yırtmak

Turkish edit

Etymology edit

From Ottoman Turkish یرتمق (yırtmaḳ, “to tear, to rend, to slit”),^[1] causative of Ottoman Turkish یرمق (yırmaḳ, “to tear”), from Proto-Turkic *yīr- or *yï̄r- (“to split lengthwise, to break, to tear”).^[2]^[3] Causative form replaced the original verb, see dialectal yırmak.

Cognate with Karakhanid [script needed] (yırt-, “to tear”), Azerbaijani, Crimean Tatar yırtmaq (“to tear”), Kyrgyz жыртуу (jırtuu, “to tear”), Turkmen ýyrtmak (“to tear”), Tuvan чирер (çirer, “to break away, jag”), Uzbek yirtmoq (“to tear”), Yakut сиир (siir, “to tear”).

Compare also Mongolian жиргэх (jirgeh, “to chop, hack, split”). (Can this⁽⁺⁾ etymology be sourced?)

Pronunciation edit

IPA^(key): /jɯɾtˈmak/
Hyphenation: yırt‧mak

Verb edit

yırtmak (third-person singular simple present yırtar)

(transitive) To split foldable, bendable materials like paper, fabric etc.; to tear, to rend, to rip.
(transitive) To have one's skin cut deep enough to draw blood; to tear, to lacerate, to gash.
(transitive) To break in a riding animal by slightly tearing its haunches with spurs.
(figuratively) To force, to strain a body part to its excess.
(figuratively) Ellipsis of kefeni yırtmak; to get away from a task, a responsibility or a punishment; to have a narrow escape, to cheat death.
Synonyms: yakayı kurtarmak, kurtulmak
(figuratively) To land on one's feet, to hit the jackpot.
Synonym: köşeyi dönmek

Conjugation edit

Conjugation of yırtmak (aorist in -V²r)

Note: Actual conjugations can be more complex than tables below. Compound forms with the auxiliary olmak not shown. See also Appendix:Turkish suffixes#Verbs.

Positive declarative

infinitive			yırtmak
impersonal participle	imperfective		yırtan
	perfective		yırtmış
	prospective		yırtacak
personal participle	non-prospective		yırttığım	yırttığın	yırttığı	yırttığımız	yırttığınız	yırttıkları
personal participle	prospective		yırtacağım	yırtacağın	yırtacağı	yırtacağımız	yırtacağınız	yırtacakları
verbal noun			yırtma
way of doing			yırtış
			singular			plural
			1^st person	2^nd person	3^rd person	1^st person	2^nd person	3^rd person
			ben	sen	o	biz	siz	onlar
indicative	present	aorist	yırtarım	yırtarsın	yırtar	yırtarız	yırtarsınız	yırtarlar
	present	imperfective	yırtıyorum	yırtıyorsun	yırtıyor	yırtıyoruz	yırtıyorsunuz	yırtıyorlar
	past	perfective	yırttım	yırttın	yırttı	yırttık	yırttınız	yırttılar
	past	imperfective	yırtıyordum	yırtıyordun	yırtıyordu	yırtıyorduk	yırtıyordunuz	yırtıyorlardı (or yırtıyordular)
	future		yırtacağım	yırtacaksın	yırtacak	yırtacağız	yırtacaksınız	yırtacaklar
inferential	perfective		yırtmışım	yırtmışsın	yırtmış	yırtmışız	yırtmışsınız	yırtmışlar
	aorist		yırtarmışım	yırtarmışsın	yırtarmış	yırtarmışız	yırtarmışsınız	yırtarlarmış (or yırtarmışlar)
	imperfective		yırtıyormuşum	yırtıyormuşsun	yırtıyormuş	yırtıyormuşuz	yırtıyormuşsunuz	yırtıyorlarmış
conditional	simple		yırtsam	yırtsan	yırtsa	yırtsak	yırtsanız	yırtsalar
conditional	perfective		yırtsaydım	yırtsaydın	yırtsaydı	yırtsaydık	yırtsaydınız	yırtsaydılar
optative			yırtayım	yırtasın	yırta	yırtalım	yırtasınız	yırtalar
progressive			yırtmaktayım	yırtmaktasın	yırtmakta	yırtmaktayız	yırtmaktasınız	yırtmaktalar
necessitative			yırtmalıyım	yırtmalısın	yırtmalı	yırtmalıyız	yırtmalısınız	yırtmalılar
imperative				yırt	yırtsın		yırtın	yırtsınlar

Positive interrogative

			singular			plural
			1^st person	2^nd person	3^rd person	1^st person	2^nd person	3^rd person
			ben	sen	o	biz	siz	onlar
indicative	present	aorist	yırtar mıyım?	yırtar mısın?	yırtar mı?	yırtar mıyız?	yırtar mısınız?	yırtarlar mı?
	present	imperfective	yırtıyor muyum?	yırtıyor musun?	yırtıyor mu?	yırtıyor muyuz?	yırtıyor musunuz?	yırtıyorlar mı?
	past	perfective	yırttım mı?	yırttın mı?	yırttı mı?	yırttık mı?	yırttınız mı?	yırttılar mı?
	past	imperfective	yırtıyor muydum?	yırtıyor muydun?	yırtıyor muydu?	yırtıyor muyduk?	yırtıyor muydunuz?	yırtıyorlar mıydı?
	future		yırtacak mıyım?	yırtacak mısın?	yırtacak mı?	yırtacak mıyız?	yırtacak mısınız?	yırtacaklar mı?
inferential	perfective		yırtmış mıyım?	yırtmış mısın?	yırtmış mı?	yırtmış mıyız?	yırtmış mısınız?	yırtmışlar mı?
	aorist		yırtar mıymışım?	yırtar mıymışsın?	yırtar mıymış?	yırtar mıymışız?	yırtar mıymışsınız?	yırtarlar mıymış?
	imperfective		yırtıyor muymuşum?	yırtıyor muymuşsun?	yırtıyor muymuş?	yırtıyor muymuşuz?	yırtıyor muymuşsunuz?	yırtıyorlar mıymış?
conditional	simple		yırtsam mı?	yırtsan mı?	yırtsa mı?	yırtsak mı?	yırtsanız mı?	yırtsalar mı?
conditional	perfective		yırtsa mıydım?	yırtsa mıydın?	yırtsa mıydı?	yırtsa mıydık?	yırtsa mıydınız?	yırtsalar mıydı?
progressive			yırtmakta mıyım?	yırtmakta mısın?	yırtmakta mı?	yırtmakta mıyız?	yırtmakta mısınız?	yırtmaktalar mı?
necessitative			yırtmalı mıyım?	yırtmalı mısın?	yırtmalı mı?	yırtmalı mıyız?	yırtmalı mısınız?	yırtmalılar mı?

Negative declarative

infinitive			yırtmamak
impersonal participle	imperfective		yırtmayan
	perfective		yırtmamış
	prospective		yırtmayacak
personal participle	non-prospective		yırtmadığım	yırtmadığın	yırtmadığı	yırtmadığımız	yırtmadığınız	yırtmadıkları
personal participle	prospective		yırtmayacağım	yırtmayacağın	yırtmayacağı	yırtmayacağımız	yırtmayacağınız	yırtmayacakları
verbal noun			yırtmama
way of doing			yırtmayış
			singular			plural
			1^st person	2^nd person	3^rd person	1^st person	2^nd person	3^rd person
			ben	sen	o	biz	siz	onlar
indicative	present	aorist	yırtmam	yırtmazsın	yırtmaz	yırtmayız	yırtmazsınız	yırtmazlar
	present	imperfective	yırtmıyorum	yırtmıyorsun	yırtmıyor	yırtmıyoruz	yırtmıyorsunuz	yırtmıyorlar
	past	perfective	yırtmadım	yırtmadın	yırtmadı	yırtmadık	yırtmadınız	yırtmadılar
	past	imperfective	yırtmıyordum	yırtmıyordun	yırtmıyordu	yırtmıyorduk	yırtmıyordunuz	yırtmıyorlardı
	future		yırtmayacağım	yırtmayacaksın	yırtmayacak	yırtmayacağız	yırtmayacaksınız	yırtmayacaklar
inferential	perfective		yırtmamışım	yırtmamışsın	yırtmamış	yırtmamışız	yırtmamışsınız	yırtmamışlar
	aorist		yırtmazmışım	yırtmazmışsın	yırtmazmış	yırtmazmışız	yırtmazmışsınız	yırtmazlarmış
	imperfective		yırtmıyormuşum	yırtmıyormuşsun	yırtmıyormuş	yırtmıyormuşuz	yırtmıyormuşsunuz	yırtmıyorlarmış
conditional	simple		yırtmasam	yırtmasan	yırtmasa	yırtmasak	yırtmasanız	yırtmasalar
conditional	perfective		yırtmasaydım	yırtmasaydın	yırtmasaydı	yırtmasaydık	yırtmasaydınız	yırtmasaydılar
optative			yırtmayayım	yırtmayasın	yırtmaya	yırtmayalım	yırtmayasınız	yırtmayalar
progressive			yırtmamaktayım	yırtmamaktasın	yırtmamakta	yırtmamaktayız	yırtmamaktasınız	yırtmamaktalar
necessitative			yırtmamalıyım	yırtmamalısın	yırtmamalı	yırtmamalıyız	yırtmamalısınız	yırtmamalılar
imperative				yırtma	yırtmasın		yırtmayın	yırtmasınlar

Negative interrogative

			singular			plural
			1^st person	2^nd person	3^rd person	1^st person	2^nd person	3^rd person
			ben	sen	o	biz	siz	onlar
indicative	present	aorist	yırtmaz mıyım?	yırtmaz mısın?	yırtmaz mı?	yırtmaz mıyız?	yırtmaz mısınız?	yırtmazlar mı?
	present	imperfective	yırtmıyor muyum?	yırtmıyor musun?	yırtmıyor mu?	yırtmıyor muyuz?	yırtmıyor musunuz?	yırtmıyorlar mı?
	past	perfective	yırtmadım mı?	yırtmadın mı?	yırtmadı mı?	yırtmadık mı?	yırtmadınız mı?	yırtmadılar mı?
	past	imperfective	yırtmıyor muydum?	yırtmıyor muydun?	yırtmıyor muydu?	yırtmıyor muyduk?	yırtmıyor muydunuz?	yırtmıyorlar mıydı?
	future		yırtmayacak mıyım?	yırtmayacak mısın?	yırtmayacak mı?	yırtmayacak mıyız?	yırtmayacak mısınız?	yırtmayacaklar mı?
inferential	perfective		yırtmamış mıyım?	yırtmamış mısın?	yırtmamış mı?	yırtmamış mıyız?	yırtmamış mısınız?	yırtmamışlar mı?
	aorist		yırtmaz mıymışım?	yırtmaz mıymışsın?	yırtmaz mıymış?	yırtmaz mıymışız?	yırtmaz mıymışsınız?	yırtmazlar mıymış?
	imperfective		yırtmıyor muymuşum?	yırtmıyor muymuşsun?	yırtmıyor muymuş?	yırtmıyor muymuşuz?	yırtmıyor muymuşsunuz?	yırtmıyorlar mıymış?
conditional	simple		yırtmasam mı?	yırtmasan mı?	yırtmasa mı?	yırtmasak mı?	yırtmasanız mı?	yırtmasalar mı?
conditional	perfective		yırtmasa mıydım?	yırtmasa mıydın?	yırtmasa mıydı?	yırtmasa mıydık?	yırtmasa mıydınız?	yırtmasalar mıydı?
progressive			yırtmamakta mıyım?	yırtmamakta mısın?	yırtmamakta mı?	yırtmamakta mıyız?	yırtmamakta mısınız?	yırtmamaktalar mı?
necessitative			yırtmamalı mıyım?	yırtmamalı mısın?	yırtmamalı mı?	yırtmamalı mıyız?	yırtmamalı mısınız?	yırtmamalılar mı?

Derived terms edit

References edit

^ Redhouse, James W. (1890) “یرتمق”, in A Turkish and English Lexicon‎^[1], Constantinople: A. H. Boyajian, page 2201
^ Starostin, Sergei, Dybo, Anna, Mudrak, Oleg (2003) “*jīr- / *jɨ̄r-”, in Etymological dictionary of the Altaic languages (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill
^ Nişanyan, Sevan (2002–) “yırt-”, in Nişanyan Sözlük