jemu pobrał owsa leśnego i pieniędzy, tegom ja nie pobral]
    • 1885-2024 [c. 1450], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎[10], volume IV, page 572:
      Bubaczy timent, aby gym nye sklasl brzuch
      [Bubacy timent, aby jim nie sklęsł brzuch]
  3. (attested in Lesser Poland) Introduces a subject clause; to, in order to, so that
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[11], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ath 1:
      Ktorykole chcze zbawon bycz przede wszym potrz[e]byszno gest, aby dzerszal krzescyanskø werø (quicumque vult salvus esse ante omnia opus est, ut teneat catholicam fidem)
      [Ktorykole chce zbawion być przede wszym potrz[e]bizno jest, aby dzierżał krześcijańską wierę (quicumque vult salvus esse ante omnia opus est, ut teneat catholicam fidem)]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[12], Krakow, page 14b:
      Tho ne gest f [s]twe voly, abicz thobe Xpt dal dludze stroue
      [To nie jest w [s]twe woli, abyć tobie Kryst dał długie zdrowie]
  4. (attested in Greater Poland, Masovia) Introduces a qualifier clause; to, in order to, so that
    • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎[13], volume I, Międzyrzecz, Warsaw, page 481:
      Nedawno mą rzecz byla pothkala, abich barzo crasznø pannø mylowal
      [Niedawno mię rzecz była potkała, abych barzo krasną pannę miłował]
  5. Introduces a resultative clause; to, in order to, so that
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[14], 14, 5:
      Czsosmi chczyely vczynycz, yszesmi puszczyly Izrahelya, abi nam nye sluszyl (quid voluimus facere, ut dimitteremus Israel, ne serviret nobis)?
      [Czsosmy chcieli uczynić, iżesmy puścili Izrahela, aby nam nie służył (quid voluimus facere, ut dimitteremus Israel, ne serviret nobis)?]
  6. (attested in Lesser Poland) even though, although
    • 1885-2024 [c. 1410], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎[15], volume IV, page 616:
      Aby mi s tobą vmrzecz, y[e]szcze ssze czebye nye zaprza et si optinuerit me mori tecum, non te negabo
      [Aby mi z tobą umrzeć, j[e]szcze sie ciebie nie zaprzę et si optinuerit me mori tecum, non te negabo]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[16], Krakow, page 178a:
      Kalsdy prelath malbi szø on o crifdø kosczelnø... fszøcz, abycz mu sza to ssmercz podgøcz
      [Kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć, abyć mu za to śmierć podjąć]
  7. (attested in Lesser Poland) Introduces an unreal conditional; if
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[17], page 770:
      Zawołali potem wszyscy: ... Abyć nie był złodziej (si non esset hic malefactor Jo 18, 30), azabychmy ji podali tobie?
      [Zawołali potem wszyscy: ... Abyć nie był złodziej (si non esset hic malefactor Jo 18, 30), azabychmy ji podali tobie?]
    • 1456, Kanon mszy św., Canon missae., volume VI, Sandomierz, page 261:
      Vczynycz raczy, aby nam czyalo y krew badze namyleyszego syna twego (ut nobis corpus et sanguis fiat dilectissimi filii tui)
      [Uczynić raczy, aby nam ciało i krew będzie namilejszego Syna twego (ut nobis corpus et sanguis fiat dilectissimi filii tui)]
    • 1424, Kanon mszy św., Canon missae., volume III, page 63:
      Day..., aby... od grzecha bylybychoom wolny (ut... a peccato simus semper liberi) y od wszelkego zameszkanya przeszpeczny
      [Daj..., aby... od grzecha bylibychom wolni (ut... a peccato simus semper liberi) i od wszelkiego zamieszkania przezpieczni]
    • XV p. pr., Kanon mszy św., Canon missae., volume IX, page 258:
      Modlimy scha y thesz prosimi, aby przyemnye malby (uti accepta habeas) y przezegnay tho danye, thy dary
      [Modlimy się i też prosimy, aby przyjemnie miałby (uti accepta habeas) i przeżegnaj to danie, ty dary]
    • 1930 [c. 1455], “Jos”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[18], 2, 12:
      Przetosz nynye przysyøszta mi na pana boga, aby yakozem ya s wami milosyernye vczinila, takyesz y vy vczincze s domem otcza mego (ut quomodo ego misericoridam feci vobiscum, ita et vos faciatis)
      [Przetoż ninie przysiężta mi na Pana Boga, aby jakożem ja z wami miłosiernie uczyniła, takież i wy uczyńcie z domem otca mego (ut quomodo ego misericoridam feci vobiscum, ita et vos faciatis)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[19], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 50, 19:
      Vczin, gospodne, w dobrey woli twey Syon, abi sprawoni muri ierusalemske (ut aedificentur muri Ierusalem)
      [Uczyń, Gospodnie, w dobrej woli twej Syjon, aby sprawiony mury jeruzalemskie (ut aedificentur muri Ierusalem)]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[20], page 291:
      Jesus kazał im, aby natychmiast milczeć (Jesus autem, ut tacerent, ipsis imperavit)
      [Jesus kazał im, aby natychmiast milczeć (Jesus autem, ut tacerent, ipsis imperavit)]
  8. at least
    • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[21], [22], [23], volume I, page XLI:
      Bo gdy bądzye lakozyrcza, obiczagya gynako thego nye odmyeny y nye odeymye aby z szmyerczyą (qui gulosus effectus est, vix aliter quam morte moris mutabit)
      [Bo gdy będzie łakożyrca, obyczaja jinako tego nie odmieni i nie odejmie aby z śmiercią (qui gulosus effectus est, vix aliter quam morte moris mutabit)]

Particle edit

aby

  1. (attested in Lesser Poland) may, I wish, if only
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[24], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 108, 6:
      Gdyz bødze sødø, aby wyssedl potøpon (cum iudicatur, exeat condemnatus)
      [Gdyż będzie sądzo[n], aby wyszedł potępion (cum iudicatur, exeat condemnatus)]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[25], Krakow, page 174b:
      Abicz ony tesze svoge odzene vpraly (laventque vestimenta sua Ex 19, 10) y cisto ge mely; abycz ony tesze svymi szonamy pospolu ne leszely
      [Abyć oni teże swoje odzienie uprali (laventque vestimenta sua Ex 19, 10) i czysto je mieli; abyć oni teże z swymi żonami pospołu nie leżeli]

Descendants edit

References edit

Polish edit

Etymology edit

Inherited from Old Polish aby. By surface analysis, univerbation of a +‎ by.

Pronunciation edit

Conjunction edit

aby

  1. to, in order to, so that (connects sentences either to express the goal of a speaker, when the speaker wishes to communicate a command or wish) [+past tense = to do what]
    Synonyms: by, żeby, ażeby
    Mówię po to, aby nie było cicho. ― I am speaking so that it isn't quiet.
    Chcę, abyś jutro przyszedł. ― I want you to come tomorrow.
  2. to (used to connect a sequence of actions) [+infinitive = to do what]
    Synonyms: by, żeby, ażeby
    Usiadł, aby znowu wstać. ― He sat down to get right back up again.
  3. so long as (used to express a wish for anything) [+past tense = to do what]
    Zrób to byle jak, aby szybciej ― Do it any which way, as long as it's faster.
  4. just to, for the sake of
    Czytał aby czytał ― He read just to read

Declension edit

Combined forms of aby
singular plural
1st person abym abyśmy
2nd person abyś abyście
3rd person aby aby

Particle edit

aby

  1. (colloquial) expresses the speaker's certainty of their statement; happen to, isn't?
    Near-synonyms: czasami, czasem, przypadkiem
    Aby tam będzie? ― Do you really think he'll be there?

Derived terms edit

adverbs
conjunction
preposition

Trivia edit

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), aby is one of the most used words in Polish, appearing 110 times in scientific texts, 81 times in news, 113 times in essays, 89 times in fiction, and 37 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 430 times, making it the 108th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

Further reading edit

  • aby in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • aby in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “aby”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • “ABY”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 07.05.2008
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “aby”, in Słownik języka polskiego‎[26], volume 1, page 3
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “aby”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎[27]
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “aby”, in Słownik języka polskiego‎[28] (in Polish), volume 1, Warsaw, page 4

Scots edit

Adverb edit

aby

  1. Doric Scots form of abye (“ago, past”)

References edit

  • Eagle, Andy, editor (2024), “aby”, in The Online Scots Dictionary‎[29]

Silesian edit

Etymology edit

Inherited from Old Polish aby. By surface analysis, univerbation of a +‎ by.

Pronunciation edit

  • IPA(key): /ˈabɪ/
  • Rhymes: -abɪ
  • Syllabification: a‧by

Conjunction edit

aby

  1. denotes aim or goal; to, in order to
    Synonyms: ażby, by, coby, iżeby, żeby

Further reading edit

  • aby in silling.org
  1. ^ Ida Kurcz (1990) “aby”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language]‎[30] (in Polish), volume 1, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 1
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=aby&oldid=79417533"