czarnoksiężnik

Old Polish

Etymology

From czarny +‎ -o- +‎ księga +‎ -nik. Calque of Old Czech černoknižník. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲa(ː)rnɔkɕæ̃ʒʲniːk/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲarnɔkɕæ̃ʒʲnik/, /t͡ʃʲɒrnɔkɕæ̃ʒʲnik/

Noun

czarnoksiężnik m pers

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) magician, wizard
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[1], Krakow, page gl. 102a:

     Ad vnum nigromaticum carnoxosnika

     [Ad vnum nigromaticum czarnoksiężnika]

   • 1908 [1433-1434], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 6:

     Sortilegi vel czarownycze, cuglarze, *guszlinczy, initiatores vel czarnoks[ięż]nyczy, qui sortilegiis vel nawązow utuntur

     [Sortilegi vel czarownice, kuglarze, guślnicy, initiatores vel czarnoks[ięż]nicy, qui sortilegiis vel nawązow utuntur]

   • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 88:

     Czarnokzasnik magus

     [Czarnoksiężnik magus]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXIV, page 363:

     Czarnokssząsnyczy magi

     [Czarnoksiężnicy magi]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], 8, 18:

     Uczynyly takyesz *czarnokszyosnyczy z swymy czary, abi wiwyedli ploszczycze, y nye mogly søø

     [Uczynili takież czarnoksiężnicy swymi czary, aby wywiedli płoszczycze, i nie mogli są]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[6], [7], [8]}, volume XXV, page 178:

     Czarnokszasnyk[n]a mago

     [Czarnoksiężnika mago]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 78v:

     Magus eyn gauckler oder eyn warsager cząrnoxąsznyk

     [Magus eyn gauckler oder eyn warsager czarnoksiężnik]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[9], page 121:

     Niektorzy syna boże[go] ji być mienili, a... drudzy doświadczali, by był czarownik albo czarnoksiężnik, mieniąc, iże nawykł w Eipcie czarnoksięstwa

     [Niektorzy Syna Boże[go] ji być mienili, a... drudzy doświadczali, by był czarownik albo czarnoksiężnik, mieniąc, iże nawykł w Eipcie czarnoksięstwa]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[10], page 129:

     Vydze, yzesch czarnoxyąsnyk albo dyabel, albo schatan, albo obluda, albo nyektore boskye vydzenye

     [Widzę, iżeś czarnoksiężnik albo dyjabeł, albo szatan, albo obłuda, albo niektore boskie widzenie]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[11], page 132:

     Weźmiemy czarnoksięż­nika przeklętego, bo wiele miedzy nami czyni mężobojstwa... Rozmaite ten czarnoksiężnik grzechy uczynił, a ninie nam naszego syna zabił

     [Weźmiemy czarnoksięż­nika przeklętego, bo wiele miedzy nami czyni mężobojstwa... Rozmaite ten czarnoksiężnik grzechy uczynił, a ninie nam naszego syna zabił]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[12], page 137:

     Jesus uczynił głos rękoma klaszcząc... K temu głosu ony obrazy ożywą... Poczną mówić niektórzy: Albo jest syn boży, drudzy rzekli, iże jest czarno­księżnik

     [Jesus uczynił głos rękoma klaszcząc... K temu głosu ony obrazy ożywą... Poczną mówić niektórzy: Albo jest syn boży, drudzy rzekli, iże jest czarno­księżnik]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[13], page 296:

     Rzekl: Thabyta, wstan, kaza tobye, a ozyvy, a vyedz, yze czvdo boze v tobye stalo szye. To yest bylo pevne vkazanye [prawego] smarthvychvstanya, bo y czarnoxyaznyczy martve krzescha

     [Rzekł: Tabita, wstań, każę tobie, a ożywi, a wiedz, iże cudo boże w tobie stało sie. To jest było pewne ukazanie [prawego] smartwychwstania, bo i czarnoksiężnicy martwe krzeszą]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[14], page 798:

     Miłościwy królu Herodzie,... tego wimy, iżeć jest prawy czarnoksiężnik i czarownik, złych duchów ma towarzystwo

     [Miłościwy królu Herodzie,... tego wimy, iżeć jest prawy czarnoksiężnik i czarownik, złych duchów ma towarzystwo]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[15], pages 802-803:

     Je­den czar[no]księżnik... zwiod niektóry lud w galilejskiej ziemi i szedł s nimi na puszczą, aby jemu ofiary ofiarowali jako bogowi

     [Je­den czar[no]księżnik... zwiod niektóry lud w galilejskiej ziemi i szedł s nimi na puszczą, aby jemu ofiary ofiarowali jako bogowi]

   • 1874-1891 [c. 1500], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[16], [17], [18]}, volume XLVII, page 373:

     De uno *czarnogly [...] fuit unus czarnog<siężnik?>

     [De uno *czarnogly [...] fuit unus czarnok<siężnik?>]

Related terms

adjectives

• czarnoksięski
• czarnoksiężny

nouns

• czarnoksięstwo

Descendants

• Polish: czarnoksiężnik
• Silesian: czŏrnoksiynżnik

References

• Bańkowski, Andrzej (2000) “czarnoksiężnik”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• K. Nitsch, editor (1955), “czarnoksiężnik”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 343
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czarnoksiężnik”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czarnoksiężnik”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish czarnoksiężnik. By surface analysis, czarny +‎ -o- +‎ księga +‎ -nik. Compare Kashubian czôrnoksiżnik.

Pronunciation

• IPA^(key): /t͡ʂar.nɔkˈɕɛw̃ʐ.ɲik/, /t͡ʂar.nɔkˈɕɛnʐ.ɲik/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛw̃ʐɲik
• Syllabification: czar‧no‧księż‧nik

Noun

czarnoksiężnik m pers (female equivalent czarnoksiężnica, related adjective czarnoksięski or czarnoksiężniczy)

1. (derogatory) sorcerer, warlock

   Synonyms: czarodziej, czarownik

Declension

Declension of czarnoksiężnik

	singular	plural
nominative	czarnoksiężnik	czarnoksiężnicy/czarnoksiężniki (deprecative)
genitive	czarnoksiężnika	czarnoksiężników
dative	czarnoksiężnikowi	czarnoksiężnikom
accusative	czarnoksiężnika	czarnoksiężników
instrumental	czarnoksiężnikiem	czarnoksiężnikami
locative	czarnoksiężniku	czarnoksiężnikach
vocative	czarnoksiężniku	czarnoksiężnicy

Derived terms

nouns

• czarnoksięstwo
• czarnoksiężnica

Further reading

• czarnoksiężnik in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• czarnoksiężnik in Polish dictionaries at PWN