մատուտակ
Armenian edit
Alternative forms edit
Etymology edit
From Middle Armenian մատուտակ (matutak).
Pronunciation edit
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [mɑtuˈtɑk]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [mɑduˈdɑɡ]
Noun edit
մատուտակ • (matutak)
- licorice, Glycyrrhiza gen. et spp.
- 1614 – 1622, Asar Sebastacʿi, Girkʿ bžškakan arhesti [Book of Medical Art] 135:[1]
- Մատիտակ եփէ և ըզջուրն խմցոյ։
- Matitak epʻē ew əzǰurn xmcʻoy.
- Մատիտակ եփէ և ըզջուրն խմցոյ։
Usage notes edit
Two species are found on the territory of the Republic of Armenia, Glycyrrhiza glabra and Glycyrrhiza echinata.[2][3]
Declension edit
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | մատուտակ (matutak) | մատուտակներ (matutakner) | ||
| dative | մատուտակի (matutaki) | մատուտակների (matutakneri) | ||
| ablative | մատուտակից (matutakicʻ) | մատուտակներից (matutaknericʻ) | ||
| instrumental | մատուտակով (matutakov) | մատուտակներով (matutaknerov) | ||
| locative | մատուտակում (matutakum) | մատուտակներում (matutaknerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | մատուտակը/մատուտակն (matutakə/matutakn) | մատուտակները/մատուտակներն (matutaknerə/matutaknern) | ||
| dative | մատուտակին (matutakin) | մատուտակներին (matutaknerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | մատուտակս (matutaks) | մատուտակներս (matutakners) | ||
| dative | մատուտակիս (matutakis) | մատուտակներիս (matutakneris) | ||
| ablative | մատուտակիցս (matutakicʻs) | մատուտակներիցս (matutaknericʻs) | ||
| instrumental | մատուտակովս (matutakovs) | մատուտակներովս (matutaknerovs) | ||
| locative | մատուտակումս (matutakums) | մատուտակներումս (matutaknerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | մատուտակդ (matutakd) | մատուտակներդ (matutaknerd) | ||
| dative | մատուտակիդ (matutakid) | մատուտակներիդ (matutaknerid) | ||
| ablative | մատուտակիցդ (matutakicʻd) | մատուտակներիցդ (matutaknericʻd) | ||
| instrumental | մատուտակովդ (matutakovd) | մատուտակներովդ (matutaknerovd) | ||
| locative | մատուտակումդ (matutakumd) | մատուտակներումդ (matutaknerumd) | ||
Descendants edit
- →? Turkish: madımak, madımlak, badımak, badımalak (“Polygonum cognatum”)
References edit
- ^ Asar Sebastacʻi (1993) Girkʻ bžškakan arhesti (XVI—XVII dd.) [Book of Medical Art (16–17th cc.)][1], preparation of the text, preface and dictionary by D. M. Karapetyan, Yerevan: Academy Press, page 215
- ^ Taxtadžjan A. L., editor (1962), Flora Armenii [The Flora of Armenia] (in Russian), volume IV, Yerevan: Academy Press, pages 218–225
- ^ Taxtadžjan, A. L., Fjódorov, An. A. (1972) Flora Jerevana: Opredelitelʹ dikorastuščix rastenij Araratskoj kotloviny [The Flora of Yerevan: Key to the wild plants of the Ararat Depression] (in Russian), Leningrad: Nauka, page 159
Further reading edit
- Ġazaryan, Ṙ. S. (1981) “մատուտակ”, in Busanunneri hayeren-latineren-ṙuseren-angleren-franseren-germaneren baṙaran [Armenian–Latin–Russian–English–French–German Dictionary of Plant Names], Yerevan: University Press, § 809, page 66a
Middle Armenian edit
Etymology edit
The origin is uncertain. An attractive possibility is the derivation from a descendant of Proto-Iranian *mádu (“honey”) + տակ (tak, “root”), because licorice root is sweet (compare Ancient Greek γλυκύρριζα (glukúrrhiza) for such a formation), but that would rather give *մարուտակ (*marutak). Has been compared to synonymous Persian مهک (mahk), متکی (motki), Northern Kurdish mêkok, mêkûk, Wakhi matk, as well as to Ossetian мӕтатык (mætatyk), мӕтатыкк (mætatykk), татук (tatuk), татукк (tatukk, “Poa pratensis”), Middle Armenian մատիտեղ (matiteġ), Georgian მატიტელა (maṭiṭela, “Polygonum”), dialectal Armenian մատուկ (matuk, “small herb with a sweet edible root and soft prickly leaves”), մանդակ (mandak, “Chaerophyllum bulbosum”), Georgian მათუთა (matuta, “Conium maculatum; Chenopodium foliosum”). The interrelationship of these forms is unclear.
Noun edit
մատուտակ • (matutak)
- licorice, Glycyrrhiza glabra
- Synonyms: մարուխ (marux), սուս (sus), ըռուպիսուս (əṙupisus), (the root) յէրղսուս (yērġsus), պիան (pian)
- 6th–12th? centuries, Baṙkʿ Gałianosi [The Greek–Armenian Dictionary to Galen] :[1]
- գղիկիրեղին (vars. գղիկուրեղին, գղիզո, գղիզոյ, գղղիզու, գղիկոյ, գղիկուղիղին, գղիկուրէնի, գղիկիւրելին, գղիկիւրիղին, գղիկիւրենի, գղիկիկիւրեղին, գղիկեւրելի) = մատուտակն (vars. մատւտակ, մատուտակի արմատ)
- głikirełin (vars. głikurełin, głizo, głizoy, głłizu, głikoy, głikułiłin, głikurēni, głikiwrelin, głikiwriłin, głikiwreni, głikikiwrełin, głikewreli) = matutakn (vars. matwtak, matutaki armat)
- γλυκύρριζα (glukúrrhiza) = matutak
- գղիկիրեղին (vars. գղիկուրեղին, գղիզո, գղիզոյ, գղղիզու, գղիկոյ, գղիկուղիղին, գղիկուրէնի, գղիկիւրելին, գղիկիւրիղին, գղիկիւրենի, գղիկիկիւրեղին, գղիկեւրելի) = մատուտակն (vars. մատւտակ, մատուտակի արմատ)
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 17:[2]
- Բայց գովեցին ոմանք զայն գետինն, որ յինքն եղեգն բուսանի, եւ մորենիք եւ մատուտակ եւ ջրասէր բոյսք
- Baycʻ govecʻin omankʻ zayn getinn, or yinkʻn eġegn busani, ew morenikʻ ew matutak ew ǰrasēr boyskʻ
- Բայց գովեցին ոմանք զայն գետինն, որ յինքն եղեգն բուսանի, եւ մորենիք եւ մատուտակ եւ ջրասէր բոյսք
- 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] 76:[3]
- Առ զաֆրան դրամ երեք, մատուտակ՝ դրամ վեց
- Aṙ zafran dram erekʻ, matutak, dram vecʻ
- Առ զաֆրան դրամ երեք, մատուտակ՝ դրամ վեց
- 1246, Michael the Syrian, Žamanakagrutʿiwn [The Chronicle] :
- քանզի եգիտ նա տուն լցեալ մատուտակով զոր կոչեն ըստ աշխարհաց Մարուխս
- kʻanzi egit na tun lcʻeal matutakov zor kočʻen əst ašxarhacʻ Maruxs
- քանզի եգիտ նա տուն լցեալ մատուտակով զոր կոչեն ըստ աշխարհաց Մարուխս
- 1466 – 1469, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Ogut bžškutʿean [The Benefits of Medicine] 103:[4]
- եւ մանուշակ սնուցած տուր, եւ գարէջուր մատուտակով եփած
- ew manušak snucʻac tur, ew garēǰur matutakov epʻac
- եւ մանուշակ սնուցած տուր, եւ գարէջուր մատուտակով եփած
- 1478 – 1492, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[5][6]
- զիր չարութիւնն տանի մատուտկին ըռուպն
- zir čʻarutʻiwnn tani matutkin əṙupn
- its harmful effect is eliminated by licorice juice
- զիր չարութիւնն տանի մատուտկին ըռուպն
Descendants edit
- Armenian: մատուտակ (matutak), մատուտիկ (matutik), մատիտակ (matitak)
- →? Turkish: madımak, madımlak, badımak, badımalak (“Polygonum cognatum”)
References edit
- ^ Greppin, John A. C. (1985) Baṙkʿ Gaɫianosi: The Greek–Armenian Dictionary to Galen[2], Delmar, New York: Caravan Books, page 41
- ^ Ališan Ġ., editor (1877), Girkʻ vastakocʻ [Geoponica], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 15
- ^ Čʻugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)][3], Yerevan: Academy Press, page 122
- ^ Amirtovlatʻ Amasiacʻi (1940) St. Malxaseancʻ, editor, Ōgut bžškutʻean [The Benefits of Medicine], Yerevan: Academy Press, page 281
- ^ Basmaǰean, K. Y., editor (1926), Amirtovlatʻi Amasiacʻwoy angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi][4], Vienna: Mekhitarist Press, § 1921, page 328
- ^ Vardanjan, Stella (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 1628, page 266
Further reading edit
- Ačaṙean, Hračʻeay (1977) “մատուտակ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume III, Yerevan: University Press, pages 271–272
- Achundow, Abdul-Chalig (1893) “Die pharmakologischen Grundsätze (Liber fundamentorum pharmacologiae) des Abu Mansur Muwaffaq bin Ali Harawi zum ersten Male nach dem Urtext übersetzt und mit Erklärungen versehen”, in Historische Studien aus dem Pharmakologischen Institute der Kaiserlichen Universität Dorpat (in German), volume III, Halle an der Saale: Tausch & Grosse, page 377
- Ališan, Ġewond (1895) “մատուտակ”, in Haybusak kam haykakan busabaṙutʻiwn [Armenian Botany] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 1997, pages 425–426
- Asatrian, Garnik (2009) “Prolegomena to the Study of the Kurds”, in Iran and the Caucasus, volume 13, number 1, Leiden: Brill, , →ISSN, page 41
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1837) “մատուտակ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 216a
- Canini, Marco Antonio (1882) Études étymologiques (in French), Turin and Rome: Hermann Loescher, page 166
- Dalalyan, Torkʻ (2004) “Hay išxanakan tneri hetkʻerə haravarewmtyan Hayastanum (Kʻrdakan oroš cʻeġanunneri ew cʻeġeri cagman harcʻi šurǰ) [The Remains of the Armenian Princely Homes in South-Western Armenia (on the origin of some Kurdish ethnic names and tribes)]”, in Patma-banasirakan handes [Historical-Philological Journal][5] (in Armenian), number 2, page 177 of 174–196
- Dankoff, Robert (1995) Armenian Loanwords in Turkish (Turcologica; 21), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, pages 105–106
- Edelʹman, D. I. (2015) Etimologičeskij slovarʹ iranskix jazykov [Etymological Dictionary of Iranian Languages] (in Russian), volume V, Moscow: Vostochnaya Literatura, page 274
- Hübschmann, Heinrich (1897) Armenische Grammatik. 1. Theil: Armenische Etymologie (in German), Leipzig: Breitkopf & Härtel, page 192
- J̌ahukyan, Geworg (2010) “մատուտակ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 514ab
- Lagarde, Paul de (1877) Armenische Studien (in German), Göttingen: Dieterich, § 1438, page 100
- Ġazaryan, Ṙ. S., Avetisyan, H. M. (2009) “մատուտակ”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 499b
- Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “մատուտակ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries][6], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 495
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “մատուտակ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 456a
- Steblin-Kamenskij, I.M. (1999) Etimologičeskij slovarʹ vaxanskovo jazyka [Etymological Dictionary of the Wakhi Language] (in Russian), Saint Petersburg: Peterburgskoje Vostokovedenije, →ISBN, page 232