uczony

See also: uczōny and ùczony

Old Polish

Etymology

From uczyć +‎ -ony. First attested in the 15th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ut͡ʃʲɔnɨː/
• IPA^(key): (15^th CE) /ut͡ʃʲɔnɨ/

Noun

uczony m animacy unattested

1. (relational, religion) Levi (belonging to the tribe of Levi, dedicated to the service of the altar among the Jews)
   • 1930 [c. 1455], “II Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[1], 29, 25:

     Vstauil vczone (Levitas) w domv bozem

     [Ustawil uczone (Levitas) w domu bożem]

2. (nominalized, attested in Greater Poland) writer, scribe; scholar
   • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎^{[2], [3], [4]}, Lubin, page 194:

     Vczoni literatus (ubi est litteratus? Is 33, 18)

     [Uczony literatus (ubi est litteratus? Is 33, 18)]

Participle

uczony

1. masculine singular passive adjectival participle of uczyć
   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], 36, 2:

     Gdisz wezwal ge Moyszesz a kaszdego møsza uczonego (omnem eruditum virum)

     [Gdyż wezwał je Mojżesz a każdego męża uczonego (omnem eruditum virum)]

Derived terms

nouns

• uczony w zakonie

 

Descendants

• Polish: uczony
• Silesian: uczōny

References

• Boryś, Wiesław (2005) “uczyć”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “uczyć”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “uczony”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish uczony. By surface analysis, uczyć +‎ -ony. Compare Kashubian ùczony.

Pronunciation

• IPA^(key): /uˈt͡ʂɔ.nɘ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /uˈt͡ʂɔ.nɨ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔnɘ
• Syllabification: u‧czo‧ny

Noun

uczony m pers (female equivalent uczona)

1. (nominalized) scholar, academic, bookman (learned person)

   Synonyms: badacz, naukowiec, szkolarz

Declension

Declension of uczony

	singular	plural
nominative	uczony	uczeni
genitive	uczonego	uczonych
dative	uczonemu	uczonym
accusative	uczonego	uczonych
instrumental	uczonym	uczonymi
locative	uczonym	uczonych
vocative	uczony	uczeni

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), uczony (noun) is one of the most used words in Polish, appearing 37 times in scientific texts, 13 times in news, 18 times in essays, 2 times in fiction, and 2 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 72 times, making it the 900th most common word in a corpus of 500,000 words.

Adjective

uczony (not generally comparable, comparative bardziej uczony or uczeńszy, superlative najbardziej uczony or najuczeńszy, derived adverb uczenie)

1. (literary) learned, educated (having acquired much knowledge)

   Publiczność z zaciekawieniem słuchała uczonego astronoma. ― The audience listened with interest to the learned astronomer.

2. (literary) learned, educated (characteristic of someone having much knowledge)
3. (relational, not comparable, obsolete) scientific (of or relating to study or acquisition of knowledge)

   Synonym: naukowy

Usage notes

The periphrastic comparative with bardziej is more common than the synthetic comparative uczeńszy.

Declension

Declension of uczony (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative	uczony		uczona	uczone	uczeni	uczone
genitive	uczonego		uczonej	uczonego	uczonych
dative	uczonemu		uczonej	uczonemu	uczonym
accusative	uczonego	uczony	uczoną	uczone	uczonych	uczone
instrumental	uczonym		uczoną	uczonym	uczonymi
locative	uczonym		uczonej	uczonym	uczonych

Participle

uczony (passive adjectival)

1. masculine singular passive adjectival participle of uczyć

   Mimo że Jacek był uczony samodzielności od małego, nie do końca radził sobie z mieszkaniem samemu. ― Although Jacek was taught self-reliance from an early age, he didn't quite manage living alone.

Declension

Declension of uczony (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative	uczony		uczona	uczone	uczeni	uczone
genitive	uczonego		uczonej	uczonego	uczonych
dative	uczonemu		uczonej	uczonemu	uczonym
accusative	uczonego	uczony	uczoną	uczone	uczonych	uczone
instrumental	uczonym		uczoną	uczonym	uczonymi
locative	uczonym		uczonej	uczonym	uczonych

Derived terms

nouns

• uczoność
• uczony w piśmie

 

Further reading

• uczony I in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• uczony II in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• uczony in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “uczony”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “UCZONY”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], SPas
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “uczony”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “uczony”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “uczony”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 225
• uczony in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego