ըմպեմ
Old Armenian edit
Alternative forms edit
Etymology edit
From Proto-Armenian *(h)imp-, from Proto-Indo-European *pimbeti reflecting the reduplicated present *píph₃eti with analogical nasal infix of the root *peh₃-. Alternatively from Proto-Armenian *en-(h)ipe-, from Proto-Indo-European *h₁en-*píbeti from the same root *peh₃-.[1] The verb is suppletive: part of the conjugation is filled by forms of *արբանեմ (*arbanem, “to drink”), from the root արբ- (arb-).
Verb edit
ըմպեմ • (əmpem) (aorist indicative արբի)
- to drink (water, alcohol or any other liquid)
- ըմպել անյագաբար ― əmpel anyagabar ― to drink eagerly, greedily
- ըմպել սաստիկ յոյժ ― əmpel sastik yoyž ― to drink hard or deep, to drink like a piper, to tipple, to tope, to be a hearty toper
- ըմպել ի կենդանութիւն թագաւորի ― əmpel i kendanutʻiwn tʻagawori ― to drink for the king's health
- ըմպել ի յաջողութիւն ... ― əmpel i yaǰołutʻiwn ... ― to drink to the success of ...
- գան ըմպել ― gan əmpel ― to receive a thrashing, a blow
- ապտակ ըմպել ― aptak əmpel ― to be struck in the face
- զջուր գնոյ ըմպել ― zǰur gnoy əmpel ― to obtain water by dint of money, to pay for water
- որ ըմպէ զանօրէնութիւնս հանգոյն ըմպելւոյ ― or əmpē zanōrēnutʻiwns hangoyn əmpelwoy ― who drinks iniquity like water
- տո՛ւր ինձ ... ըմպել ― túr inj ... əmpel ― give me ... to drink; pour me out some ...
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).3.1–4:[2]
- Է երէ ինչ, որ կոչի աւթողոփոս․ գազան սաստիկ էրէ․ մինչ որսորդաց չէ հնար զնա ի բուռն արկանել։ Եղջիւրս ունի երկայնս եւ սղոցաձեւս, մինչեւ զծառս մեծամեծս եւ բարձունս սղոցել․ եւ յորժամ ծարաւեսցի, գնայ յԱրածանի գետ եւ ըմբէ ջուր։
- Ē erē inčʻ, or kočʻi awtʻołopʻos; gazan sastik ērē; minčʻ orsordacʻ čʻē hnar zna i buṙn arkanel. Ełǰiwrs uni erkayns ew słocʻajews, minčʻew zcaṙs mecamecs ew barjuns słocʻel; ew yoržam carawescʻi, gnay yAracani get ew əmbē ǰur.
- Translation by Gohar Muradyan
- There is an animal called autholops, an exceedingly fierce animal; until the hunters are unable to catch it. It has long horns in the shape of a saw, so that it is able to saw very large and high trees. And when it is thirsty, it goes to the river Aracani and drinks water.
- Է երէ ինչ, որ կոչի աւթողոփոս․ գազան սաստիկ էրէ․ մինչ որսորդաց չէ հնար զնա ի բուռն արկանել։ Եղջիւրս ունի երկայնս եւ սղոցաձեւս, մինչեւ զծառս մեծամեծս եւ բարձունս սղոցել․ եւ յորժամ ծարաւեսցի, գնայ յԱրածանի գետ եւ ըմբէ ջուր։
- (post-Classical) to smoke
Conjugation edit
active
| infinitive | ըմպել (əmpel) | participle | արբեալ (arbeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | արբուցանեմ (arbucʻanem) | aorist stem | արբ- (arb-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ըմպեմ (əmpem) | ըմպես (əmpes) | ըմպէ (əmpē) | ըմպեմք (əmpemkʻ) | ըմպէք (əmpēkʻ) | ըմպեն (əmpen) | |
| imperfect | ըմպէի, ըմպեի* (əmpēi, əmpei*) | ըմպէիր, ըմպեիր* (əmpēir, əmpeir*) | ըմպէր (əmpēr) | ըմպէաք, ըմպեաք* (əmpēakʻ, əmpeakʻ*) | ըմպէիք, ըմպեիք* (əmpēikʻ, əmpeikʻ*) | ըմպէին, ըմպեին* (əmpēin, əmpein*) | |
| aorist | արբի (arbi) | արբեր (arber) | արբ, էարբ* (arb, ēarb*) | արբաք (arbakʻ) | արբէք, արբիք (arbēkʻ, arbikʻ) | արբին (arbin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ըմպիցեմ (əmpicʻem) | ըմպիցես (əmpicʻes) | ըմպիցէ (əmpicʻē) | ըմպիցեմք (əmpicʻemkʻ) | ըմպիցէք (əmpicʻēkʻ) | ըմպիցեն (əmpicʻen) | |
| aorist | արբից (arbicʻ) | արբցես (arbcʻes) | արբցէ (arbcʻē) | արբցուք (arbcʻukʻ) | արբջիք (arbǰikʻ) | արբցեն (arbcʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ա՛րբ (árb) | — | — | արբէ՛ք (arbḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | արբջի՛ր (arbǰír) | — | — | արբջի՛ք (arbǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ըմպեր (mí əmper) | — | — | մի՛ ըմպէք (mí əmpēkʻ) | — | |
| *rare The verb is suppletive: part of the conjugation is filled by արբ- (arb-). | |||||||
mediopassive
| infinitive | ըմպել, ըմպիլ* (əmpel, əmpil*) | participle | արբեալ (arbeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | արբուցանեմ (arbucʻanem) | aorist stem | արբ- (arb-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ըմպիմ (əmpim) | ըմպիս (əmpis) | ըմպի (əmpi) | ըմպիմք (əmpimkʻ) | ըմպիք (əmpikʻ) | ըմպին (əmpin) | |
| imperfect | ըմպէի (əmpēi) | ըմպէիր (əmpēir) | ըմպէր, ըմպիւր (əmpēr, əmpiwr) | ըմպէաք (əmpēakʻ) | ըմպէիք (əmpēikʻ) | ըմպէին (əmpēin) | |
| aorist | արբայ (arbay) | արբար (arbar) | արբաւ (arbaw) | արբաք (arbakʻ) | արբայք (arbaykʻ) | արբան (arban) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ըմպիցիմ (əmpicʻim) | ըմպիցիս (əmpicʻis) | ըմպիցի (əmpicʻi) | ըմպիցիմք (əmpicʻimkʻ) | ըմպիցիք (əmpicʻikʻ) | ըմպիցին (əmpicʻin) | |
| aorist | արբայց (arbaycʻ) | արբցիս (arbcʻis) | արբցի (arbcʻi) | արբցուք (arbcʻukʻ) | արբջիք (arbǰikʻ) | արբցին (arbcʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | արբե՛ալ լեր (arbéal ler) | — | — | արբե՛ալ լերուք, արբարո՛ւք (arbéal lerukʻ, arbarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | արբջի՛ր (arbǰír) | — | — | արբջի՛ք (arbǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ըմպիր (mí əmpir) | — | — | մի՛ ըմպիք (mí əmpikʻ) | — | |
| *post-classical The verb is suppletive: part of the conjugation is filled by արբ- (arb-). | |||||||
Derived terms edit
Derived terms
- անըմպելի (anəmpeli)
- աստուածըմպելի (astuacəmpeli)
- գինըմպելիք (ginəmpelikʻ)
- գինըմպու (ginəmpu)
- գինըմպութիւն (ginəmputʻiwn)
- դեղըմպութիւն (dełəmputʻiwn)
- ըմբան (əmban)
- ըմբոց (əmbocʻ)
- ըմպակ (əmpak)
- ըմպակից (əmpakicʻ)
- ըմպաման (əmpaman)
- ըմպան (əmpan)
- ըմպանակ (əmpanak)
- ըմպարան (əmparan)
- ըմպելական (əmpelakan)
- ըմպելի (əmpeli)
- ըմպելիքախառնոց (əmpelikʻaxaṙnocʻ)
- ըմպիկ (əmpik)
- թերըմպեալ (tʻerəmpeal)
- թերումբ (tʻerumb)
- թերումպ (tʻerump)
- նախըմպեմ (naxəmpem)
- ումպ (ump)
- ջրըմպու (ǰrəmpu)
- ջրըմպութիւն (ǰrəmputʻiwn)
- ցրտըմպութիւն (cʻrtəmputʻiwn)
Descendants edit
- Armenian: ըմպել (əmpel)
References edit
- ^ Rix, Helmut, editor (2001), “*peh₃(i̯)-”, in Lexikon der indogermanischen Verben [Lexicon of Indo-European Verbs] (in German), 2nd edition, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, →ISBN, page 463
- ^ Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6)[1], Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 91, 143
Further reading edit
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “ըմպեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “ըմպեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “ումպ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, pages 277–279