Wiktionary

rząd

Kashubian edit

Etymology edit

Inherited from Proto-Slavic *rędъ.

Pronunciation edit

  • IPA(key): /ˈr̝õt/
  • Syllabification: rząd

Noun edit

rząd m inan

  1. government

Declension edit

Declension of rząd
singular plural
nominative rząd rządë
genitive rządu rządów
dative rządowi rządóm
accusative rząd rządë
instrumental rządã rządama
locative rządze rządach
vocative rząd/rządze rządë

Further reading edit

  • Jan Trepczyk (1994) “rząd”, in Słownik polsko-kaszubski (in Kashubian), volumes 1–2
  • Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “rząd”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎[2]
  • “rząd”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish edit

Etymology edit

Inherited from Proto-Slavic *rędъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation edit

  • IPA(key): (10th–15th CE) /r̝ɑ̃t/
  • IPA(key): (15th CE) /r̝ɑ̃t/

Noun edit

rząd m ?

  1. row, series (line of objects)
  2. order (sequence in an established order)
  3. order (established order, accepted rules of conduct)
    • 1447, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, page 4:
      Nye pozchąday zchony gyego, thak szchowasz rząd sthadla thwego
      [Nie pożądaj żony jego, tak schowasz rząd stadła twego]
    • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[5], 10, 11:
      Angyol bozi... dowyedz was przes przekazi do domv, abiscye nalezly wszitek rzød (omnia recte) przi waszich starszich
      [Anjoł boży... dowiedź was przez przekazy do domu, abyście naleźli wszytek rząd (omnia recte) przy waszych starszych]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[6], 18, 20:
      Ukaszy ludu obiczaye duchowne a rzød naszladowanya (ritum colendi)
      [Ukaży ludu obyczaje duchowne a rząd naśladowania (ritum colendi)]
    • 1874-1891 [1444], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume XXIII, page 307:
      Clausit ordine skonal obicziaiem, rzandem (sui moras incolatus miro clausit ordine)
      [Clausit ordine skonał obyczajem, rzędem (sui moras incolatus miro clausit ordine)]
    • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎[7], Lubiń, page 89:
      Domowy rzad policia
      [Domowy rząd policia]
  4. occupation, employment, position, office, duties, function
  5. (in the plural) direction, management (act of guiding or controling something)
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[9], page 487:
      Przydzye pan onego slugy... y odeymye r[z]ądy yego (dividet eum Mat 24, 51)
      [pan onego sługi... i odejmie r[z]ędy jego (dividet eum Mat 24, 51)]
  6. agreement, arrangement; pact
    • 1958 [1401], “Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich [Unknown fourteenth-century Polish oaths from court records of Krakow landowners]”, in Zbigniew Perzanowski, Mieczysław Karaś, editors, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego [Scientific Journals of the Jagiellonian University], volume II, number 2, page -:
      Esz Climanth... nye pyl w karczme rzandv ss kmeczmi, alye na drodze, a on syedzy na konyv, zadany yemv rani
      [Eż Klimąt... nie pił w karczmie rządu z kmiećmi, ale na drodze, a on siedzi na koniu, zadany jemu rany]
    • 1960 [1421], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 969:
      Ysze Jan sz Mycolayem nye myal gynnego rzødu, nyszly wszyøl kon za kon
      [Iże Jan s Mikołajem nie miał jinnego rządu, niżli wziął koń za koń]
    • 1921 [1452], Kazimierz Tymieniecki, editor, Wolność kmieca na Mazowszu w wieku XV‎[10], page 47:
      O kthorego paropka Jan na myą zalowal, thegom ya wząl, gdi my rząd sesnal
      [O ktorego parobka Jan na mię żałował, tegom ja wziął, gdy mi rząd zeznał]
  7. state, echelon; caste; level (layer of society)
    • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎[11], page 65:
      Slvschno... zakazacz, aby gyadącz z woyny... sąly... ryczerze albo gynschego rzadv lyvdze (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobye nye mayą nyczs gwaltem bracz
      [Słuszno... zakazać, aby jadąc z wojny... sąli... rycerze albo jinszego rzędu ludzie (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobie nie mają nics gwałtem brać]
  8. command, order, prescription
    • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 98:
      Paklibi... pyruemu poziczczi podlug rząndu naschich lystow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pyenyandzi... wroczycz nye moglbi..., tegdi thego istego... o ten isti dlug swoy gabacz nye bandzye mocz
      [Pakliby... pirwemu pożyczcy podług rzędu naszych listow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pieniędzy... wrocić nie mogłby..., tegdy tego istego... o ten isty dług swoj gabać nie będzie moc]
  9. type of ornament; perhaps necklace or headband
    • 1868 [1468], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎[12], volume XIII, Lviv, page 580:
      Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząnd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]
      [Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]]

Derived terms edit

adjective
adverb
noun
verbs

Related terms edit

adjectives
adverb
nouns

Descendants edit

  • Polish: rząd
  • Silesian: rzōnd

References edit

Polish edit

 
Polish Wikipedia has an article on:
Wikipedia pl
 
rzędy

Pronunciation edit

  • IPA(key): /ʐɔnt/
  • (Middle Polish) IPA(key): /ˈʐɔ̃t/, /ˈr̝ɔ̃t/
  • Audio(file)
  • Rhymes: -ɔnt
  • Syllabification: rząd

Etymology 1 edit

Inherited from Old Polish rząd.

Noun edit

rząd m inan (diminutive rządek, related adjective rzędowy)

  1. row (line of objects, often regularly spaced)
    Synonyms: linia, łańcuch, szereg, sznur, wąż
  2. row (people sitting in a line of seats, e.g. at a theater)
  3. order, rank (group of people or things separated by some criteria)
    Synonyms: kategoria, rodzaj, typ
  4. tack (equipment and accessories worn by horses)
  5. (biology, taxonomy) order (category in the classification of organisms, ranking below class and above family; a taxon at that rank)
  6. (algebra, logic) order
  7. (linear algebra) rank
  8. (chess) rank
  9. (obsolete) rank, fellowship, retinue
    Synonyms: towarzystwo, poczet
Declension edit
Declension of rząd
singular plural
nominative rząd rzędy
genitive rzędu rzędów
dative rzędowi rzędom
accusative rząd rzędy
instrumental rzędem rzędami
locative rzędzie rzędach
vocative rzędzie rzędy
Derived terms edit
adverbs
nouns
particle

Etymology 2 edit

Deverbal from rządzić.[1][2] First attested in the 16th century.[3]

Noun edit

rząd m inan (diminutive rządowy)

  1. government (body with the power to make and/or enforce laws to control a country, land area, people or organization) [+case = ] [+ prep (case) = ]
    Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
  2. (colloquial) session held by such a body
    Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
  3. (grammar, linguistics) government (relationship between a word and its dependents)
    Synonym: rekcja
  4. (in the plural) reign, leadership, governance
    Synonym: władza
  5. (in the plural) governance (validity of a particular law or rule)
    Synonym: władza
  6. (chiefly archaic) government, management, economy (body controlling something)
    Antonym: nierząd
  7. (obsolete) order (state of being organized)
    Synonyms: ład, porządek
Declension edit
Declension of rząd
singular plural
nominative rząd rządy
genitive rządu rządów
dative rządowi rządom
accusative rząd rządy
instrumental rządem rządami
locative rządzie rządach
vocative rządzie rządy
Derived terms edit
adjective
nouns
Related terms edit
adjective

Trivia edit

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), rząd is one of the most used words in Polish, appearing 2 times in scientific texts, 158 times in news, 62 times in essays, 7 times in fiction, and 3 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 232 times, making it the 235th most common word in a corpus of 500,000 words.[4]

References edit

  1. ^ Boryś, Wiesław (2005) “rząd II”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  2. ^ Bańkowski, Andrzej (2000) “rząd II”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  3. ^ Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “rząd”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  4. ^ Ida Kurcz (1990) “rząd”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language]‎[1] (in Polish), volume 2, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 513

Further reading edit

Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=rząd&oldid=79056020"