brona

See also: broná, bróna, and Broňa

Lower Sorbian

brona

Etymology

From Proto-Slavic *borna.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈbrɔna/

Noun

brona f

1. harrow (device for smoothing and breaking up soil)

Declension

Declension of brona

	Singular	Dual	Plural
Nominative	brona	bronje	brony
Genitive	brony	bronowu	bronow
Dative	bronje	bronoma	bronam
Accusative	bronu	bronje	brony
Instrumental	bronu	bronoma	bronami
Locative	bronje	bronoma	bronach

Further reading

• Muka, Arnošt (1921, 1928) “brona”, in Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow (in German), St. Petersburg, Prague: ОРЯС РАН, ČAVU; Reprinted Bautzen: Domowina-Verlag, 2008
• Starosta, Manfred (1999) “brona”, in Dolnoserbsko-nimski słownik / Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch (in German), Bautzen: Domowina-Verlag

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *borna. First attested in 1255.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /brɔna/
• IPA^(key): (15^th CE) /brɔna/

Noun

brona f

1. (attested in Silesia, Lesser Poland) gate (doorlike structure)
   • 1895 [1412], Archiwum Komisji Prawniczej. Collectanea ex Archivo Collegii Iuridici‎^[1], volume VIIIa, page 114:

     Quequidem pars nuncupatur Samborowska brona

     [Quequidem pars nuncupatur Samborowska brona]

   • 1905, 1907, 1908 [1445], Theodorus Wierzbowski, editor, Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur. P. 4, Sigismundi I regis tempora complectens (1507-1548). Vol. 3, Acta vicecancellariorum, 1533-1548‎^[2], volume IV, numbers 3, 811:

     Aream circa fluvium Rudawa inter valvam civitatis dictam Kazimirska brona... donat

     [Aream circa fluvium Rudawa inter valvam civitatis dictam Kazimirska brona... donat]

   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[3], 20, 11:

     Odewrze tobye broni, wszistek lvd... sbawyon bødze a bødze tobye slvzicz w poddanyv

     [Odewrze tobie broni, wszystek lud... zbawion będzie a będzie tobie służyć w poddaniu]

   • 1930 [c. 1455], “Jos”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[4], 2, 5:

     Brona zawarta bila

     [Brona zawarta była]

   • 1930 [c. 1455], “III Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], 16, 34:

     W Segub... postawil broni gego

     [W Segub... postawił broni jego]

   • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[6], 23, 8:

     Skazil oltarze przed bronamy

     [Skaził ołtarze przed bronami]

   • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 25, 4:

     Møszowye bronny w noci vcyekly drogø tey broni, gesz gest myedzi dwoym murem

     [Mężowie bronny w nocy uciekli drogą tej broni, jeś jest miedzy dwojm murem]

   • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 11, 17:

     O, abi kto dal my wodi s cysterni bethleemskey, iasz gest w bronye

     [O, aby kto dał mi wody z cysterny betleemskiej, jaż jest w bronie!]

   • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[9], 19, 9:

     Szedszi sinowye Amonowy, spyczø sposobyly podlug broni myesczskey

     [Szedłszy synowie Amonowy, spyczą sposobili podług broni miesćskiej]

   • 1930 [c. 1455], “II Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[10], 23, 19:

     Vstauil wrotne w bro­nach domv bozego

     [Ustawił wrotne w bro­nach domu bożego]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[11], 1, 3:

     Mur ierusalemski skazon gest, a broni gego spalyoni sø ognyem

     [Mur jeruzalemski skażon jest, a broni jego spalony są ogniem]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[12], 2, 8:

     Day my... lyst ku Azafowy, polesznemv krolyowv, abi my dal drzewa, abich mog pokricz bronø koscyola

     [Daj mi... list ku Azafowi, poleśnemu krolowu, aby mi dał drzewa, abych mogl pokryć bronę kościoła]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[13], 2, 13:

     Viszedlem bronø walnø w noci a przed studnyczø drakovø asz ku bronye gnoyney, opatrzaiø muri ierusalemske skazone a broni gego ognyem visszone

     [Wyszedłem broną walną w nocy a przed studnicą drakową aż ku bronie gnojnej opatrzaję mury jerusalemskie skażone a brony jego ogniem wyżżone]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[14], 2, 14:

     Szedlem ku bronye studnyczney

     [Szedłem ku bronie studnicznej]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[15], 3, 20:

     Dzalal na gorze Baruch... od wøgla asz do broni domv wyelykego kaplana

     [Działał na gorze Baruch... od węgla aż do broni domu wielikiego kapłana]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[16], 3, 26:

     Natumeysci, gisz bidlyly w Ofel, przecyw bronye wodney na wschod sluncza vdzalaly wyeszø przewisoko

     [Natumejści, jiz bydlili w Ofel, przeciw bronie wodnej na wschód słuńca udziałalo wieżę przewysoko]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[17], 8, 1:

     Sydze syø... lyvd... do vlyce, gesz gest v broni vodney

     [sydzie się... lud... do ulice, jeś jest w broni wodnej]

   • 1930 [c. 1455], “Nah”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[18], 2, 6:

     Broni po[to]kowe otwarti sø, a koscyol asz [do] zemye skaszon gest

     [Broni po[to]kowe otwarti są, a kościoł aż [do] ziemie skażon jest]

   • 1936 [1470], Ludwik Musioł, editor, Staropolskie teksty z protokolarza miasta Wozniki w wojewodztwie slaskim, 1521-1570‎^[19], volume II, Woźniki, page 16:

     Od liepienya brony

     [Od lepienia brony]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 40:

     Na broną in fastigio por­ te

     [Na bronę in fastigio por­ te]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[20], page 140:

     Jesus jako jest opuścił lwy, poszedł w bronę mieską i wszedł sam

     [Jesus jako jest opuścił lwy, poszedł w bronę mieską i wszedł sam]

   • 1875 [1253-1258], Wojciech Kętrzyński, Stanisław Smolka, editors, Codex diplomaticus Monasterii Tynecensis = Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego. Cz. 1, Obejmująca rzeczy od roku 1105 do roku 1399‎^[21], Tyniec, page 43:

     Villam hominum castri Cracouiensis ad custodiam brone de Mislimich pertinentium

     [Villam hominum castri Cracouiensis ad custodiam brone de Mislimich pertinentium]

   • 1853 [1292], Antoni Muczkowski, Leon Ryszczewski, editors, Codex diplomaticus Poloniae [Diplomatic code of Poland]‎^[22], volume III, page 158:

     Incole undecunąue venientes ad inhabitandam ipsam civitatem per ducatus nostros Cracovie et Sandomirie liberum habeant transitum, a theloneis absolvuntur et iidem incole in civitate comorantes per utramąue wartham id est bronam in wulgari, versus Ungariam, ad nullum eciam theloneum teneantur

     Incole undecunąue venientes ad inhabitandam ipsam civitatem per ducatus nostros Cracovie et Sandomirie liberum habeant transitum, a theloneis absolvuntur et iidem incole in civitate comorantes per utramąue wartham id est bronam in wulgari, versus Ungariam, ad nullum eciam theloneum teneantur

2. (hapax legomenon) gate fee (fee for passing or carrying something through a gate)
   • 1874 [1255], Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia. Pomniki Dziejowe Wieków Średnich do objaśnienia rzeczy polskich służące‎^[23], volume IX, page 100:

     Marcam auri de theloneo, populariter dicto brona

     [Marcam auri de theloneo, populariter dicto brona]

3. (attested in Masovia, Lesser Poland, Greater Poland, Pomerania, agriculture) harrow (toothed agricultural tool used to loosen and clean the soil and cover the seed)
   • 1920 [1411], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume I, number 1664, Płońsk:

     Yacom ya ne wzøl Adamowi broni na polu

     [Jakom ja nie wziął Adamowi brony na polu]

   • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 86:

     Brona erpica

     [Brona erpica]

   • 1876-1929 [c. 1455], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[24], volume XIV, Miechów, Kruchowo, page 493:

     Brona rolna dentena

     [Brona rolna dentena]

   • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[25], 20, 3:

     Ten lyvd, gen bil w nyem, wiwyodl gy precz y kazal gy cepi mlocycz a zelyazne broni po nych wloczicz, a okowanimy wozi przes nye geszdzicz tak, abi bily rostargany

     [Ten lud, jen był w niem, wywiodł ji precz i kazał ji cepy młocić a żelazne brony po nich włoczyć, a okowanymi wozy przez nie jeździć tak, aby byli roztargani]

   • 1921 [1456], Kazimierz Tymieniecki, editor, Procesy twórcze formowania się społeczeństwa polskiego w wiekach średnich‎^[26], page 236:

     Brona et redlo aratrum

     [Brona et redlo aratrum]

   • 1885-2024 [1463], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[27], volume V, Malonowo, page 13:

     Brona trageta

     [Brona trageta]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 48:

     Zielazne brony trahas

     [Żelazne brony trahas]

   • 1874-1891 [1471], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[28], [29], [30]}, volume XXIII, page 283:

     Brona arpica

     [Brona arpica]

   • 1885-2024 [XV p. post.], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[31], volume V, page 11:

     Brona traha

     [Brona traha]

   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎^[32], Lubiń, page 5:

     Broną erpica; grabye vel broną rastrum

     [Brona erpica; grabye vel broną rastrum]

   • 1874-1891 [c. 1500], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[33], [34], [35]}, volume XLVII, page 355:

     Brona, szanye traha

     [Brona, szanye traha]

   • 1442, Wokabularz Raczyńskich, Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, sygn. 1360/I, page 87r:

     Dentelia dentenia uel dentalia sunt rostra uel dentes aratri id est womeris vlg. brona

     [Dentelia dentenia uel dentalia sunt rostra uel dentes aratri id est womeris vlg. brona]

   • 1463, Wokabularz petersburski VII, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.Q.ch.I.100, page 13:

     *Trageta brona

     [*Trageta brona]

   • XV p. post., Wokabularz petersburski III, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.Q.ch.XVI.32., page 11:

     Traha brona

     [Traha brona]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 46r:

     Erpica est rastrum eyn ege oder schlidte broną

     [Erpica est rastrum eyn ege oder schlidte brona]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 113r:

     Rastrum eyn ege oder eyn reche instrumentum rusticale grabye vel broną

     [Rastrum eyn ege oder eyn reche instrumentum rusticale grabye vel brona]

4. (attested in Sieradz-Łęczyca, hapax legomenon) The meaning of this term is uncertain.
   • 1897 [1393], Teki Adolfa Pawińskiego‎^[36], volume IV, number 4586, Łęczyca Land:

     Suas Drziconis spicas broni non secuit ne posecl

     [Suas Drziconis spicas brony non secuit nie posiekł]

Descendants

• Polish: brona, bruna (Far Masovian)

References

• Boryś, Wiesław (2005) “brona”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “brona”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “brona 1-2”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “brona”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Brückner, Aleksander (1927) “brona”, in Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), Warsaw: Wiedza Powszechna
• K. Nitsch, editor (1954), “1. (Brama) Brona”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 153
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “1. (brama) brona”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “brona”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Alternative forms

• bruna (Far Masovian)

Etymology

Inherited from Old Polish brona. Doublet of brama (“gate”), derived from Old Czech.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈbrɔ.na/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈbrɔ.na/
• (Greater Poland):
  • (Central Greater Poland) IPA^(key): /ˈbrɔ.na/
• (Masovia):
  • (Far Masovian) IPA^(key): /ˈbrɔ.na/
  • (Podlachia) IPA^(key): [ˈbrɔ.na]
• (Lesser Poland):
  • (Masovian Borderland) IPA^(key): /ˈbrɔ.na/
  • (Western Kraków) IPA^(key): /ˈbrɔ.na/
• (Borderlands):
  • (Northern Borderlands) IPA^(key): [ˈbrɔ.na]

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔna
• Syllabification: bro‧na

Noun

brona f

1. (agriculture) harrow (device consisting of a heavy framework having several disks or teeth in a row, which is dragged across ploughed land to smooth or break up the soil, to remove weeds or cover seeds)
2. (historical) portcullis (lifting grate used to secure a gate in a defensive wall)
3. (Western Kraków, Northern Borderlands, Masovian Borderland, Kozienice, Kielce, Stopnica, Central Greater Poland, Kalisz) Synonym of brama
4. (Podlachia) cow placenta (sac in which the cow's fetus developed and which is released after calving)

   Hypernym: łożysko

Declension

Declension of brona

	singular	plural
nominative	brona	brony
genitive	brony	bron
dative	bronie	bronom
accusative	bronę	brony
instrumental	broną	bronami
locative	bronie	bronach
vocative	brono	brony

Further reading

• brona in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• brona in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “1. brona”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “2. brona”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Dorota Adamiec (09.02.2012) “BRONA”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Dorota Adamiec (24.01.2023) “BRONA”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “brona”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “brona”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “brona”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 208
• Jan Karłowicz (1900) “brona”, in Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (in Polish), volume 1: A do E, Kraków: Akademia Umiejętności, page 120

Serbo-Croatian

Noun

brona f (Cyrillic spelling брона)

1. Bronze (alloy).
2. (sports) A bronze medal.
3. A cowbell.