байыыр

Southern Altai

Etymology

From Proto-Turkic *bāyu-, equivalent to бай (bay, “rich”) +‎ -ы- (-ï-, denominal verbal suffix) +‎ -ыр (-ïr, infinitive suffix).

Cognate with Kyrgyz баюу (bayuu), Kazakh баю (baü), Bashkir байыу (bayıw, “to become rich”), Kumyk байымакъ (bayımaq), Uzbek boyimoq, Uyghur بېيىماق (bëyimaq), Tuvan байыыр (bayıır), Khakas пайирға (payirğa), etc.

Verb

байыыр • (bayïïr)

1. (intransitive) to grow rich

Related terms

• бай (bay)

Tuvan

Etymology

From Proto-Turkic *bāyu-; equivalent to бай (bay, “rich”) +‎ -ы- (-ı-, denominal verbal suffix) +‎ -ыр (-ır, infinitive suffix).

Cognate with Khakas пайирға (payirğa),Southern Altai байыыр (bayïïr), Kyrgyz баюу (bayuu), Kazakh баю (baü), etc.

Pronunciation

• IPA^(key): /baˈjɯːr/, [p̬ɐ.ˈjɤːr]

Verb

байыыр • (bayıır) (stem байы-, indefinite past байаан, negative байывас)

1. (intransitive) to grow rich
   • 1921, Ayana Samiyayevna Mongush (lyrics and music), “Tooruktug Dolgai Tangdym”:

     Тос-ла чүзүн малымайны / Доруктурза, байыыр-ла мен

     Tos-la çüzün malımaynı / Dorukturza, bayıır-la men

     My livestock of nine colours / If I breed them, I will grow rich

Conjugation

Conjugation of байыыр (see Appendix:Tuvan verbs)

			Positive				Negative
Indicative mood	Present-future		байыыр (bayıır)	мен	байыыр (bayıır)	бис	байывас (bayıvas)	мен	байывас (bayıvas)	бис
				сен		силер		сен		силер
				–		-лар		–		-тар
	Past I		байаан (bayaan)	мен	байаан (bayaan)	бис	байываан (bayıvaan)	мен	байываан (bayıvaan)	бис
				сен		силер		сен		силер
				–		-нар		–		-нар
	Past II		мен	байыдым (bayıdım)	бис	байыдывыс (bayıdıvıs)	мен	байывадым (bayıvadım)	бис	байывадывыс (bayıvadıvıs)
			сен	байыдың (bayıdıñ)	силер	байыдыңар (bayıdıñar)	сен	байывадың (bayıvadıñ)	силер	байывадыңар (bayıvadıñar)
			ол	байыды (bayıdı)	олар	байыдылар (bayıdılar)	ол	байывады (bayıvadı)	олар	байывадылар (bayıvadılar)
Resultative			байыжай (bayıjay)	мен	байыжай (bayıjay)	бис	—	мен	—	бис
				сен		силер		сен		силер
				–		-тар		–		-тар
Conditional			мен	байызымза (bayızımza)	бис	байызывысса (bayızıvıssa)	мен	байывазымза (bayıvazımza)	бис	байывазывысса (bayıvazıvıssa)
			сен	байызыңза (bayızıñza)	силер	байызыңарза (bayızıñarza)	сен	байывазыңза (bayıvazıñza)	силер	байывазыңарза (bayıvazıñarza)
			ол	байыза (bayıza)	олар	байызылар (bayızılar)	ол	байываза (bayıvaza)	олар	байывазылар (bayıvazılar)
Evidential			байыдыр (bayıdır)	мен	байыдыр (bayıdır)	бис	байывадыр (bayıvadır)	мен	байывадыр (bayıvadır)	бис
				сен		силер		сен		силер
				–		-лар		–		-лар
Optative			байыгай (bayıgay)	мен	байыгай (bayıgay)	бис	байывагай (bayıvagay)	мен	байывагай (bayıvagay)	бис
				сен		силер		сен		силер
				–		-лар		–		-лар
Imperative			мен	байыйн (bayıyn)	бис	байылыңар (bayılıñar)	мен	байывайн (bayıvayn)	бис	байывалыңар (bayıvalıñar)
			сен	байы (bayı)	силер	байыңар (bayıñar)	сен	байыва (bayıva)	силер	байываңар (bayıvañar)
			ол	байызын (bayızın)	олар	байызыннар (bayızınnar)	ол	байывазын (bayıvazın)	олар	байывазыннар (bayıvazınnar)
			Positive				Negative
Participles	Present-future		байыыр (bayıır)				байывас (bayıvas)
	Past I		байаан (bayaan)				байываан (bayıvaan)
Converbs	I		байып (bayıp)				—
	II		байый (bayıy)				—
	Past		байааш (bayaaş)				—

Notes:

• Blue: Analytic tenses, require explicit pronouns in the end of forms (байыыр мен (bayıır men) for example, except in the case of 3sg, and 3pl which added directly to the forms without the space and hyphen).
• Green: Synthetic tenses, do not require pronouns.