अर्ध

Hindi

Etymology

Borrowed from Sanskrit अर्ध (ardhá).

Doublet of आधा (ādhā), a tadbhava.

Pronunciation

(Delhi) IPA^(key): /əɾd̪ʱ/, [ɐɾd̪ʱ]

Adjective

अर्ध • (ardh) (indeclinable)

(literary, formal, in compounds) half
Synonym: आधा (ādhā)

Alternative forms

अर्द्ध (arddh)

Derived terms

अर्धायु (ardhāyu)

Nepali

Etymology

Borrowed from Sanskrit अर्ध (ardhá).

Pronunciation

IPA^(key): [ʌrd̪ʱʌ̤]
Phonetic Devanagari: अर्ध

Adjective

अर्ध • (ardha)

half
mad; insane

Sanskrit

Alternative scripts

অৰ্ধ (Assamese script)
ᬅᬃᬥ (Balinese script)
অর্ধ (Bengali script)
𑰀𑰨𑰿𑰠 (Bhaiksuki script)
𑀅𑀭𑁆𑀥 (Brahmi script)
အရ်္ဓ (Burmese script)
અર્ધ (Gujarati script)
ਅਰ੍ਧ (Gurmukhi script)
𑌅𑌰𑍍𑌧 (Grantha script)
ꦄꦂꦣ (Javanese script)
𑂃𑂩𑂹𑂡 (Kaithi script)
ಅರ್ಧ (Kannada script)
អធ៌ (Khmer script)
ອຣ຺ຘ (Lao script)
അര്ധ (Malayalam script)
ᠠᡵᢡᠠ (Manchu script)
𑘀𑘨𑘿𑘠 (Modi script)
ᠠᠷᢑᠾᠠ᠋ (Mongolian script)
𑦠𑧈𑧠𑧀 (Nandinagari script)
𑐀𑐬𑑂𑐢 (Newa script)
ଅର୍ଧ (Odia script)
ꢂꢬ꣄ꢤ (Saurashtra script)
𑆃𑆫𑇀𑆣 (Sharada script)
𑖀𑖨𑖿𑖠 (Siddham script)
අර්‍ධ (Sinhalese script)
𑩐𑩼 𑪙𑩮 (Soyombo script)
𑚀𑚤𑚶𑚜 (Takri script)
அர்த⁴ (Tamil script)
అర్ధ (Telugu script)
อรฺธ (Thai script)
ཨ་རྡྷ (Tibetan script)
𑒁𑒩𑓂𑒡 (Tirhuta script)
𑨀𑨫𑩇𑨜 (Zanabazar Square script)

Etymology

From Proto-Indo-Iranian *Hárdʰas. Cognate with ऋधक् (ṛdhak, “separately”), Avestan 𐬀𐬭𐬆𐬜𐬀 (ar^əδa), Lithuanian ardýti (“to pull down, destroy”).

Pronunciation

(Vedic) IPA^(key): /ɐ́ɾ.d̪ʱɐ/, /ɐɾ.d̪ʱɐ́/
(Classical Sanskrit) IPA^(key): /ˈɐɾ.d̪ʱɐ/

Adjective

अर्ध • (ardhá) stem

half, halved, forming a half

Declension

Masculine a-stem declension of अर्ध (ardhá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	अर्धः ardháḥ	अर्धौ / अर्धा¹ ardhaú / ardhā́¹	अर्धाः / अर्धासः¹ ardhā́ḥ / ardhā́saḥ¹
Vocative	अर्ध árdha	अर्धौ / अर्धा¹ árdhau / árdhā¹	अर्धाः / अर्धासः¹ árdhāḥ / árdhāsaḥ¹
Accusative	अर्धम् ardhám	अर्धौ / अर्धा¹ ardhaú / ardhā́¹	अर्धान् ardhā́n
Instrumental	अर्धेन ardhéna	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धैः / अर्धेभिः¹ ardhaíḥ / ardhébhiḥ¹
Dative	अर्धाय ardhā́ya	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Ablative	अर्धात् ardhā́t	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Genitive	अर्धस्य ardhásya	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धानाम् ardhā́nām
Locative	अर्धे ardhé	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धेषु ardhéṣu
Notes	¹Vedic

Feminine ā-stem declension of अर्धा (ardhā́)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	अर्धा ardhā́	अर्धे ardhé	अर्धाः ardhā́ḥ
Vocative	अर्धे árdhe	अर्धे árdhe	अर्धाः árdhāḥ
Accusative	अर्धाम् ardhā́m	अर्धे ardhé	अर्धाः ardhā́ḥ
Instrumental	अर्धया / अर्धा¹ ardháyā / ardhā́¹	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धाभिः ardhā́bhiḥ
Dative	अर्धायै ardhā́yai	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धाभ्यः ardhā́bhyaḥ
Ablative	अर्धायाः / अर्धायै² ardhā́yāḥ / ardhā́yai²	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धाभ्यः ardhā́bhyaḥ
Genitive	अर्धायाः / अर्धायै² ardhā́yāḥ / ardhā́yai²	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धानाम् ardhā́nām
Locative	अर्धायाम् ardhā́yām	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धासु ardhā́su
Notes	¹Vedic ²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of अर्ध (ardhá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	अर्धम् ardhám	अर्धे ardhé	अर्धानि / अर्धा¹ ardhā́ni / ardhā́¹
Vocative	अर्ध árdha	अर्धे árdhe	अर्धानि / अर्धा¹ árdhāni / árdhā¹
Accusative	अर्धम् ardhám	अर्धे ardhé	अर्धानि / अर्धा¹ ardhā́ni / ardhā́¹
Instrumental	अर्धेन ardhéna	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धैः / अर्धेभिः¹ ardhaíḥ / ardhébhiḥ¹
Dative	अर्धाय ardhā́ya	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Ablative	अर्धात् ardhā́t	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Genitive	अर्धस्य ardhásya	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धानाम् ardhā́nām
Locative	अर्धे ardhé	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धेषु ardhéṣu
Notes	¹Vedic

Noun

अर्ध • (ardhá) stem, n

the half (also m)
- c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 6.30.1:
  भूय इद्वावृधे वीर्यायँ एको अजुर्यो दयते वसूनि ।
  प्र रिरिचे दिव इन्द्रः पृथिव्या अर्धमिदस्य प्रति रोदसी उभे ॥
  bhūya idvāvṛdhe vīryāyam̐ eko ajuryo dayate vasūni.
  pra ririce diva indraḥ pṛthivyā ardhamidasya prati rodasī ubhe.
  INDRA hath waxed yet more for hero prowess, alone, Eternal, he bestoweth treasures.
  Indra transcendeth both the worlds in greatness: one half of him equalleth earth and heaven.
one part of two
a part, party
(in the locative) in the middle

Declension

Neuter a-stem declension of अर्ध (ardhá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	अर्धम् ardhám	अर्धे ardhé	अर्धानि / अर्धा¹ ardhā́ni / ardhā́¹
Vocative	अर्ध árdha	अर्धे árdhe	अर्धानि / अर्धा¹ árdhāni / árdhā¹
Accusative	अर्धम् ardhám	अर्धे ardhé	अर्धानि / अर्धा¹ ardhā́ni / ardhā́¹
Instrumental	अर्धेन ardhéna	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धैः / अर्धेभिः¹ ardhaíḥ / ardhébhiḥ¹
Dative	अर्धाय ardhā́ya	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Ablative	अर्धात् ardhā́t	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Genitive	अर्धस्य ardhásya	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धानाम् ardhā́nām
Locative	अर्धे ardhé	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धेषु ardhéṣu
Notes	¹Vedic

Masculine a-stem declension of अर्ध (ardhá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	अर्धः ardháḥ	अर्धौ / अर्धा¹ ardhaú / ardhā́¹	अर्धाः / अर्धासः¹ ardhā́ḥ / ardhā́saḥ¹
Vocative	अर्ध árdha	अर्धौ / अर्धा¹ árdhau / árdhā¹	अर्धाः / अर्धासः¹ árdhāḥ / árdhāsaḥ¹
Accusative	अर्धम् ardhám	अर्धौ / अर्धा¹ ardhaú / ardhā́¹	अर्धान् ardhā́n
Instrumental	अर्धेन ardhéna	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धैः / अर्धेभिः¹ ardhaíḥ / ardhébhiḥ¹
Dative	अर्धाय ardhā́ya	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Ablative	अर्धात् ardhā́t	अर्धाभ्याम् ardhā́bhyām	अर्धेभ्यः ardhébhyaḥ
Genitive	अर्धस्य ardhásya	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धानाम् ardhā́nām
Locative	अर्धे ardhé	अर्धयोः ardháyoḥ	अर्धेषु ardhéṣu
Notes	¹Vedic

Noun

अर्ध • (árdha) stem, n (Vedic)

side, part
place, region, country

Declension

Neuter a-stem declension of अर्ध (árdha)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	अर्धम् árdham	अर्धे árdhe	अर्धानि / अर्धा¹ árdhāni / árdhā¹
Vocative	अर्ध árdha	अर्धे árdhe	अर्धानि / अर्धा¹ árdhāni / árdhā¹
Accusative	अर्धम् árdham	अर्धे árdhe	अर्धानि / अर्धा¹ árdhāni / árdhā¹
Instrumental	अर्धेन árdhena	अर्धाभ्याम् árdhābhyām	अर्धैः / अर्धेभिः¹ árdhaiḥ / árdhebhiḥ¹
Dative	अर्धाय árdhāya	अर्धाभ्याम् árdhābhyām	अर्धेभ्यः árdhebhyaḥ
Ablative	अर्धात् árdhāt	अर्धाभ्याम् árdhābhyām	अर्धेभ्यः árdhebhyaḥ
Genitive	अर्धस्य árdhasya	अर्धयोः árdhayoḥ	अर्धानाम् árdhānām
Locative	अर्धे árdhe	अर्धयोः árdhayoḥ	अर्धेषु árdheṣu
Notes	¹Vedic

Descendants

Dardic:
- Kashmiri: اَڈ (aḍ), اۆڈُ (oḍu)
- Phalura: آڈ (ā́ḍu)
- Torwali: ار (ar)
Pali: addha
Prakrit: 𑀅𑀟𑁆𑀠 (aḍḍha), 𑀅𑀤𑁆𑀥 (addha)
- Central:
  - Sauraseni Prakrit: 𑀅𑀤𑁆𑀥 (addha)
    - Awadhi: आधा (ādhā)
    - Old Gujarati: अरधउं (aradhaüṃ)
      - Gujarati: અર્ધું (ardhũ), અડધું (aḍadhũ)
      - Marwari: अरधौ (ardhau)
    - Hindustani: ādhā
      - Hindi: आधा
      - Urdu: آدھا
    - → Telugu: అడ్డ (aḍḍa)
- Eastern:
  - Ardhamagadhi Prakrit:
    - Assamese: আধা (adha), আধ (adh)
    - Bengali: আধ (adh), আধা (adha)
    - Bihari: आधा (ādhā)
      - Bhojpuri: आधा (ādhā)
      - Maithili: आध (ādh)
    - Odia: ଅଧ (adha), ଅଧା (adhā), ଆଡ଼ (āṛa)
    - Sylheti: ꠀꠗꠣ (àdá)
- Northern:
  - Central Pahari:
    - Kumaoni: आद् (ād), आधो (ādho)
  - Eastern Pahari:
    - Nepali: आधा (ādhā), अध (adh)
  - Western Pahari:
    - Bhadrawahi: अद्धू (addhū), अद्दो (addo), अद्धा (addhā)
- Northwestern:
  - Punjabi: addha
    - Gurmukhi script: ਅੱਧ
    - Shahmukhi script: اَدّھَ
  - Sindhi: adhu
    - Arabic script: اَڌُ
    - Devanagari script: अधु
- Southern:
  - Maharastri Prakrit:
    - Konkani: ādo
      Devanagari script: आदो
      
      Latin script: ado
      
      Kannada script: ಆದೊ
    - Marathi: अर्धे (ardhe)
  - Sinhalese: අඩ (aḍa)

Borrowed terms

→ Telugu: అర్ధము (ardhamu)

References

Monier Williams (1899) “अर्ध”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 0091/3.
Mayrhofer, Manfred (1992) Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan]‎^[1] (in German), volume 1, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 119
Turner, Ralph Lilley (1969–1985) “ardha”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press