առիւծ
Old Armenian edit
Alternative forms edit
Etymology edit
According to Ačaṙean, the earlier form is առեւծ (aṙewc), with prothetic ա- (a-) from *ռեւծ (*ṙewc), from Proto-Indo-European *h₁rewg-.[1][2] This is accepted by J̌ahukyan with reservation,[3] but rejected by Olsen who considers the word etymologically unclear.[4]
Perhaps a Semitic borrowing, from a reflex of Proto-Semitic *ʔarway- (“wild animal; lion”): compare Aramaic אריא / ܐܪܝܐ (ʾaryā), [script needed] (ʾaryāwā, “lion”), אריותא / ܐܪܝܘܬܐ (ʾaryūṯā, “lioness”). The similarity with Hebrew אַרְיֵה (ʾaryē, “lion”) was noticed already by Schröder.[5] The alternation առիւծ (aṙiwc) ~ առեւծ (aṙewc) ~ առեաւծ (aṙeawc) can be understood within Semitic, but the final -ծ (-c) needs an explanation. See also կորիւն (koriwn).
Noun edit
առիւծ • (aṙiwc)
- lion
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).2.1:[6]
- Սկսցուք ասել վասն առիւծուն, որ թագաւոր է ամենայն գազանաց կամ թէ ամենայն իսկ անասնոց։
- Skscʻukʻ asel vasn aṙiwcun, or tʻagawor ē amenayn gazanacʻ kam tʻē amenayn isk anasnocʻ.
- Translation by Gohar Muradyan
- Let us begin to speak of the lion, the king of all the beasts or all the animals.
- Սկսցուք ասել վասն առիւծուն, որ թագաւոր է ամենայն գազանաց կամ թէ ամենայն իսկ անասնոց։
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).6.17:[7]
- Այլ գոյ ինչ եւ յաւձին բարի, զի իմաստուն է․ եւ յառեւծն, զի հզաւր է․ եւ յոչխարն, զի հանդարտ է։
- Ayl goy inčʻ ew yawjin bari, zi imastun ē; ew yaṙewcn, zi hzawr ē; ew yočʻxarn, zi handart ē.
- Translation by Gohar Muradyan
- But there is something good in the serpent, for it is wise, and in the lion too, for it is mighty, and in the sheep, for it is gentle.
- Այլ գոյ ինչ եւ յաւձին բարի, զի իմաստուն է․ եւ յառեւծն, զի հզաւր է․ եւ յոչխարն, զի հանդարտ է։
- (astronomy) Leo
Declension edit
u-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | առիւծ (aṙiwc) | առիւծք (aṙiwckʻ) | |
| genitive | առիւծու (aṙiwcu) | առիւծուց (aṙiwcucʻ) | |
| dative | առիւծու (aṙiwcu) | առիւծուց (aṙiwcucʻ) | |
| accusative | առիւծ (aṙiwc) | առիւծս (aṙiwcs) | |
| ablative | առիւծէ (aṙiwcē) | առիւծուց (aṙiwcucʻ) | |
| instrumental | առիւծու (aṙiwcu) | առիւծուք (aṙiwcukʻ) | |
| locative | առիւծու (aṙiwcu) | առիւծս (aṙiwcs) |
o-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | առիւծ (aṙiwc) | առիւծք (aṙiwckʻ) | |
| genitive | առիւծոյ (aṙiwcoy) | առիւծոց (aṙiwcocʻ) | |
| dative | առիւծոյ (aṙiwcoy) | առիւծոց (aṙiwcocʻ) | |
| accusative | առիւծ (aṙiwc) | առիւծս (aṙiwcs) | |
| ablative | առիւծոյ (aṙiwcoy) | առիւծոց (aṙiwcocʻ) | |
| instrumental | առիւծով (aṙiwcov) | առիւծովք (aṙiwcovkʻ) | |
| locative | առիւծ (aṙiwc) | առիւծս (aṙiwcs) | |
| post-classical | |||
Derived terms edit
- ամէնառիւծ (amēnaṙiwc)
- առիւծաբար (aṙiwcabar)
- առիւծագլուխ (aṙiwcaglux)
- առիւծագոյն (aṙiwcagoyn)
- առիւծադէմ (aṙiwcadēm)
- առիւծախոտ (aṙiwcaxot)
- առիւծակապիկ (aṙiwcakapik)
- առիւծակերպ (aṙiwcakerp)
- առիւծակորիւն (aṙiwcakoriwn)
- առիւծամարտիկ (aṙiwcamartik)
- առիւծանամ (aṙiwcanam)
- առիւծանման (aṙiwcanman)
- առիւծաշուն (aṙiwcašun)
- առիւծապէս (aṙiwcapēs)
- առիւծացուցանեմ (aṙiwcacʻucʻanem)
- առիւծենի (aṙiwceni)
- առիւծոսկր (aṙiwcoskr)
- առիւծունք (aṙiwcunkʻ)
- գետնառիւծ (getnaṙiwc)
- մրջեանառիւծ (mrǰeanaṙiwc)
- մրջիւնառեւծ (mrǰiwnaṙewc)
- մրջիւնառիւծ (mrǰiwnaṙiwc)
- մրջմնառիւծ (mrǰmnaṙiwc)
- մրջնառիւծ (mrǰnaṙiwc)
- մրջունառեւծ (mrǰunaṙewc)
- մրջունառիւծ (mrǰunaṙiwc)
- յովազառիւծ (yovazaṙiwc)
Descendants edit
References edit
- ^ Ačaṙyan, Hračʻya (1940) Hayocʻ lezvi patmutʻyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, pages 38–39
- ^ Ačaṙean, Hračʻeay (1971) “առիւծ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume I, Yerevan: University Press, pages 259–260
- ^ J̌ahukyan, Geworg (2010) “առիւծ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 74b
- ^ Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 938
- ^ Schröder, Johann Joachim (1711) Thesaurus linguae Armenicae antiquae et hodiernae, Amsterdam, page 45
- ^ Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6)[1], Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 87, 141
- ^ Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6)[2], Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 97, 145
Further reading edit
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “առիւծ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Kölligan, Daniel (2020) “Etyma Armeniaca”, in Claire Le Feuvre & Daniel Petit, editors, Ὀνομάτων ἵστωρ, Mélanges offerts à Charles de Lamberterie (Collection linguistique de la Société de linguistique de Paris; 106), Leuven, Paris: Peeters, pages 78–85, deriving from Proto-Indo-European *h₃rḗǵō, whence Sanskrit राजन् (rā́jan, “king”), because the lion is the king of animals
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “առիւծ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy