կարմրախայտ

Armenian

Etymology

From Old Armenian կարմրախայտ (karmraxayt).

Pronunciation

• (Eastern Armenian) IPA^(key): /kɑɾmɾɑˈχɑjt/, [kɑɾmɾɑχɑ́jt]
• (Western Armenian) IPA^(key): /ɡɑɾmɾɑˈχɑjd/, [ɡɑɾmɾɑχɑ́jd]

Noun

կարմրախայտ • (karmraxayt)

1. brown trout, Salmo trutta fario

Declension

i-type, animate (Eastern Armenian)

	singular	plural
nominative	կարմրախայտ (karmraxayt)	կարմրախայտներ (karmraxaytner)
dative	կարմրախայտի (karmraxayti)	կարմրախայտների (karmraxaytneri)
ablative	կարմրախայտից (karmraxayticʻ)	կարմրախայտներից (karmraxaytnericʻ)
instrumental	կարմրախայտով (karmraxaytov)	կարմրախայտներով (karmraxaytnerov)
locative	—	—
	definite forms
nominative	կարմրախայտը/կարմրախայտն (karmraxaytə/karmraxaytn)	կարմրախայտները/կարմրախայտներն (karmraxaytnerə/karmraxaytnern)
dative	կարմրախայտին (karmraxaytin)	կարմրախայտներին (karmraxaytnerin)
	1st person possessive forms (my)
nominative	կարմրախայտս (karmraxayts)	կարմրախայտներս (karmraxaytners)
dative	կարմրախայտիս (karmraxaytis)	կարմրախայտներիս (karmraxaytneris)
ablative	կարմրախայտիցս (karmraxayticʻs)	կարմրախայտներիցս (karmraxaytnericʻs)
instrumental	կարմրախայտովս (karmraxaytovs)	կարմրախայտներովս (karmraxaytnerovs)
locative	—	—
	2nd person possessive forms (your)
nominative	կարմրախայտդ (karmraxaytd)	կարմրախայտներդ (karmraxaytnerd)
dative	կարմրախայտիդ (karmraxaytid)	կարմրախայտներիդ (karmraxaytnerid)
ablative	կարմրախայտիցդ (karmraxayticʻd)	կարմրախայտներիցդ (karmraxaytnericʻd)
instrumental	կարմրախայտովդ (karmraxaytovd)	կարմրախայտներովդ (karmraxaytnerovd)
locative	—	—

i-type, animate (Eastern Armenian)

	singular	plural
nominative	կարմրախայտ (karmraxayt)	կարմրախայտեր (karmraxayter)
dative	կարմրախայտի (karmraxayti)	կարմրախայտերի (karmraxayteri)
ablative	կարմրախայտից (karmraxayticʻ)	կարմրախայտերից (karmraxaytericʻ)
instrumental	կարմրախայտով (karmraxaytov)	կարմրախայտերով (karmraxayterov)
locative	—	—
	definite forms
nominative	կարմրախայտը/կարմրախայտն (karmraxaytə/karmraxaytn)	կարմրախայտերը/կարմրախայտերն (karmraxayterə/karmraxaytern)
dative	կարմրախայտին (karmraxaytin)	կարմրախայտերին (karmraxayterin)
	1st person possessive forms (my)
nominative	կարմրախայտս (karmraxayts)	կարմրախայտերս (karmraxayters)
dative	կարմրախայտիս (karmraxaytis)	կարմրախայտերիս (karmraxayteris)
ablative	կարմրախայտիցս (karmraxayticʻs)	կարմրախայտերիցս (karmraxaytericʻs)
instrumental	կարմրախայտովս (karmraxaytovs)	կարմրախայտերովս (karmraxayterovs)
locative	—	—
	2nd person possessive forms (your)
nominative	կարմրախայտդ (karmraxaytd)	կարմրախայտերդ (karmraxayterd)
dative	կարմրախայտիդ (karmraxaytid)	կարմրախայտերիդ (karmraxayterid)
ablative	կարմրախայտիցդ (karmraxayticʻd)	կարմրախայտերիցդ (karmraxaytericʻd)
instrumental	կարմրախայտովդ (karmraxaytovd)	կարմրախայտերովդ (karmraxayterovd)
locative	—	—

Alternative forms

• կարմրախետ (karmraxet), կարմրխետ (karmrxet) — dialectal

Adjective

կարմրախայտ • (karmraxayt)

1. red-spotted, having red spots
   • 1634 – 1640, Grigor Daranałcʻi (Kamaxecʻi), Žamanakagrutʻiwn [Chronicle] 22:

     Եւ յաւուր միոջ, որպէս ասացաք, ի վերոյ քաղաքին ի բացեայ ակներեւ տեսութեամբ ամենայն բազմութեանն մարդկան որ անդ, զի դասք հրեշտակաց յերկրէ յերկինս ելանէին, եւ տեսանէին զի յելանելն արշաւէին երկու երկու, երեք երեք, չորս չորս, եւ մէկ մէկ յաւելուին յելանելն՝ ի ձեւ զինուորականաց եւ կարմրախայտ եւ իսպիտակ երիվարօք եւ հանդերձ հեծելոցն բուն իսպիտակափայլ, եւ նիզակք ի ձեռս իւրեանց եւ արշաւելով գնային ընդ յերկարս եւ ապա վերանային ի բարձունս՝ մինչեւ յերկինս եւ անյայտ լինէին ի կէս օրէն ի վեր մինչեւ ի մուտս արեւու։

     Ew yawur mioǰ, orpēs asacʻakʻ, i veroy kʻaġakʻin i bacʻeay aknerew tesutʻeamb amenayn bazmutʻeann mardkan or and, zi daskʻ hreštakacʻ yerkrē yerkins elanēin, ew tesanēin zi yelaneln aršawēin erku erku, erekʻ erekʻ, čʻors čʻors, ew mēk mēk yaweluin yelaneln, i jew zinuorakanacʻ ew karmraxayt ew ispitak erivarōkʻ ew handerj hecelocʻn bun ispitakapʻayl, ew nizakkʻ i jeṙs iwreancʻ ew aršawelov gnayin ənd yerkars ew apa veranayin i barjuns, minčʻew yerkins ew anyayt linēin i kēs ōrēn i ver minčʻew i muts arewu.

Declension

nominalized, i-type (Eastern Armenian)

	singular	plural
nominative	կարմրախայտ (karmraxayt)	կարմրախայտներ (karmraxaytner)
dative	կարմրախայտի (karmraxayti)	կարմրախայտների (karmraxaytneri)
ablative	կարմրախայտից (karmraxayticʻ)	կարմրախայտներից (karmraxaytnericʻ)
instrumental	կարմրախայտով (karmraxaytov)	կարմրախայտներով (karmraxaytnerov)
locative	կարմրախայտում (karmraxaytum)	կարմրախայտներում (karmraxaytnerum)
	definite forms
nominative	կարմրախայտը/կարմրախայտն (karmraxaytə/karmraxaytn)	կարմրախայտները/կարմրախայտներն (karmraxaytnerə/karmraxaytnern)
dative	կարմրախայտին (karmraxaytin)	կարմրախայտներին (karmraxaytnerin)
	1st person possessive forms (my)
nominative	կարմրախայտս (karmraxayts)	կարմրախայտներս (karmraxaytners)
dative	կարմրախայտիս (karmraxaytis)	կարմրախայտներիս (karmraxaytneris)
ablative	կարմրախայտիցս (karmraxayticʻs)	կարմրախայտներիցս (karmraxaytnericʻs)
instrumental	կարմրախայտովս (karmraxaytovs)	կարմրախայտներովս (karmraxaytnerovs)
locative	կարմրախայտումս (karmraxaytums)	կարմրախայտներումս (karmraxaytnerums)
	2nd person possessive forms (your)
nominative	կարմրախայտդ (karmraxaytd)	կարմրախայտներդ (karmraxaytnerd)
dative	կարմրախայտիդ (karmraxaytid)	կարմրախայտներիդ (karmraxaytnerid)
ablative	կարմրախայտիցդ (karmraxayticʻd)	կարմրախայտներիցդ (karmraxaytnericʻd)
instrumental	կարմրախայտովդ (karmraxaytovd)	կարմրախայտներովդ (karmraxaytnerovd)
locative	կարմրախայտումդ (karmraxaytumd)	կարմրախայտներումդ (karmraxaytnerumd)

Old Armenian

Etymology

From կարմիր (karmir, “red”) +‎ -ա- (-a-) +‎ խայտ (xayt, “spotted”), because of its red spots.

Noun

կարմրախայտ • (karmraxayt)

1. brown trout, Salmo trutta fario
   • 11th century, Grigor Magistros, Grigor Magistrosi tʻłtʻerə [The letters of Grigor Magistros] :

     Խոստացար երբեմն մեզ նպաստ առաքել ղուղակս եւ այն յատուկ կարմրախայտ, արտակիտեալ զնա կարթիւք ի կաղկաջահոս եւ ի կոհակաւէտ ականակիտ ականց։

     Xostacʻar erbemn mez npast aṙakʻel łułaks ew ayn yatuk karmraxayt, artakiteal zna kartʻiwkʻ i kałkaǰahos ew i kohakawēt akanakit akancʻ.

   • 11th century, Grigor Magistros, Grigor Magistrosi tʻłtʻerə [The letters of Grigor Magistros] :

     Բայց դու փութա՛ զխոստացեալսն առաքել, թէ ոչ, զկնի այսմ նամակի ճահեցուցից քեզ ճարտասան բանիւք ճայթմունս առասութեան, զի ոչ քաղցրասցի ի կոկորդս քո պարարտութիւն կարմրախայտիդ […]

     Baycʻ du pʻutʻá zxostacʻealsn aṙakʻel, tʻē očʻ, zkni aysm namaki čahecʻucʻicʻ kʻez čartasan baniwkʻ čaytʻmuns aṙasutʻean, zi očʻ kʻałcʻrascʻi i kokords kʻo parartutʻiwn karmraxaytid […]

   • 11th century, Grigor Magistros, Grigor Magistrosi tʻłtʻerə [The letters of Grigor Magistros] :

     Առ նոյն Մամիկոնեան, որ խնդրէր իմաստասիրել յաղագս ձկանց եւ առաքէր նմա կարմրախայտ։

     Aṙ noyn Mamikonean, or xndrēr imastasirel yałags jkancʻ ew aṙakʻēr nma karmraxayt.

Declension

i-type

	singular		plural
nominative	կարմրախայտ (karmraxayt)		կարմրախայտք (karmraxaytkʻ)
genitive	կարմրախայտի (karmraxayti)		կարմրախայտից (karmraxayticʻ)
dative	կարմրախայտի (karmraxayti)		կարմրախայտից (karmraxayticʻ)
accusative	կարմրախայտ (karmraxayt)		կարմրախայտս (karmraxayts)
ablative	կարմրախայտէ (karmraxaytē)		կարմրախայտից (karmraxayticʻ)
instrumental	կարմրախայտիւ (karmraxaytiw)		կարմրախայտիւք (karmraxaytiwkʻ)
locative	կարմրախայտի (karmraxayti)		կարմրախայտս (karmraxayts)

Descendants

• Armenian: կարմրախայտ (karmraxayt), կարմրախետ (karmraxet), կարմրխետ (karmrxet) — dialectal
• → Georgian: კალმახი (ḳalmaxi), კალმახა (ḳalmaxa)
  • →⇒ Avar: кӏалмах-ччугӏа (kʼalmax-ččuʻa)
  • → Bats: კალმახ (ḳalmax)
  • → Chechen: кӏамах (kʼamax) — Kist
  • → Ingush: кӏалмах (kʼalmax)
  • → Laz: კარმახა (ǩarmaxa), კალმახა (ǩalmaxa) — Borghola; კალმახი (ǩalmaxi)
  • → Mingrelian: კალმახი (ḳalmaxi), კალმახა (ḳalmaxa); კაჲმახა (ḳaymaxa) — Martvili–Bandza
    • → Abkhaz: а-калмаҳа (a-kʼalmaḥa), а-калма́ҳ (a-kʼalmáḥ), а-камла́ҳ (a-kʼamláḥ)
  • → Ossetian: къалмахи (k’almaxi)
  • → Russian: калма́хи (kalmáxi)
  • → Svan: კალმახ (ḳalmax), კალმა̈ხ (ḳalmäx), კალმახუ̂ (ḳalmaxû)
  • → Udi: кӏалмах (ḳalmaχ)

Further reading

• Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836) “կարմրախայտ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1075b
• Ačaṙean, Hračʻeay (1973) “կարմիր”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume II, Yerevan: University Press, page 559a
• Ġazarean, Ṙubēn (2000) “կարմրախայտ”, in G. B. Tʻosunean, editor, Grabari baṙaran [Dictionary of Old Armenian] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, page 644b
• Petrosean, Matatʻeay (1879) “կարմրախայտ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy