առ
See also: առ-
Armenian edit
Pronunciation edit
Audio (Eastern Armenian) (file) - (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [ɑr]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [ɑɾ]
Etymology 1 edit
Learned borrowing from Old Armenian առ (aṙ).
Preposition edit
առ • (aṙ)
- (dated) by (in the formula X առ (aṙ) X, indicates a steady progression, one X after another)
- Synonym: ետևից (etewicʻ)
- էջ առ էջ ― ēǰ aṙ ēǰ ― page by page
- (dated) to, towards (indicates direction)
- (dated) until
- առ 15 հունվարի ― aṙ 15 hunvari ― until January 15th
- (dated) per
- առ հարյուր ― aṙ haryur ― per cent
Further reading edit
- “առ”, in Žamanakakicʻ hayocʻ lezvi bacʻatrakan baṙaran [Explanatory Dictionary of Contemporary Armenian] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, 1969, page 169c
Etymology 2 edit
From Old Armenian առ (aṙ).
Noun edit
առ • (aṙ)
Declension edit
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | առ (aṙ) | առեր (aṙer) | ||
| dative | առի (aṙi) | առերի (aṙeri) | ||
| ablative | առից (aṙicʻ) | առերից (aṙericʻ) | ||
| instrumental | առով (aṙov) | առերով (aṙerov) | ||
| locative | առում (aṙum) | առերում (aṙerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | առը/առն (aṙə/aṙn) | առերը/առերն (aṙerə/aṙern) | ||
| dative | առին (aṙin) | առերին (aṙerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | առս (aṙs) | առերս (aṙers) | ||
| dative | առիս (aṙis) | առերիս (aṙeris) | ||
| ablative | առիցս (aṙicʻs) | առերիցս (aṙericʻs) | ||
| instrumental | առովս (aṙovs) | առերովս (aṙerovs) | ||
| locative | առումս (aṙums) | առերումս (aṙerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | առդ (aṙd) | առերդ (aṙerd) | ||
| dative | առիդ (aṙid) | առերիդ (aṙerid) | ||
| ablative | առիցդ (aṙicʻd) | առերիցդ (aṙericʻd) | ||
| instrumental | առովդ (aṙovd) | առերովդ (aṙerovd) | ||
| locative | առումդ (aṙumd) | առերումդ (aṙerumd) | ||
Etymology 3 edit
Verb edit
առ • (aṙ)
- second-person singular imperative of առնել (aṙnel)
Old Armenian edit
Etymology 1 edit
From Proto-Indo-European *pr̥s- or *pors-V́-. Cognate with Ancient Greek παρά (pará) and Sanskrit पर (pára).
Preposition edit
առ • (aṙ)
- (with dative) because of, due to
- առ նախանձու ― aṙ naxanju ― because of jealousy
- առ ահի, երկիւղի ― aṙ ahi, erkiwłi ― for fear, through fear
- առ վշտին ― aṙ vštin ― because of the sorrow
- առ ձերում անմտութեան ― aṙ jerum anmtutʻean ― because of your folly
- առ տկարութեա՞ն ինչ, թէ առ չարակամութեան ― aṙ tkarutʻea?n inčʻ, tʻē aṙ čʻarakamutʻean ― because of weakness or malice?
- առ խոնարհութեւն իւրում ― aṙ xonarhutʻewn iwrum ― because of own humility
- առ յոյժ յիմարութեան ― aṙ yoyž yimarutʻean ― because of stupidity
- առ չարութեան ― aṙ čʻarutʻean ― for malice, through malice
- կայթել/խայտալ առ խնդութեան ― kaytʻel/xaytal aṙ xndutʻean ― to leap for joy
- (with dative) near, at
- առ նմա ― aṙ nma ― near him
- նստել, բազմել առ ումեմն/ումեք ― nstel, bazmel aṙ umemn/umekʻ ― to sit down near any one
- (with dative) to
- արդարացուսջիք զնա առ հօր իւրում ― ardaracʻusǰikʻ zna aṙ hōr iwrum ― make excuses for him to his father
- (with accusative) to, towards, in the direction of (a person)
- առ ինքն կոչէր զամենայն իշխանս ― aṙ inkʻn kočʻēr zamenayn išxans ― was calling all princes to him
- առ իս ― aṙ is ― to me
- առ նա երթալ ― aṙ na ertʻal ― to go to him
- գնաց առ դուքսն ― gnacʻ aṙ dukʻsn ― he is gone to the duke
- եկեալ է առ քեզ թագաւորն հայոց Արշակ ― ekeal ē aṙ kʻez tʻagaworn hayocʻ Aršak ― Armenian king Arshak has come to you
- (with accusative) near, at, on, in
- առ մեզ բնակեալ է ― aṙ mez bnakeal ē ― is living with us
- առ դուրս հնձանին ― aṙ durs hnjanin ― at the doors of the wine press
- առ ափն ծովուն ― aṙ apʻn covun ― at the shore of the sea
- առ իս է յամենայն ժամ ― aṙ is ē yamenayn žam ― he is always near me
- առ հայս եւ առ յոյնս ― aṙ hays ew aṙ yoyns ― among the Armenians and Greeks
- ոչ է նոյնպէս առ անգղիացիս ― očʻ ē noynpēs aṙ angłiacʻis ― it is not even among the English
- առ արտաքս ― aṙ artakʻs ― on the outside
- առ երի ― aṙ eri ― near, towards
- առ ժամ մի ― aṙ žam mi ― at present, for the moment
- առ այժմ ― aṙ ayžm ― now
- առ ետեղ ― aṙ eteł ― there, in that very place, in the same place; immediately, directly, forthwith
- առ ե՞րբ ― aṙ e?rb ― when? until when?
- առ երեկս ― aṙ ereks ― towards the evening
- առ երեսս ― aṙ eress ― externally, apparently
- առ ի յետոյք ― aṙ i yetoykʻ ― things past
- առ ի ներքոյ ― aṙ i nerkʻoy ― under
- (with accusative) to
- առ մեծամեծս եւ առ իշխանս, առ ազատս եւ շինականս, ողջոյն ― aṙ mecamecs ew aṙ išxans, aṙ azats ew šinakans, ołǰoyn ― to grandees and princes, to azats and peasants, greetings!
- առ նոսա ― aṙ nosa ― to them
- ասէր առ նոսա ― asēr aṙ nosa ― was saying to them
- աղաղակէր առ նա այր մի ― ałałakēr aṙ na ayr mi ― a man was calling him
- յաւելաւ առ հարս իւր ― yawelaw aṙ hars iwr ― he joined to his forefathers
- եւ ետու առ նոսա զթուղթս թագաւորին ― ew etu aṙ nosa ztʻułtʻs tʻagaworin ― I gave the papers of the king to them
- յարգոյ՝ մեծարու է առ ամենեսին ― yargoy, mecaru ē aṙ amenesin ― he is respected by all men
- պարտ է լինել ազնուաբարոյ առ անձն եւ առ այլս ― part ē linel aznuabaroy aṙ anjn ew aṙ ayls ― it is right to respect oneself as well as others
- առ մահ վիրաւորեալ ― aṙ mah viraworeal ― wounded to death or mortally wounded
- առ մահ մեղանչել ― aṙ mah mełančʻel ― commit a deadly sin
- (with accusative) with regard to; relatively to; in comparison to
- դարձեալ առ այպիսի ճշմարիտ ասացածս անպատշաճ հարցուածս մատուցանեն ― darjeal aṙ aypisi čšmarit asacʻacs anpatšač harcʻuacs matucʻanen ― again they are asking improper question with regard to these true sayings
- որպէս առ մի մարդ՝ այսպէս առ բոլոր աշխարհս ― orpēs aṙ mi mard, ayspēs aṙ bolor ašxarhs ― as with regard to one person, so towards the whole world
- որպէս լոյս առ խաւար ― orpēs loys aṙ xawar ― as light in comparison to darkness
- հեղգ առ ուսումն ― hełg aṙ usumn ― lazy concerning the study
- սէգ իսկ էր առ հանդերձս ― sēg isk ēr aṙ handerjs ― was proud with regard to clothing
- առ հասարակ ― aṙ hasarak ― common, general, universal; generally, universally
- (with accusative) about
- ասաց եւ առակ մի նոցա առ այն... ― asacʻ ew aṙak mi nocʻa aṙ ayn... ― he told them a fable about...
- (with accusative) for, for the purpose of
- հանդերձ քո մի՛ լիցի առ ի պճնել, այլ միայն առ ի պէտս մարմնոյ ― handerj kʻo mí licʻi aṙ i pčnel, ayl miayn aṙ i pēts marmnoy ― let not your clothing be for adornment, but only for the needs of the body
- եւ ժողովեալ մանկունս առ ի նիւթ վարդապետութեանն... ― ew žołoveal mankuns aṙ i niwtʻ vardapetutʻeann... ― and gathering children for the purpose of teaching...
- առ ի յայրել ― aṙ i yayrel ― for burning
- առ ի տեսանել զնա ― aṙ i tesanel zna ― to see him
- առ սրբել ― aṙ srbel ― in order to purify
- առ յիշատակ ― aṙ yišatak ― for the memory, for the remembrance
- առ զարդ ― aṙ zard ― ornamental, by way of ornament
- (with accusative) because of, due to
- առ ի չգիտանս եկեր ― aṙ i čʻgitans eker ― he ate because of not knowing
- առ ցավս ճչել ― aṙ cʻavs ččʻel ― to cry because of pains
- առ նախանձ ― aṙ naxanj ― out of jealousy
- առ սէր ― aṙ sēr ― out of love
- առ ի՞նչ ― aṙ i?nčʻ ― how? why? for what cause?
- առ իցէ ինձ ― aṙ icʻē inj ― no matter to me! what does it matter to me?
- առ իցեն այն ամենայն ― aṙ icʻen ayn amenayn ― of what use is all that?
- (with accusative) by
- բան առ բան ― ban aṙ ban ― word by word
- (with accusative) per
- առ այր ― aṙ ayr ― to each person, apiece
- գառն մի առ օր ― gaṙn mi aṙ ōr ― a lamb per day
- նկանակ մի առ այր ― nkanak mi aṙ ayr ― a bread to each man
- (with accusative) for, as
- զնա առ աստուածս ունին ― zna aṙ astuacs unin ― they take him for a god
- առ բարեկամս ունիմ զնա ― aṙ barekams unim zna ― I keep him for my friend
- առ ոչինչ համարել ― aṙ očʻinčʻ hamarel ― to consider a worthless thing/individual
- (with ablative) because of, due to
- առ չգոյէ ― aṙ čʻgoyē ― not having, because he had not
- առ ի չգոյէ հիւթոյ երկրին ― aṙ i čʻgoyē hiwtʻoy erkrin ― because of the absence of moisture in the earth
- առ չգիտելոյ ― aṙ čʻgiteloy ― ignorantly
- (with ablative) for, for the purpose of
- առ ի ցուցանելոյ արար ― aṙ i cʻucʻaneloy arar ― did for the purpose of showing
- առ իմէ՞ ― aṙ imē? ― why? for what cause or reason?
- (with ablative) at, near
- խնդրեսցես զիմաստութիւն առ ի չարաց՝ եւ ոչ գտցես ― xndrescʻes zimastutʻiwn aṙ i čʻaracʻ, ew očʻ gtcʻes ― you will look for wisdom with the wicked, but you won't find it
- (with ablative) from, from the side
- առ ի քէն ― aṙ i kʻēn ― from you, from your side
- առ հօրէ ― aṙ hōrē ― from the father; paternal
- եղբայր առ մօրէ ― ełbayr aṙ mōrē ― brother on the side of the mother
- առ ի ծառոյն ― aṙ i caṙoyn ― from near the tree
- առ մէնջ ― aṙ mēnǰ ― from us
- (with instrumental) at, near, in the region of
- ոմն անկաւ առ ճանապարհաւ ― omn ankaw aṙ čanaparhaw ― someone fell near the road
- եւ անդ էր առ լերամբն երամակ մի խոզաց ― ew and ēr aṙ lerambn eramak mi xozacʻ ― and there near the mountain there was a herd of swine
- առ եզերբ գետոյ ― aṙ ezerb getoy ― at the bank of the river
- առ երկրաւ ― aṙ erkraw ― on the ground
- (with instrumental) at the time of
- առ ջրհեղեղաւն ― aṙ ǰrhełeławn ― at the time of the deluge
- առ հնօքն թագաւորօքն ― aṙ hnōkʻn tʻagaworōkʻn ― at the time of olden kings
- առ թագաւորութեամբ Տրդատայ ― aṙ tʻagaworutʻeamb Trdatay ― under the reign of Tiridates
- առ նովին ժամանակաւ ― aṙ novin žamanakaw ― at that time, then
- (with instrumental) in comparison with
- աղէտք քո ոչինչ են առ իմովս ― ałētkʻ kʻo očʻinčʻ en aṙ imovs ― your misfortune is nothing in comparison of mine
- զի՞նչն է յարդ առ ցորենաւ ― zi?nčʻn ē yard aṙ cʻorenaw ― what's straw in comparison with wheat
- սակաւ ինչ է այդ առ պարտեօքս՝ զոր ունիմ առ քեզ ― sakaw inčʻ ē ayd aṙ parteōkʻs, zor unim aṙ kʻez ― it is little in comparison of what I owe you
- (as a prefix) translating Ancient Greek πρός (prós)
Usage notes edit
The word has the combining forms առ- (aṙ-) and առա- (aṙa-). The final -ա- (-a-) in the latter may be the conjunction -ա- (-a-) or may have an etymological value.
Derived terms edit
- առագաստ (aṙagast)
- առած (aṙac)
- առածիմ (aṙacim)
- առակ (aṙak)
- առակունք (aṙakunkʻ)
- առանձին (aṙanjin)
- առանց (aṙancʻ)
- առանցք (aṙancʻkʻ)
- առապար (aṙapar)
- առաջ (aṙaǰ)
- առասպել (aṙaspel)
- առաստաղ (aṙastał)
- առատ (aṙat)
- առատիկ (aṙatik)
- առարկայ (aṙarkay)
- առաւել (aṙawel)
- առաւիր (aṙawir) (possibly)
- առաւուշտ (aṙawušt)
- առաւօտ (aṙawōt)
- առաքեմ (aṙakʻem)
- առաքինի (aṙakʻini) (possibly)
- առբերան (aṙberan)
- առբերեմ (aṙberem)
- առդնեմ (aṙdnem)
- առեղ (aṙeł)
- առէջ (aṙēǰ)
- առընթեր (aṙəntʻer)
- առիճ (aṙič)
- առկայծ (aṙkayc)
- առհաւատչեայ (aṙhawatčʻeay)
- առոգանութիւն (aṙoganutʻiwn)
- առոգեմ (aṙogem)
- առողջ (aṙołǰ)
- զառամ (zaṙam) (possibly)
- զառանցեմ (zaṙancʻem) (possibly)
- զառիվայր (zaṙivayr)
- յառաջ (yaṙaǰ)
Descendants edit
References edit
- Abrahamyan, Ašot (1976) Grabari jeṙnark [A Handbook of Old Armenian][1] (in Armenian), 4th edition, Yerevan: Luys
- Ačaṙyan, Hračʻya (1940) Hayocʻ lezvi patmutʻyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, pages 38–39
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “առ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- J̌ahukyan, Geworg (2010) “առ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik
- Martirosyan, Hrach (2010) “aṙ”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 100
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “առ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
Etymology 2 edit
From the aorist stem of առնում (aṙnum).
Noun edit
առ • (aṙ)
- taking, capture, seizure
- plunder, pillage
- առ աւար, առ եւ ապուռ ― aṙ awar, aṙ ew apuṙ ― booty
- յառ յապուռ ― yaṙ yapuṙ ― by plundering, sacking, pillaging
Declension edit
i-type
Descendants edit
References edit
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “առ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “առ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy