ճպուռ
Armenian edit
Pronunciation edit
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [t͡ʃəˈpur]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [d͡ʒəˈbuɾ]
Etymology 1 edit
Semi-learned borrowing from Old Armenian ճպուռն (čpuṙn).
Noun edit
ճպուռ • (čpuṙ)
Declension edit
i-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճպուռ (čpuṙ) | ճպուռներ (čpuṙner) | ||
| dative | ճպուռի (čpuṙi) | ճպուռների (čpuṙneri) | ||
| ablative | ճպուռից (čpuṙicʻ) | ճպուռներից (čpuṙnericʻ) | ||
| instrumental | ճպուռով (čpuṙov) | ճպուռներով (čpuṙnerov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) | ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern) | ||
| dative | ճպուռին (čpuṙin) | ճպուռներին (čpuṙnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճպուռս (čpuṙs) | ճպուռներս (čpuṙners) | ||
| dative | ճպուռիս (čpuṙis) | ճպուռներիս (čpuṙneris) | ||
| ablative | ճպուռիցս (čpuṙicʻs) | ճպուռներիցս (čpuṙnericʻs) | ||
| instrumental | ճպուռովս (čpuṙovs) | ճպուռներովս (čpuṙnerovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճպուռդ (čpuṙd) | ճպուռներդ (čpuṙnerd) | ||
| dative | ճպուռիդ (čpuṙid) | ճպուռներիդ (čpuṙnerid) | ||
| ablative | ճպուռիցդ (čpuṙicʻd) | ճպուռներիցդ (čpuṙnericʻd) | ||
| instrumental | ճպուռովդ (čpuṙovd) | ճպուռներովդ (čpuṙnerovd) | ||
| locative | — | — | ||
Etymology 2 edit
From Middle Armenian ճպուռ (čpuṙ), ճիպռ (čipṙ).
Noun edit
Declension edit
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճպուռ (čpuṙ) | ճպուռներ (čpuṙner) | ||
| dative | ճպուռի (čpuṙi) | ճպուռների (čpuṙneri) | ||
| ablative | ճպուռից (čpuṙicʻ) | ճպուռներից (čpuṙnericʻ) | ||
| instrumental | ճպուռով (čpuṙov) | ճպուռներով (čpuṙnerov) | ||
| locative | ճպուռում (čpuṙum) | ճպուռներում (čpuṙnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) | ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern) | ||
| dative | ճպուռին (čpuṙin) | ճպուռներին (čpuṙnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճպուռս (čpuṙs) | ճպուռներս (čpuṙners) | ||
| dative | ճպուռիս (čpuṙis) | ճպուռներիս (čpuṙneris) | ||
| ablative | ճպուռիցս (čpuṙicʻs) | ճպուռներիցս (čpuṙnericʻs) | ||
| instrumental | ճպուռովս (čpuṙovs) | ճպուռներովս (čpuṙnerovs) | ||
| locative | ճպուռումս (čpuṙums) | ճպուռներումս (čpuṙnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճպուռդ (čpuṙd) | ճպուռներդ (čpuṙnerd) | ||
| dative | ճպուռիդ (čpuṙid) | ճպուռներիդ (čpuṙnerid) | ||
| ablative | ճպուռիցդ (čpuṙicʻd) | ճպուռներիցդ (čpuṙnericʻd) | ||
| instrumental | ճպուռովդ (čpuṙovd) | ճպուռներովդ (čpuṙnerovd) | ||
| locative | ճպուռումդ (čpuṙumd) | ճպուռներումդ (čpuṙnerumd) | ||
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճպուռ (čpuṙ) | ճպուռներ (čpuṙner) | ||
| dative | ճպռի (čpṙi) | ճպուռների (čpuṙneri) | ||
| ablative | ճպռից (čpṙicʻ) | ճպուռներից (čpuṙnericʻ) | ||
| instrumental | ճպռով (čpṙov) | ճպուռներով (čpuṙnerov) | ||
| locative | ճպռում (čpṙum) | ճպուռներում (čpuṙnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) | ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern) | ||
| dative | ճպռին (čpṙin) | ճպուռներին (čpuṙnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճպուռս (čpuṙs) | ճպուռներս (čpuṙners) | ||
| dative | ճպռիս (čpṙis) | ճպուռներիս (čpuṙneris) | ||
| ablative | ճպռիցս (čpṙicʻs) | ճպուռներիցս (čpuṙnericʻs) | ||
| instrumental | ճպռովս (čpṙovs) | ճպուռներովս (čpuṙnerovs) | ||
| locative | ճպռումս (čpṙums) | ճպուռներումս (čpuṙnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճպուռդ (čpuṙd) | ճպուռներդ (čpuṙnerd) | ||
| dative | ճպռիդ (čpṙid) | ճպուռներիդ (čpuṙnerid) | ||
| ablative | ճպռիցդ (čpṙicʻd) | ճպուռներիցդ (čpuṙnericʻd) | ||
| instrumental | ճպռովդ (čpṙovd) | ճպուռներովդ (čpuṙnerovd) | ||
| locative | ճպռումդ (čpṙumd) | ճպուռներումդ (čpuṙnerumd) | ||
Alternative forms edit
- ճիպռ (čipṙ)
Derived terms edit
Middle Armenian edit
Etymology edit
A Zan borrowing. Compare Proto-Georgian-Zan *c̣₁irṗl-, whence Mingrelian ჭირპი (č̣irṗi), Georgian წირპლი (c̣irṗli). Replaced Old Armenian բիժ (biž). Dialectal Armenian ծպուր (cpur, “sheep droppings”) may be related. First etymologized by Ačaṙean.
Noun edit
ճպուռ • (čpuṙ)
- rheum, eye gunk
- A late interpolation in a homily attributed to Yovhan Mandakuni 17:[1][2]
- Զաչսն գիճացուցանէ արտասուօք և ճպռօք զքիմսն և զհոտոտելիսն և զբերանն զազրացուցանէ դառնութեամբ
- Začʻsn gičacʻucʻanē artasuōkʻ ew čpṙōkʻ zkʻimsn ew zhototelisn ew zberann zazracʻucʻanē daṙnutʻeamb
- Զաչսն գիճացուցանէ արտասուօք և ճպռօք զքիմսն և զհոտոտելիսն և զբերանն զազրացուցանէ դառնութեամբ
- 1184, Mxitʿar Heracʿi, J̌ermancʿ mxitʿarutʿiwn [Relief of Fevers] 21:[3][4][5]
- Բայց այսոր նշաննին այլ ի բաց լինին, եւ այլ ի յերեւան․ զի աչքն խորանայ, եւ աչաց գուբն դարտկի, եւ ի յաչքն ճպուռ լինի, եւ կոպքն թուլանան, եւ ի վայր քաշվի, զերդ մարդոյ՝ որ կքայ եւ ՚ի քուն կամի լինել […]
- Baycʻ aysor nšannin ayl i bacʻ linin, ew ayl i yerewan; zi ačʻkʻn xoranay, ew ačʻacʻ gubn dartki, ew i yačʻkʻn čpuṙ lini, ew kopkʻn tʻulanan, ew i vayr kʻašvi, zerd mardoy, or kkʻay ew ’i kʻun kami linel […]
- Translation by Ernst Seidel
- Seine Merkzeichen sind noch deutlicher und offenkundigen. So sinken die Augen ein, die Augenhöhle wird leerer, es sondert sich Augenbutter ab, die Lider werden schlaff und nach unten gezogen, wie bei einem Menschen, der, in sich zusammenfallend, in Schlaf versinken will.
- Բայց այսոր նշաննին այլ ի բաց լինին, եւ այլ ի յերեւան․ զի աչքն խորանայ, եւ աչաց գուբն դարտկի, եւ ի յաչքն ճպուռ լինի, եւ կոպքն թուլանան, եւ ի վայր քաշվի, զերդ մարդոյ՝ որ կքայ եւ ՚ի քուն կամի լինել […]
- 1478 – 1492, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[6][7]
- […] հանց որ սրութիւնն եւ կսկիծն ի յաչքն կելնէ, եւ աչիցն արցունք կու վաթի, աչիցն աղբուրն աղտ եւ ճիպռ կու ժողվի եւ կու պնդնայ ժամանակն այն ճիպռն, որպէս որ ի ականջն կու լինի աղտի պէս: Եւ յորժամ զինքն սպաննեն, եւ առնուն զան աղտի պէս ճիպռն եւ պահեն, աւգտէ մահացու դեղոց […]
- […] hancʻ or srutʻiwnn ew kskicn i yačʻkʻn kelnē, ew ačʻicʻn arcʻunkʻ ku vatʻi, ačʻicʻn aġburn aġt ew čipṙ ku žoġvi ew ku pndnay žamanakn ayn čipṙn, orpēs or i akanǰn ku lini aġti pēs: Ew yoržam zinkʻn spannen, ew aṙnun zan aġti pēs čipṙn ew pahen, awgtē mahacʻu deġocʻ […]
- Translation by Стелла Варданян
- Жгучая боль доходит до глаз и вызывает слезы [у животного], и в слезном роднике скапливаются грязь и гнойные выделения, и они со временем уплотняются, как это бывает и с ушной грязью. А когда оленя убивают, то собирают те выделения [из его глаза], похожие на грязь, и они помогают при [отравлении] ядовитыми лекарствами […]
- […] հանց որ սրութիւնն եւ կսկիծն ի յաչքն կելնէ, եւ աչիցն արցունք կու վաթի, աչիցն աղբուրն աղտ եւ ճիպռ կու ժողվի եւ կու պնդնայ ժամանակն այն ճիպռն, որպէս որ ի ականջն կու լինի աղտի պէս: Եւ յորժամ զինքն սպաննեն, եւ առնուն զան աղտի պէս ճիպռն եւ պահեն, աւգտէ մահացու դեղոց […]
Alternative forms edit
- ճիպռ (čipṙ)
Derived terms edit
Descendants edit
References edit
- ^ Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1837) “ճիպռ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 180b
- ^ Sargisean, Barseġ (1895) Kʻnnadatutʻiwn Yovhan Mandakunwoy ew iwr erkasirutʻeancʻ vray [A critique on Yovhan Mandakuni and his works] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, pages 115–116
- ^ Mxitʻar Heracʻi (1832) J̌ermancʻ mxitʻarutʻiwn [Relief of Fevers] (Matenagrutʻiwnkʻ naxneacʻ) (in Middle Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 39
- ^ Seidel, Ernst (1908) Mechithar’s, des Meisterarztes aus Her, ‘Trost bei Fiebern’: nach dem Venediger Druck vom Jahre 1832 zum ersten Male aus dem Mittelarmenischen übersetzt und erläutert (in German), Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth, page 32
- ^ Mxitʻar Heracʻi (1968) S. S. Arevšatjan, editor, Utešenije pri lixoradkax [Relief of Fevers] (in Russian), 2nd edition, Yerevan: Hayastan, page 96
- ^ Basmaǰean, K. Y., editor (1926), Amirtovlatʻi Amasiacʻwoy angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi][1], Vienna: Mekhitarist Press, § 49, page 38
- ^ Vardanjan, Stella (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 42, page 40
Further reading edit
More information
- Abajev, V. I. (1978) “Armeno-Ossetica. Типологические встречи”, in Вопросы Языкознания[2], number 6, Moscow, page 48 of 45–51
- Ačaṙean, Hračʻeay (1931) “ճիպռ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary][3] (in Armenian), volume IV, a collotype facsimile of the manuscript, Yerevan: University Press, pages 650–651
- Ačaṙean, Hračʻeay (1977) “ճիպռ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume III, Yerevan: University Press, page 201ab
- Bläsing, Uwe (1992) Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin (Dutch Studies in Armenian Language and Literature; 2) (in German), Amsterdam and Atlanta: Rodopi, § 23, pages 32–33
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʻ lezvi patmutʻyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period][4] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 595
- Klimov, G. A. (1998) Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages (Trends in linguistics. Documentation; 16), New York, Berlin: Mouton de Gruyter, page 313
- Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “ճիպռ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries][5], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, pages 468–469
- Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “ճպուռ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries][6], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 475
- Schmidt, Karl Horst (1992) “Kartvelisch und Armenisch”, in Historische Sprachforschung[7] (in German), volume 105, number 2, page 288 of 287–306
- Vogt, Hans (1938) “Arménien et Caucasique du Sud”, in Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap (in French), volume 9, Oslo: H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), page 332 of 321–338
- Džaukjan, G. B. (1967) Очерки по истории дописьменного периода армянского языка [An Outline of the History of the Pre-Literary Period of the Armenian Language][8] (in Russian), Yerevan: Academy Press, page 209, footnote 150, seeking a common origin in a third language in view of dialectal ծպուր (cpur) with a broader meaning