զայրանամ
Old Armenian edit
Etymology edit
Possibly from զ- (z-) + այրեմ (ayrem, “to burn”) or *այր (*ayr, “fire”) + -ան- (-an-), literally, “to become kindled, to be inflamed”.[1][2][3][4][5][6][7] Alternatively, perhaps borrowed from Middle Iranian *zāir-, ultimately from Proto-Iranian *jāryáh (“tormented, pained; angered, vexed”).
Verb edit
զայրանամ • (zayranam) (intransitive)
- to become angry
- 5th century, Bible, Mark 8.12:[8]
- Եւ զայրացա՛ւ ի յոգի իւր՝ և ասէ՝ զի՞ է զի ազգս այս նշան խնդրէ՝ ամէ՛ն ասեմ ձեզ՝ թե տացի նշան ազգիս այսմիկ։
- Ew zayracʻáw i yogi iwr, ew asē, zi? ē zi azgs ays nšan xndrē, amḗn asem jez, tʻe tacʻi nšan azgis aysmik.
- Translation by King James Bible
- And he sighed deeply in his spirit, and saith, Why doth this generation seek after a sign? verily I say unto you, There shall no sign be given unto this generation.
- Եւ զայրացա՛ւ ի յոգի իւր՝ և ասէ՝ զի՞ է զի ազգս այս նշան խնդրէ՝ ամէ՛ն ասեմ ձեզ՝ թե տացի նշան ազգիս այսմիկ։
- 5th century, Bible, Mark 14.5:[9]
- Մա՛րթ էր զայդ եւղ վաճառել աւելի քան երեքարիւր դահեկանի․ և տալ աղքատաց՝ և զայրանայի՛ն նմա յոյժ։
- Mártʻ ēr zayd ewł vačaṙel aweli kʻan erekʻariwr dahekani; ew tal ałkʻatacʻ, ew zayranayín nma yoyž.
- Translation by King James Bible
- For it might have been sold for more than three hundred pence, and have been given to the poor. And they murmured against her.
- Մա՛րթ էր զայդ եւղ վաճառել աւելի քան երեքարիւր դահեկանի․ և տալ աղքատաց՝ և զայրանայի՛ն նմա յոյժ։
- 5th century, Bible, John 11.33:[10]
- ՅՍ՟ իբրև ետես զնա զի լայր․ և որ ընդ նմա եին հրեայքն լային․ խռովեցա՛ւ յոգի իւր իբրև զայրացեալ:
- YS. ibrew etes zna zi layr; ew or ənd nma ein hreaykʻn layin; xṙovecʻáw yogi iwr ibrew zayracʻeal:
- Translation by King James Bible
- When Jesus therefore saw her weeping, and the Jews also weeping which came with her, he groaned in the spirit, and was troubled.
- ՅՍ՟ իբրև ետես զնա զի լայր․ և որ ընդ նմա եին հրեայքն լային․ խռովեցա՛ւ յոգի իւր իբրև զայրացեալ:
- 5th century, Bible, John 11.38:[10]
- ՅՍ՟ դարձեալ զայրացեալ ընդ միտս իւր․ գա՛յ ի գերեզմանն։ Եւ էր այր մի, եւ վէ՛մ մի եդեալ ի վերայ նորա։
- YS. darjeal zayracʻeal ənd mits iwr; gáy i gerezmann. Ew ēr ayr mi, ew vḗm mi edeal i veray nora.
- Translation by King James Bible
- Jesus therefore again groaning in himself cometh to the grave. It was a cave, and a stone lay upon it.
- ՅՍ՟ դարձեալ զայրացեալ ընդ միտս իւր․ գա՛յ ի գերեզմանն։ Եւ էր այր մի, եւ վէ՛մ մի եդեալ ի վերայ նորա։
- (of a disease) to worsen, to be exacerbated
- 5th century, Bible, Mark 5.25–26:[11]
- Եւ կին մի էր ի տեռատեսութեան արեան զերկոտասա՛ն ամ՝ և յոյժ վշտացեալ ի բազում բժշկաց․ և ծախեալ զինչս իւր զամենայն և չէր ինչ օգտեալ՝ այղ ևս առաւել զայրացեալ։
- Ew kin mi ēr i teṙatesutʻean arean zerkotasán am, ew yoyž vštacʻeal i bazum bžškacʻ; ew caxeal zinčʻs iwr zamenayn ew čʻēr inčʻ ōgteal, aył ews aṙawel zayracʻeal.
- Translation by King James Bible
- And a certain woman, which had an issue of blood twelve years, and had suffered many things of many physicians, and had spent all that she had, and was nothing bettered, but rather grew worse.
- Եւ կին մի էր ի տեռատեսութեան արեան զերկոտասա՛ն ամ՝ և յոյժ վշտացեալ ի բազում բժշկաց․ և ծախեալ զինչս իւր զամենայն և չէր ինչ օգտեալ՝ այղ ևս առաւել զայրացեալ։
- 5th century, Bible, Deuteronomy 28.27:[12]
- Հարցէ զքեզ տէր կեղով եգիպտացոցն եւ թանչիւք եւ զայրացեալ քոսով, և մնով, զի մի կարասցես բժշկել։
- Harcʻē zkʻez tēr kełov egiptacʻocʻn ew tʻančʻiwkʻ ew zayracʻeal kʻosov, ew mnov, zi mi karascʻes bžškel.
- Translation by New English Translation of the Septuagint
- May the Lord strike you with an Egyptian festering sore in the seats and with severe itch and scratching so that you cannot be healed.
- Հարցէ զքեզ տէր կեղով եգիպտացոցն եւ թանչիւք եւ զայրացեալ քոսով, և մնով, զի մի կարասցես բժշկել։
Usage notes edit
- In Mark 8:12, translates Ancient Greek ἀναστενάζω (anastenázō).
- In Mark 14:5 and in John, translates έμβριμάομαι (émbrimáomai).
- In Mark 5:26, զայրացեալ (zayracʻeal) translates εἰς τὸ χεῖρον ἐλθοῦσα (eis tò kheîron elthoûsa).
- In Deuteronomy, զայրացեալ քոսով (zayracʻeal kʻosov) translates ψώρᾳ ἀγρίᾳ (psṓrāi agríāi).
Conjugation edit
mediopassive
| infinitive | զայրանալ (zayranal) | participle | ցայրացեալ (cʻayracʻeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | ցայրացուցանեմ (cʻayracʻucʻanem) | aorist stem | ցայրաց- (cʻayracʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | զայրանամ (zayranam) | զայրանաս (zayranas) | զայրանայ (zayranay) | զայրանամք (zayranamkʻ) | զայրանայք (zayranaykʻ) | զայրանան (zayranan) | |
| imperfect | զայրանայի (zayranayi) | զայրանայիր (zayranayir) | զայրանայր (zayranayr) | զայրանայաք (zayranayakʻ) | զայրանայիք (zayranayikʻ) | զայրանային (zayranayin) | |
| aorist | ցայրացայ (cʻayracʻay) | ցայրացար (cʻayracʻar) | ցայրացաւ (cʻayracʻaw) | ցայրացաք (cʻayracʻakʻ) | ցայրացայք (cʻayracʻaykʻ) | ցայրացան (cʻayracʻan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | զայրանայցիմ (zayranaycʻim) | զայրանայցիս (zayranaycʻis) | զայրանայցի (zayranaycʻi) | զայրանայցիմք (zayranaycʻimkʻ) | զայրանայցիք (zayranaycʻikʻ) | զայրանայցին (zayranaycʻin) | |
| aorist | ցայրացայց (cʻayracʻaycʻ) | զայրասցիս (zayrascʻis) | զայրասցի (zayrascʻi) | զայրասցուք (zayrascʻukʻ) | զայրասջիք (zayrasǰikʻ) | զայրասցին (zayrascʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ցայրացի՛ր (cʻayracʻír) | — | — | ցայրացարո՛ւք (cʻayracʻarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | զայրասջի՛ր (zayrasǰír) | — | — | զայրասջի՛ք (zayrasǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ զայրանար (mí zayranar) | — | — | մի՛ զայրանայք (mí zayranaykʻ) | — | |
Derived terms edit
- անզայր (anzayr)
- գարնանազայր (garnanazayr)
- դիւրազայրացող (diwrazayracʻoł)
- զայրագին (zayragin)
- զայրագնաբար (zayragnabar)
- զայրագնացուցանեմ (zayragnacʻucʻanem)
- զայրագնեցուցանեմ (zayragnecʻucʻanem)
- զայրագնիմ (zayragnim)
- զայրագնութիւն (zayragnutʻiwn)
- զայրական (zayrakan)
- զայրանք (zayrankʻ)
- զայրացաբար (zayracʻabar)
- զայրացկոտ (zayracʻkot)
- զայրացութիւն (zayracʻutʻiwn)
- զայրացուկք (zayracʻukkʻ)
- զայրացումն (zayracʻumn)
- զայրացուցանեմ (zayracʻucʻanem)
- զայրացուք (zayracʻukʻ)
- զայրոյթ (zayroytʻ)
- զայրութիւն (zayrutʻiwn)
- զայրումն (zayrumn)
- զայրուց (zayrucʻ)
Descendants edit
References edit
- ^ Hübschmann, Heinrich (1897) Armenische Grammatik. 1. Theil: Armenische Etymologie (in German), Leipzig: Breitkopf & Härtel, page 418
- ^ Hübschmann, Heinrich (1906) “Armeniaca”, in Indogermanische Forschungen (in German), volume 19, page 461
- ^ Meillet, Antoine (1913) Altarmenisches Elementarbuch (in German), Heidelberg: C. Winter, page 34
- ^ Vendryes, Joseph (1924) “Sur la valeur des présents grecs en -άνω”, in ΑΝΤΙΔΩΡΟΝ. Festschrift Jacob Wackernagel zur Vollendung des 70 Lebensjahres[1] (in French), Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, page 273 of 265–273
- ^ Ačaṙean, Hračʻeay (1971) “այրել”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume I, Yerevan: University Press, page 175b
- ^ Martirosyan, Hrach (2010) “ayrem”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 63
- ^ Kocharov, Petr (2019) Old Armenian nasal verbs : archaisms and innovations[2], Doctoral Thesis, Leiden University, page 155
- ^ Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscrits arméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 105a
- ^ Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscrits arméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 123b
- ↑ 10.0 10.1 Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscrits arméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 255
- ^ Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscrits arméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 231b
- ^ Cox, Claude E. (1981) The Armenian translation of Deuteronomy (Armenian texts and studies; 2)[3], University of Pennsylvania: Scholars Press, page 184
Further reading edit
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “զայրանամ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Künzle, Beda O. (1984) “zayranam”, in Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume II: Lexikon / Lexique, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 238b