զէն
Old Armenian edit
Etymology edit
From Middle Iranian. Compare Middle Persian [Book Pahlavi needed] (zyn'), 𐫉𐫏𐫗 (zyn /zēn/, “weapon, armour”), Parthian 𐫉𐫏𐫗 (zyn /zēn/, “weapon, armour”), Sogdian [script needed] (zyn' /zēn/, “armour, weapon”), Avestan 𐬰𐬀𐬉𐬥𐬀 m (zaēna, “weapon”), 𐬰𐬀𐬉𐬥𐬁𐬎 f (zaēnāu, “baldric”), which go back to Proto-Iranian *zayana- or *zaina-. For further origin compare Sanskrit हिनोति (hinóti, “to impel, stimulate”), from root *ǵʰey- (“to drive, move, fling”). Compare also Iranian borrowings: Tocharian B tsain (“arrow”), plural tsainwa, Old Aramaic 𐡆𐡉𐡍𐡀 (zynʾ), Classical Syriac ܙܝܢܐ (zaynāʾ, “weapon”), Classical Mandaic ࡆࡀࡉࡍࡀ (zaina, “armour”) and Georgian ზეინ-კალ-ი (zein-ḳal-i, “armourer, metal-worker”).
Noun edit
զէն • (zēn)
- arm, weapon; armament, armour, munition, harness
- զէն եւ զարդ ― zēn ew zard ― armour, arming
- զէն ի ձեռին ― zēn i jeṙin ― in arms; armed, bearing arms
- զինու զօրութեամբ ― zinu zōrutʻeamb ― with arms; by main strength
- զէնս կրել ― zēns krel ― to carry, to bear arms
- ի զէն գնալ, ընթանալ, դառնալ, զէն առնուլ, զգենուլ, ի վեր առնուլ, ի զէն վառիլ ― i zēn gnal, əntʻanal, daṙnal, zēn aṙnul, zgenul, i ver aṙnul, i zēn vaṙil ― to fly to arms, to buckle on one's armour, to take up arms, to arm oneself
- զէն առնուլ ընդդէմ ― zēn aṙnul ənddēm ― to bear arms against
- ի զէն վառել ― i zēn vaṙel ― to put under arms
- ի բաց թողուլ զզէնս ― i bacʻ tʻołul zzēns ― to lay down one's arms
- հրաման կրելոյ զէնս ― hraman kreloy zēns ― license to shoot
- հրաթափ զէնք ― hratʻapʻ zēnkʻ ― fire arms, guns, muskets, rifles
- հատու զէնք ― hatu zēnkʻ ― side arms, weapons, cutting, edge
- վառեալ ի զէն եւ ի զարդ ― vaṙeal i zēn ew i zard ― armed from head to foot
- առաջին փորձ զինուց ― aṙaǰin pʻorj zinucʻ ― one's first passage in arms
- այր զինու ― ayr zinu ― man at arms
- ազգ կիրթ ի հրահանգս զինուց ― azg kirtʻ i hrahangs zinucʻ ― a nation inured to war
- ի զէ՛ն, ի զէ՛ն ― i zḗn, i zḗn ― to arms!
- զէն ի վե՛ր, յառա՛ջ, զէն ի վա՛յր ― zēn i vér, yaṙáǰ, zēn i váyr ― carry, present, ground arms!
- կազմ ի զէ՛ն ― kazm i zḗn ― ready!
- զէն կալէ՛ք, զէն առէ՛ք, զէն ի ձե՛ռս ― zēn kalḗkʻ, zēn aṙḗkʻ, zēn i jéṙs ― support arms!
- սպանանել զինուք ― spananel zinukʻ ― to put to the sword
- ելանել ընդ զէնս ― elanel ənd zēns ― to commit suicide
- դուլ զինուց ― dul zinucʻ ― a truce
- սահմանք քաջաց զէնն իւրեանց ― sahmankʻ kʻaǰacʻ zēnn iwreancʻ ― the arms of the brave decide the limits of their power
- հին զէնն ― hin zēnn ― (figuratively) woman, female
Declension edit
u-type
i-type
i-a-type
Derived terms edit
Derived terms
- անզէն (anzēn)
- անզինահար (anzinahar)
- ապազէն (apazēn)
- ապայազինութիւն (apayazinutʻiwn)
- առնազէն (aṙnazēn)
- ասպազէն (aspazēn)
- ասպազինեմ (aspazinem)
- աստուածազէն (astuacazēn)
- բազմազինութիւն (bazmazinutʻiwn)
- բանազինութիւն (banazinutʻiwn)
- գաղտազէն (gałtazēn)
- գինեզինիմ (ginezinim)
- գինեզինութիւն (ginezinutʻiwn)
- զէնընկէց (zēnənkēcʻ)
- զինագործութիւն (zinagorcutʻiwn)
- զինազարդեալ (zinazardeal)
- զինազգեաց (zinazgeacʻ)
- զինազգեստ (zinazgest)
- զինազգեստեալ (zinazgesteal)
- զինալից (zinalicʻ)
- զինական (zinakan)
- զինակիր (zinakir)
- զինակից (zinakicʻ)
- զինակցիմ (zinakcʻim)
- զինահամբառնամ (zinahambaṙnam)
- զինահարիմ (zinaharim)
- զինամարտիկ (zinamartik)
- զինամարտութիւն (zinamartutʻiwn)
- զինանոց (zinanocʻ)
- զինաշարժ (zinašarž)
- զինապատեանք (zinapateankʻ)
- զինապետ (zinapet)
- զինապէս (zinapēs)
- զինատեաց (zinateacʻ)
- զինաւոր (zinawor)
- զինաւորիմ (zinaworim)
- զինաքաղ (zinakʻał)
- զինեմ (zinem)
- զինիմ (zinim)
- զինուոր (zinuor)
- զինուորաբար (zinuorabar)
- զինուորական (zinuorakan)
- զինուորակից (zinuorakicʻ)
- զինուորանամ (zinuoranam)
- զինուորապետ (zinuorapet)
- զինուորեմ (zinuorem)
- զինուորեցուցանեմ (zinuorecʻucʻanem)
- զինուորիմ (zinuorim)
- զինուորութիւն (zinuorutʻiwn)
- զինուորօրէն (zinuorōrēn)
- ինքազէն (inkʻazēn)
- ինքնազէն (inkʻnazēn)
- իսպառազէն (ispaṙazēn)
- կենազէն (kenazēn)
- կորովազէն (korovazēn)
- հրազէն (hrazēn)
- հրազինեմ (hrazinem)
- հրաշազէն (hrašazēn)
- ձիազէնք (jiazēnkʻ)
- մահազէն (mahazēn)
- մեկնազէն (meknazēn)
- մեկնակազէն (meknakazēn)
- մենազինեալ (menazineal)
- ոսկիազէն (oskiazēn)
- չարազինեալ (čʻarazineal)
- պատենազէն (patenazēn)
- սատանայազէն (satanayazēn)
- սուրազէն (surazēn)
- սպառազէն (spaṙazēn)
- սպառազինական (spaṙazinakan)
- սպառազինապէս (spaṙazinapēs)
- սպառազինեմ (spaṙazinem)
- սպառազինիմ (spaṙazinim)
- սպառազինութիւն (spaṙazinutʻiwn)
- սրազէն (srazēn)
- սրազինեալ (srazineal)
- վրիժակազէն (vrižakazēn)
- տարտարոսազէն (tartarosazēn)
- քաջազէն (kʻaǰazēn)
- քոյինազէն (kʻoyinazēn)
Descendants edit
- Armenian: զենք (zenkʻ)
References edit
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “զէն”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “զէն”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “զէն”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 880
- Bartholomae, Christian (1904) Altiranisches Wörterbuch [Old Iranian Dictionary][1] (in German), Strassburg: K. J. Trübner, columns 1650–1651
- Nyberg, H. S. (1974) “zēn”, in A Manual of Pahlavi, Part II: Glossary, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, page 231
- Bailey, H. W. (1979) Dictionary of Khotan Saka, Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University press, pages 32b, 354a
- MacKenzie, D. N. (1971) “¹zēn”, in A concise Pahlavi dictionary, London, New York, Toronto: Oxford University Press, page 99
- Gharib, B. (1995) “zyn'”, in Sogdian dictionary: Sogdian–Persian–English, Tehran: Farhangan Publications, page 470b
- Durkin-Meisterernst, Desmond (2004) A Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian (Corpus Fontium Manichaeorum; 3.1), Turnhout: Brepols, pages 386–387