brona
Lower Sorbian
editEtymology
editFrom Proto-Slavic *borna.
Pronunciation
editNoun
editbrona f
- harrow (device for smoothing and breaking up soil)
Declension
editDeclension of brona
Further reading
edit- Muka, Arnošt (1921, 1928) “brona”, in Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow (in German), St. Petersburg, Prague: ОРЯС РАН, ČAVU; Reprinted Bautzen: Domowina-Verlag, 2008
- Starosta, Manfred (1999) “brona”, in Dolnoserbsko-nimski słownik / Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch (in German), Bautzen: Domowina-Verlag
Old Polish
editEtymology
editInherited from Proto-Slavic *borna. First attested in 1255.
Pronunciation
editNoun
editbrona f
- (attested in Silesia, Lesser Poland) gate (doorlike structure)
- 1895 [1412], Archiwum Komisji Prawniczej. Collectanea ex Archivo Collegii Iuridici[1], volume VIIIa, page 114:
- Quequidem pars nuncupatur Samborowska brona
- [Quequidem pars nuncupatur Samborowska brona]
- 1905, 1907, 1908 [1445], Theodorus Wierzbowski, editor, Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur. P. 4, Sigismundi I regis tempora complectens (1507-1548). Vol. 3, Acta vicecancellariorum, 1533-1548[2], volume IV, numbers 3, 811:
- Aream circa fluvium Rudawa inter valvam civitatis dictam Kazimirska brona... donat
- [Aream circa fluvium Rudawa inter valvam civitatis dictam Kazimirska brona... donat]
- 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[3], 20, 11:
- Odewrze tobye broni, wszistek lvd... sbawyon bødze a bødze tobye slvzicz w poddanyv
- [Odewrze tobie broni, wszystek lud... zbawion będzie a będzie tobie służyć w poddaniu]
- 1930 [c. 1455], “Jos”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[4], 2, 5:
- Brona zawarta bila
- [Brona zawarta była]
- 1930 [c. 1455], “III Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[5], 16, 34:
- W Segub... postawil broni gego
- [W Segub... postawił broni jego]
- 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[6], 23, 8:
- Skazil oltarze przed bronamy
- [Skaził ołtarze przed bronami]
- 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[7], 25, 4:
- Møszowye bronny w noci vcyekly drogø tey broni, gesz gest myedzi dwoym murem
- [Mężowie bronny w nocy uciekli drogą tej broni, jeś jest miedzy dwojm murem]
- 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[8], 11, 17:
- O, abi kto dal my wodi s cysterni bethleemskey, iasz gest w bronye
- [O, aby kto dał mi wody z cysterny betleemskiej, jaż jest w bronie!]
- 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[9], 19, 9:
- Szedszi sinowye Amonowy, spyczø sposobyly podlug broni myesczskey
- [Szedłszy synowie Amonowy, spyczą sposobili podług broni miesćskiej]
- 1930 [c. 1455], “II Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[10], 23, 19:
- Vstauil wrotne w bronach domv bozego
- [Ustawił wrotne w bronach domu bożego]
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[11], 1, 3:
- Mur ierusalemski skazon gest, a broni gego spalyoni sø ognyem
- [Mur jeruzalemski skażon jest, a broni jego spalony są ogniem]
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[12], 2, 8:
- Day my... lyst ku Azafowy, polesznemv krolyowv, abi my dal drzewa, abich mog pokricz bronø koscyola
- [Daj mi... list ku Azafowi, poleśnemu krolowu, aby mi dał drzewa, abych mogl pokryć bronę kościoła]
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[13], 2, 13:
- Viszedlem bronø walnø w noci a przed studnyczø drakovø asz ku bronye gnoyney, opatrzaiø muri ierusalemske skazone a broni gego ognyem visszone
- [Wyszedłem broną walną w nocy a przed studnicą drakową aż ku bronie gnojnej opatrzaję mury jerusalemskie skażone a brony jego ogniem wyżżone]
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[14], 2, 14:
- Szedlem ku bronye studnyczney
- [Szedłem ku bronie studnicznej]
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[15], 3, 20:
- Dzalal na gorze Baruch... od wøgla asz do broni domv wyelykego kaplana
- [Działał na gorze Baruch... od węgla aż do broni domu wielikiego kapłana]
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[16], 3, 26:
- Natumeysci, gisz bidlyly w Ofel, przecyw bronye wodney na wschod sluncza vdzalaly wyeszø przewisoko
- [Natumejści, jiz bydlili w Ofel, przeciw bronie wodnej na wschód słuńca udziałalo wieżę przewysoko]
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[17], 8, 1:
- Sydze syø... lyvd... do vlyce, gesz gest v broni vodney
- [sydzie się... lud... do ulice, jeś jest w broni wodnej]
- 1930 [c. 1455], “Nah”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[18], 2, 6:
- Broni po[to]kowe otwarti sø, a koscyol asz [do] zemye skaszon gest
- [Broni po[to]kowe otwarti są, a kościoł aż [do] ziemie skażon jest]
- 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 40:
- Na broną in fastigio por te
- [Na bronę in fastigio por te]
- Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa[20], page 140:
- Jesus jako jest opuścił lwy, poszedł w bronę mieską i wszedł sam
- [Jesus jako jest opuścił lwy, poszedł w bronę mieską i wszedł sam]
- 1875 [1253-1258], Wojciech Kętrzyński, Stanisław Smolka, editors, Codex diplomaticus Monasterii Tynecensis = Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego. Cz. 1, Obejmująca rzeczy od roku 1105 do roku 1399[21], Tyniec, page 43:
- Villam hominum castri Cracouiensis ad custodiam brone de Mislimich pertinentium
- [Villam hominum castri Cracouiensis ad custodiam brone de Mislimich pertinentium]
- 1853 [1292], Antoni Muczkowski, Leon Ryszczewski, editors, Codex diplomaticus Poloniae [Diplomatic code of Poland][22], volume III, page 158:
- Incole undecunąue venientes ad inhabitandam ipsam civitatem per ducatus nostros Cracovie et Sandomirie liberum habeant transitum, a theloneis absolvuntur et iidem incole in civitate comorantes per utramąue wartham id est bronam in wulgari, versus Ungariam, ad nullum eciam theloneum teneantur
- Incole undecunąue venientes ad inhabitandam ipsam civitatem per ducatus nostros Cracovie et Sandomirie liberum habeant transitum, a theloneis absolvuntur et iidem incole in civitate comorantes per utramąue wartham id est bronam in wulgari, versus Ungariam, ad nullum eciam theloneum teneantur
- (hapax legomenon) gate fee (fee for passing or carrying something through a gate)
- 1874 [1255], Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia. Pomniki Dziejowe Wieków Średnich do objaśnienia rzeczy polskich służące[23], volume IX, page 100:
- Marcam auri de theloneo, populariter dicto brona
- [Marcam auri de theloneo, populariter dicto brona]
- (attested in Masovia, Lesser Poland, Greater Poland, Pomerania, agriculture) harrow (toothed agricultural tool used to loosen and clean the soil and cover the seed)
- 1920 [1411], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume I, number 1664, Płońsk:
- Yacom ya ne wzøl Adamowi broni na polu
- [Jakom ja nie wziął Adamowi brony na polu]
- 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 86:
- Brona erpica
- [Brona erpica]
- 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[25], 20, 3:
- Ten lyvd, gen bil w nyem, wiwyodl gy precz y kazal gy cepi mlocycz a zelyazne broni po nych wloczicz, a okowanimy wozi przes nye geszdzicz tak, abi bily rostargany
- [Ten lud, jen był w niem, wywiodł ji precz i kazał ji cepy młocić a żelazne brony po nich włoczyć, a okowanymi wozy przez nie jeździć tak, aby byli roztargani]
- 1921 [1456], Kazimierz Tymieniecki, editor, Procesy twórcze formowania się społeczeństwa polskiego w wiekach średnich[26], page 236:
- Brona et redlo aratrum
- [Brona et redlo aratrum]
- 1885-2024 [1463], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne[27], volume V, Malonowo, page 13:
- Brona trageta
- [Brona trageta]
- 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 48:
- Zielazne brony trahas
- [Żelazne brony trahas]
- 1885-2024 [XV p. post.], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne[31], volume V, page 11:
- Brona traha
- [Brona traha]
- 1442, Wokabularz Raczyńskich, Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, sygn. 1360/I, page 87r:
- Dentelia dentenia uel dentalia sunt rostra uel dentes aratri id est womeris vlg. brona
- [Dentelia dentenia uel dentalia sunt rostra uel dentes aratri id est womeris vlg. brona]
- 1463, Wokabularz petersburski VII, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.Q.ch.I.100, page 13:
- *Trageta brona
- [*Trageta brona]
- XV p. post., Wokabularz petersburski III, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.Q.ch.XVI.32., page 11:
- Traha brona
- [Traha brona]
- (attested in Sieradz-Łęczyca, hapax legomenon) The meaning of this term is uncertain.
- 1897 [1393], Teki Adolfa Pawińskiego[36], volume IV, number 4586, Łęczyca Land:
- Suas Drziconis spicas broni non secuit ne posecl
- [Suas Drziconis spicas brony non secuit nie posiekł]
Descendants
edit- Polish: brona, bruna (Far Masovian)
References
edit- Boryś, Wiesław (2005) “brona”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- Mańczak, Witold (2017) “brona”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
- Bańkowski, Andrzej (2000) “brona 1-2”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- Sławski, Franciszek (1958-1965) “brona”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
- Brückner, Aleksander (1927) “brona”, in Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), Warsaw: Wiedza Powszechna
- K. Nitsch, editor (1954), “1. (Brama) Brona”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 153
- B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “1. (brama) brona”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
- Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “brona”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Polish
editAlternative forms
editEtymology
editInherited from Old Polish brona. Doublet of brama (“gate”), derived from Old Czech.
Pronunciation
edit- (Middle Polish) IPA(key): /ˈbrɔ.na/
- (Greater Poland):
- (Central Greater Poland) IPA(key): /ˈbrɔ.na/
- (Masovia):
- (Lesser Poland):
- (Masovian Borderland) IPA(key): /ˈbrɔ.na/
- (Western Kraków) IPA(key): /ˈbrɔ.na/
- (Borderlands):
- (Northern Borderlands) IPA(key): [ˈbrɔ.na]
Noun
editbrona f
- (agriculture) harrow (device consisting of a heavy framework having several disks or teeth in a row, which is dragged across ploughed land to smooth or break up the soil, to remove weeds or cover seeds)
- (historical) portcullis (lifting grate used to secure a gate in a defensive wall)
- (Western Kraków, Northern Borderlands, Masovian Borderland, Kozienice, Kielce, Stopnica, Central Greater Poland, Kalisz) Synonym of brama
- (Podlachia) cow placenta (sac in which the cow's fetus developed and which is released after calving)
- Hypernym: łożysko
Declension
editDeclension of brona
Further reading
edit- brona in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- brona in Polish dictionaries at PWN
- Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “1. brona”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
- Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “2. brona”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
- Dorota Adamiec (09.02.2012) “BRONA”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
- Dorota Adamiec (24.01.2023) “BRONA”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
- Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “brona”, in Słownik języka polskiego
- Aleksander Zdanowicz (1861) “brona”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
- J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “brona”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 208
- Jan Karłowicz (1900) “brona”, in Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (in Polish), volume 1: A do E, Kraków: Akademia Umiejętności, page 120
Serbo-Croatian
editNoun
editbrona f (Cyrillic spelling брона)
- Bronze (alloy).
- (sports) A bronze medal.
- A cowbell.
Categories:
- Lower Sorbian terms inherited from Proto-Slavic
- Lower Sorbian terms derived from Proto-Slavic
- Lower Sorbian terms with IPA pronunciation
- Lower Sorbian lemmas
- Lower Sorbian nouns
- Lower Sorbian feminine nouns
- dsb:Agriculture
- dsb:Tools
- Old Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Old Polish terms derived from Proto-Slavic
- Old Polish terms with IPA pronunciation
- Old Polish lemmas
- Old Polish nouns
- Old Polish feminine nouns
- Silesia Old Polish
- Lesser Poland Old Polish
- Old Polish terms with quotations
- Old Polish hapax legomena
- Masovia Old Polish
- Greater Poland Old Polish
- Pomerania Old Polish
- zlw-opl:Agriculture
- Sieradz-Łęczyca Old Polish
- Old Polish terms with uncertain meaning
- zlw-opl:Money
- zlw-opl:Walls and fences
- Polish terms derived from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Old Polish
- Polish terms derived from Old Polish
- Polish doublets
- Polish 2-syllable words
- Polish terms with IPA pronunciation
- Polish terms with audio pronunciation
- Rhymes:Polish/ɔna
- Rhymes:Polish/ɔna/2 syllables
- Polish lemmas
- Polish nouns
- Polish feminine nouns
- pl:Agriculture
- Polish terms with historical senses
- Western Kraków Polish
- Northern Borderlands Polish
- Masovian Borderland Polish
- Kielce Polish
- Central Greater Poland Polish
- Podlachia Polish
- pl:Obstetrics
- pl:Organs
- pl:Tools
- pl:Walls and fences
- Serbo-Croatian lemmas
- Serbo-Croatian nouns
- Serbo-Croatian feminine nouns
- sh:Sports
- sh:Alloys
- sh:Musical instruments