Wiktionary

źwierzę

See also: zwierze, and zwierzę

Old Polish

edit

Alternative forms

edit

Etymology

edit

Inherited from Proto-Slavic *zvě̄rę̀. By surface analysis, źwierz +‎ -ę. First attested in the second half of the 14th century.

Pronunciation

edit
  • IPA(key): (10th–15th CE) /ʑvjɛ(ː)r̝æ̃/
  • IPA(key): (15th CE) /ʑvjɛr̝æ̃/, /ʑvjer̝æ̃/

Noun

edit

źwierzę n (related adjective źwierzęcy)

  1. (attested in Lesser Poland) creature (living being)
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki‎[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego, pages 67, 11:
      Zwerzøta (animalia) twoia przebiwacz bødø w ney (sc. w dziedzinie twej)
      [Źwierzęta (animalia) twoja przebywać będą w niej (sc. w dziedzinie twej)]
  2. (sometimes collective, attested in Lesser Poland, Southern Borderlands) animal (something alive that isn't a person or plant, etc.)
    źwierzęta na ziemi/ziemska ― beasts of the Earth
    źwierzęta lasa/lasow/leśna; leśnia źwirzęta ― woodland animals
    źwierzęta polna ― field animals
    wolna źwierzęta ― free animals
    złe źwierzę ― angry animal
    źwierzęta zła ― angry animals
    żarłoczna źwierzęta ― predatory animals
    • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[2], 8, 17:
      Wszitky zwyerzøta (cuncta animantia), gez to sø s tobø,... wywyecz s sobø
      [Wszytki źwierzęta (cuncta animantia), jeż to są z tobą,... wywiedź z sobą]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[3], page 182:
      *Nalyezonly v ktorem grzesche, odpądzyly od szyebye, aby yako zvyerza (more pecorum) na pvsczy korzenym byl zyw
      [Nalezionli w ktorem grzesze, odpędzili od siebie, aby jako źwierzę (more pecorum) na puszczy korzenim był żyw]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki‎[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego, page 49,11:
      Bo moia sø wszistka zwerzøta lassow (omnes ferae silvarum)
      [Bo moja są wszystka źwierzęta lasow (omnes ferae silvarum)]
    • 1930 [c. 1455], “Judith”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[5], 11, 5:
      Bo nye tilko lyvdze sluszø gemv przez cyø, ale y zwyerzøta polna (bestiae agri) poddani sø gemv
      [Bo nie tylko ludzie służą jemu przez cię, ale i źwierzęta polna (bestiae agri) poddany są jemu]
    • Middle of the 15th century, Józef Reczek, Zbigniew Wojas, Felicja Wysocka, Mariusz Leńczuk, Elżbieta Belcarzowa, editors, Glosy i drobne zabytki języka polskiego pominięte przez wydawcę w RXXIII 268-319. Uzupełnienie materiału z trzech rękopisów na podstawie nieopublikowanych odczytań z rękopisów wyrazów polskich wraz z kontekstami, Lviv, page 279:
      Texente aranea retiaculum artis sue musca volitans coram ponita dixit: Vt quid concludis fallaci rethi semitas liberioris nature, gl. liberalium animalium wolnym szwyerzątom?
      [Texente aranea retiaculum artis sue musca volitans coram ponita dixit: Vt quid concludis fallaci rethi semitas liberioris nature, gl. liberalium animalium wolnym źwierzętom?]
    • 1882 [End of the 15th century], Emil Kałużniacki, editor, Kleinere altpolnische Texte aus Handschriften des XV. und des Anfangs des XVI. Jahrhunderts‎[6], page 287:
      Zle zwyerzą (auferam malas bestias Lev 26, 6) y myecz nye przeydze waszey granycze
      [Złe źwierzę (auferam malas bestias Lev 26, 6) i miecz nie przejdzie waszej granice]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[7], page 140:
      Snadzyes navykl navką czarnoxyąska y chytrosczyą, przeto szye tym nyerozvmnem[y] a zarlocznem zvyarzatam (brutis et ferocibus... feris) przylączasz
      [Snadzieś nawykł nauką czarnoksięską i chytrością, przeto sie tym nierozumnem[y] a żarłocznem źwierzętam (brutis et ferocibus... feris) przyłączasz]
    • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[8], 1, 25:
      Vczynyl bog szwyerzøta szemska (bestias terrae)
      [Uczynił Bog źwierzęta ziemska (bestias terrae)]
    1. (attested in Lesser Poland) mammal
    2. (attested in Masovia) wild animal
      • 1950 [1436], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 473, Warsaw:
        Jacom ya v Anninich lowczow nye wząl zwerzancza samotrzecz silø
        [Jakom ja u Anninych łowcow nie wziął źwierzęcia samotrzeć siłą]
    3. (attested in Lesser Poland) pet (domestic animal kept in the house)
      źwierzęta domowa ― house pet
      • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[10], Krakow, page 3a:
        Difnecz tesze ono (sc. dzieciątko) gest medzy sverzøthy bilo
        [Dziwneć teże ono (sc. dzieciątko) jest miedzy źwierzęty było]
      • 1885-2024 [c. 1450], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎[11], volume IV, page 569:
        Swerzøtom domowim y lesznym
        [Źwierzętom domowym i leśnym]
  3. (derogatory) animal (person acting wildly)
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[12], page 733:
      A thu szye yemv (sc. Krystusowi) począly nasmyevacz dopyro rzekącz: O sprostne, vczyekl[y]e zvyerze, mnymalesz, aby ty byl lepsy y mądrschy naszych byskupov?
      [A tu sie jemu (sc. Krystusowi) poczęli naśmiewać dopiro rzekąc: O sprostne, uciekłe źwierzę, mnimałeś, aby ty był lepszy i mędrszy naszych biskupow?]
  4. (attested in Masovia) game meat (meat of hunted animals that is typically for food)
  5. (attested in Silesia) The meaning of this term is uncertain.
    • 1956 [Middle of the 15th century], Jerzy Woronczak, editor, Teksty polskie w rękopisie nr 43 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu z połowy XV wieku‎[13], Silesia, page 231v:
      Szwerzø animal
      [Źwierzę animal]

Derived terms

edit
nouns
edit
nouns

Descendants

edit
  • Polish: zwierzę
  • Silesian: zwiyrzã

References

edit
  • Boryś, Wiesław (2005) “zwierz”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • Mańczak, Witold (2017) “zwierz”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “źwierzę”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=źwierzę&oldid=80681048"