rząd
Kashubian
editEtymology
editInherited from Proto-Slavic *rędъ.
Pronunciation
editNoun
editrząd m inan
Declension
editDeclension of rząd
Further reading
editOld Polish
editEtymology
editInherited from Proto-Slavic *rędъ. First attested in the 14th century.
Pronunciation
editNoun
editrząd m inan
- row, series (line of objects)
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[2], 8, 7:
- Ale lyvd stal kaszdi w svem rzødze (in gradu suo)
- [Ale lud stał każdy w swem rzędzie (in gradu suo)]
- order (sequence in an established order)
- 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[3], 2, 17:
- Kaszdi w myesczech a w rzødzech (per loca et ordines) swych poydø
- [Każdy w mieściech a w rzędziech (per loca et ordines) swych pojdą]
- (attested in Greater Poland) order (established order, accepted rules of conduct)
- End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, number 4:
- Nye pozchąday zchony gyego, thak szchowasz rząd sthadla thwego
- [Nie pożądaj żony jego, tak schowasz rząd stadła twego]
- 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[4], 10, 11:
- Angyol bozi... dowyedz was przes przekazi do domv, abiscye nalezly wszitek rzød (omnia recte) przi waszich starszich
- [Anjoł boży... dowiedź was przez przekazy do domu, abyście naleźli wszytek rząd (omnia recte) przy waszych starszych]
- 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[5], 18, 20:
- Ukaszy ludu obiczaye duchowne a rzød naszladowanya (ritum colendi)
- [Ukaży ludu obyczaje duchowne a rząd naśladowania (ritum colendi)]
- 1874-1891 [1444], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności[6], [7], [8], volume XXIII, page 307:
- Clausit ordine skonal obicziaiem, rzandem (sui moras incolatus miro clausit ordine)
- [Clausit ordine skonał obyczajem, rzędem (sui moras incolatus miro clausit ordine)]
- occupation, employment, position, office, duties, function
- 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[10], 4, 4:
- Ten to gest rzøød (cultus) synow kaatskich
- [Ten to jest rząd (cultus) synow kaatskich]
- (in the plural) direction, management (act of guiding or controling something)
- Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa[11], page 487:
- Przydzye pan onego slugy... y odeymye r[z]ądy yego (dividet eum Mat 24, 51)
- [pan onego sługi... i odejmie r[z]ędy jego (dividet eum Mat 24, 51)]
- (attested in Greater Poland, Masovia) agreement, arrangement; pact
- 1958 [1401], “Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich [Unknown fourteenth-century Polish oaths from court records of Krakow landowners]”, in Zbigniew Perzanowski, Mieczysław Karaś, editors, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego [Scientific Journals of the Jagiellonian University], volume II, number 2, Krakow, page -:
- Esz Climanth... nye pyl w karczme rzandv ss kmeczmi, alye na drodze, a on syedzy na konyv, zadany yemv rani
- [Eż Klimąt... nie pił w karczmie rządu z kmiećmi, ale na drodze, a on siedzi na koniu, zadany jemu rany]
- 1960 [1421], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 969, Pyzdry:
- Ysze Jan sz Mycolayem nye myal gynnego rzødu, nyszly wszyøl kon za kon
- [Iże Jan s Mikołajem nie miał jinnego rządu, niżli wziął koń za koń]
- (attested in Lesser Poland) state, echelon; caste; level (layer of society)
- 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I[13], Lesser Poland, page 65:
- Slvschno... zakazacz, aby gyadącz z woyny... sąly... ryczerze albo gynschego rzadv lyvdze (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobye nye mayą nyczs gwaltem bracz
- [Słuszno... zakazać, aby jadąc z wojny... sąli... rycerze albo jinszego rzędu ludzie (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobie nie mają nics gwałtem brać]
- (attested in Masovia) command, order, prescription
- 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 98:
- Paklibi... pyruemu poziczczi podlug rząndu naschich lystow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pyenyandzi... wroczycz nye moglbi..., tegdi thego istego... o ten isti dlug swoy gabacz nye bandzye mocz
- [Pakliby... pirwemu pożyczcy podług rzędu naszych listow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pieniędzy... wrocić nie mogłby..., tegdy tego istego... o ten isty dług swoj gabać nie będzie moc]
- type of ornament; perhaps necklace or headband
- 1868 [1468], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego[14], volume XIII, page 580:
- Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząnd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]
- [Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]]
Derived terms
editadjective
adverb
noun
verbs
- rzędzić impf
Related terms
editadjectives
adverb
nouns
Descendants
editReferences
edit- Boryś, Wiesław (2005) “rząd I”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- Bańkowski, Andrzej (2000) “rząd I”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “rząd”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
- Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “rząd”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Polish
editPronunciation
edit- IPA(key): /ʐɔnt/
- (Middle Polish) IPA(key): /ˈʐɔ̃t/, /ˈr̝ɔ̃t/
Audio: (file) - Rhymes: -ɔnt
- Syllabification: rząd
Etymology 1
editInherited from Old Polish rząd.
Noun
editrząd m inan (diminutive rządek, related adjective rzędowy)
- row (line of objects, often regularly spaced)
- row (people sitting in a line of seats, e.g. at a theater)
- order, rank (group of people or things separated by some criteria)
- tack (equipment and accessories worn by horses)
- (biology, taxonomy) order (category in the classification of organisms, ranking below class and above family; a taxon at that rank)
- (algebra, logic) order
- (linear algebra) rank
- (chess) rank
- (obsolete) rank, fellowship, retinue
- Synonyms: towarzystwo, poczet
Declension
editDeclension of rząd
Derived terms
editadverbs
nouns
particle
Etymology 2
editDeverbal from rządzić.[1][2] First attested in the 16th century.[3]
Noun
editrząd m inan (diminutive rządowy)
- government (body with the power to make and/or enforce laws to control a country, land area, people or organization)
- Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
- (colloquial) session held by such a body
- Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
- (grammar, linguistics) government (relationship between a word and its dependents)
- Synonym: rekcja
- (in the plural) reign, leadership, governance
- Synonym: władza
- (in the plural) governance (validity of a particular law or rule)
- Synonym: władza
- (chiefly archaic) government, management, economy (body controlling something)
- Antonym: nierząd
- (obsolete) order (state of being organized)
Declension
editDeclension of rząd
Derived terms
editadjective
nouns
Related terms
editadjective
Trivia
editAccording to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), rząd is one of the most used words in Polish, appearing 2 times in scientific texts, 158 times in news, 62 times in essays, 7 times in fiction, and 3 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 232 times, making it the 235th most common word in a corpus of 500,000 words.[4]
References
edit- ^ Boryś, Wiesław (2005) “rząd II”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- ^ Bańkowski, Andrzej (2000) “rząd II”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- ^ Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “rząd”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
- ^ Ida Kurcz (1990) “rząd”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 2, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 513
Further reading
edit- rząd in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- rządy in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- rząd in Polish dictionaries at PWN
- “RZĄD”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 28.02.2023
- Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “rząd”, in Słownik języka polskiego
- Aleksander Zdanowicz (1861) “rząd”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
- J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “rząd”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 802
Categories:
- Kashubian terms derived from Proto-Balto-Slavic
- Kashubian terms inherited from Proto-Balto-Slavic
- Kashubian terms derived from Proto-Indo-European
- Kashubian terms inherited from Proto-Indo-European
- Kashubian terms inherited from Proto-Slavic
- Kashubian terms derived from Proto-Slavic
- Kashubian terms with IPA pronunciation
- Rhymes:Kashubian/ɔ̃t
- Rhymes:Kashubian/ɔ̃t/1 syllable
- Kashubian lemmas
- Kashubian nouns
- Kashubian masculine nouns
- Kashubian inanimate nouns
- Old Polish terms derived from Proto-Balto-Slavic
- Old Polish terms inherited from Proto-Balto-Slavic
- Old Polish terms derived from Proto-Indo-European
- Old Polish terms inherited from Proto-Indo-European
- Old Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Old Polish terms derived from Proto-Slavic
- Old Polish terms with IPA pronunciation
- Old Polish lemmas
- Old Polish nouns
- Old Polish masculine nouns
- Old Polish inanimate nouns
- Old Polish terms with quotations
- Greater Poland Old Polish
- Masovia Old Polish
- Lesser Poland Old Polish
- Polish 1-syllable words
- Polish terms with IPA pronunciation
- Polish terms with audio links
- Rhymes:Polish/ɔnt
- Rhymes:Polish/ɔnt/1 syllable
- Polish terms derived from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Polish terms derived from Proto-Balto-Slavic
- Polish terms inherited from Proto-Balto-Slavic
- Polish terms derived from Proto-Indo-European
- Polish terms inherited from Proto-Indo-European
- Polish terms inherited from Old Polish
- Polish terms derived from Old Polish
- Polish lemmas
- Polish nouns
- Polish masculine nouns
- Polish inanimate nouns
- pl:Biology
- pl:Taxonomy
- pl:Algebra
- pl:Logic
- pl:Linear algebra
- pl:Chess
- Polish terms with obsolete senses
- Polish deverbals
- Polish colloquialisms
- pl:Grammar
- pl:Linguistics
- Polish terms with archaic senses
- pl:Government
- pl:Horse tack