Old Armenian

edit

Alternative forms

edit

Etymology

edit

From Proto-Indo-European *h₂énti. See also ենթա- (entʻa-).

Preposition

edit

ընդ (ənd)

  1. (with genitive) in the place, instead of; for
    թագաւորել ընդ նորաtʻagaworel ənd norato reign instead of him, to succeed him
    նա ինձ չար ընդ բարւոյ հատոյցna inj čʻar ənd barwoy hatoycʻhe repaid me with evil in place of the good
    տալ գինս ընդ կերակրոյtal gins ənd kerakroyto give price for food
    տուր ընդ իմ եւ ընդ քոtur ənd im ew ənd kʻogive for me and for you
    փոխանակ ընդ կնոջ միոյpʻoxanak ənd knoǰ mioyinstead of a certain woman
    փոխանակ ընդ այնրpʻoxanak ənd aynrfor it
    ընդ է՞րənd ē?rwhy? for what reason? wherefore?
    ընդ է՞ր ոչənd ē?r očʻwhy not?
  2. (with dative) with
    խօսել սկսաւ ընդ նմաxōsel sksaw ənd nmastarted talking with him
    կին նորա եկեալ էր ընդ նմաkin nora ekeal ēr ənd nmahis wife had come with him
  3. (with dative) marks the indirect object with some verbs
    նախանձել ընդ ումեքnaxanjel ənd umekʻto be jealous of someone
    համբուրեաց ընդ նմաhambureacʻ ənd nmahe kissed him
  4. (with accusative) to, in the direction of
    ընդ կողմանս կողմանսənd kołmans kołmansin many directions
    ընդ ամենայն գաւառասənd amenayn gawaṙasinto many regions
    ընդ ամենայն երկիրənd amenayn erkirin all countries
    ընդ արեւմուտս հիւսիսոյənd arewmuts hiwsisoytowards north-west
    ընդ մէջənd mēǰin; into, inside, in the midst; through
    ընդ մէջ կտրելənd mēǰ ktrelto split, to pass or go across
    ընդ գիրկս մտանելənd girks mtanelto draw the bow strongly
  5. (with accusative) marks the indirect object with some verbs
    եւ նա ընդ բանսն խռովեցաւew na ənd bansn xṙovecʻawand he got offended because of the words
    ուրախ եղաք ընդ այսurax ełakʻ ənd ayswe were happy because of this
    ընդ միմեամնս գրգռեալənd mimeamns grgṙealinflamed against each other
    զայրացան ընդ բանս նորաzayracʻan ənd bans norathey were angry at his words
    նայել ընդ ամբոխnayel ənd amboxto look at a crowd
    հայել ընդ երկինսhayel ənd erkinsto look at the sky
  6. (with accusative) with
    առին ընդ իւրեանս պատարագսaṙin ənd iwreans pataragsthey took with them presents
    կագել ընդ հողմսkagel ənd hołmsto fight with winds
    ընդ իս խօսելənd is xōselto speak with me
    եկ ընդ իսek ənd iscome away with me
    ընդ խաղ, կատակսənd xał, kataksludicrously, facetiously
    ընդ խաբսənd xabsfraudulently, erroneously
    ընդ աղօտənd ałōtobscurely; near sighted, hazy, obscure
    իբրեւ ընդ աղօտ իմն շունչ յըռնգունս ունէինibrew ənd ałōt imn šunčʻ yəṙnguns unēinthey were at the last gasp
    ընդ մի բերանənd mi beranwith one voice, unanimously
    դի՛ր զգիրսդ ընդ այլսdír zgirsd ənd aylsput these books with the others
  7. (with accusative) through
    մտանել ընդ դուռն նեղmtanel ənd duṙn nełto enter through a narrow doorway
    ընկենուլ ընդ պատուհաննənkenul ənd patuhannto throw out of window
    ի լիւղ անցանէր ընդ գետն Եփրատi liwł ancʻanēr ənd getn Epʻratwas crossing Euphrates by swimming
    անցանել ընդ Կարինancʻanel ənd Karinto pass through Erzerum
    անցանել ընդ այնancʻanel ənd aynto go that way
    ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր, ընդ եղեգան փող բոց ելանէրənd ełegan pʻoł cux elanēr, ənd ełegan pʻoł bocʻ elanērsmoke rose from the reed, a flame rose from the reed
  8. (with accusative) in, on
    յածիք ընդ ծով եւ ընդ ցամաքyacikʻ ənd cov ew ənd cʻamakʻyou travel on sea and on earth
    ընդ բազում տեղիսənd bazum tełisin many places
    ընդ միտս իւրənd mits iwrin his mind
    ընդ միտ ածել, հարկանելənd mit acel, harkanelto think, to reason in one's mind
    ընդ ամենայն տեղիսənd amenayn tełiseverywhere
    ընդ թիւ մտանելənd tʻiw mtanelto be reckoned among
  9. (with accusative) at the time of, at
    ընդ առաւօտանալնənd aṙawōtanalnat the time when it was dawning
    ընդ ծագել արգեականənd cagel argeakanwhen the sun was rising
    ընդ փթթելն եւ գօսասցիənd pʻtʻtʻeln ew gōsascʻiit will fade as soon as it blooms
    ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ, ընդ ժամանակսն ընդ այնոսիկ, ընդ այնու ժամանակաւənd awursn ənd aynosik, ənd žamanaksn ənd aynosik, ənd aynu žamanakawin those days, at that time
    ընդ առաւօտն, այգնənd aṙawōtn, aygnat break of day
    ընդ երեկս, երեկոյս, երեկոյնənd ereks, erekoys, erekoyntowards the evening
    մեկնեցաւ ընդ լուր համբաւոյ գալստեան նորաmeknecʻaw ənd lur hambawoy galstean norahe set out on the report of his coming
    ընդ ամս տասնənd ams tasnduring ten years
  10. (with accusative) into (with numerals)
    ընդ երիս բաժանել զզօրսնənd eris bažanel zzōrsnto divide the army into three parts
    ընդ երկու կտրելənd erku ktrelto cut into two
  11. (with accusative) from
    կախել ընդ ռնգունքնkaxel ənd ṙngunkʻnto hang from the nose
    կապէին ընդ նաւkapēin ənd nawwere tying to the ship
  12. (with accusative) by, with, with the help of
    ընդ ձեռնənd jeṙnwith or by the hand
    ընդ իւրեանց ձեռն ընկեցինənd iwreancʻ jeṙn ənkecʻinthey threw with their own hands
  13. (with accusative) between (reduplicated and used with a conjunction)
    ընդ մեզ եւ ընդ ձեզənd mez ew ənd jezbetween us and you
    ընդ երկինս եւ ընդ երկիրənd erkins ew ənd erkirbetween heaven and earth
    ընդ Շապուհ եւ ընդ Արշակənd Šapuh ew ənd Aršakbetween Shapur and Arsaces
    ընդ շատ եւ ընդ փոքրənd šat ew ənd pʻokʻrmore or less, a little more, a little less
    ընդ այս եւ ընդ այնənd ays ew ənd aynbetween this and that; altogether, unitedly
  14. (with accusative) taken together, counted together (reduplicated and used with a conjunction)
    ընդ հեծեալ եւ ընդ հետեւակənd heceal ew ənd hetewakthe cavalry and infantry together
    ընդ այր եւ ընդ կինənd ayr ew ənd kinas much the man as the woman
  15. (with accusative) found in idioms
    հանել ընդ սուրhanel ənd surto consign to a sword
    ընդ ցից հանելənd cʻicʻ hanelto impale
    ընդ ժամս ժամսənd žams žamssometimes
    ընդ ժամանակս ժամանակսənd žamanaks žamanaksfrom time to time
    ընդ այս ընդ այնənd ays ənd aynto and fro
    ընդ ամենայնənd amenayntotally, in all
    ընդ հակառակնənd hakaṙaknon the contrary; cross-wise
    ընդ ոտն հարկանելənd otn harkanelto trample under foot
    ընդ առաջənd aṙaǰbefore, against
    ընդ առաջ գալ, յառնել, գնալ, ելանել, լինելənd aṙaǰ gal, yaṙnel, gnal, elanel, linelto go to meet; to anticipate, to obviate, to prevent, to meet, to affront, to face
    ընդ հուպənd hupnear, close, at hand; by and by, shortly, soon, very soon, in a short time
    ընդ ձեռնənd jeṙnby means of, through
    ընդ վայրənd vayrin vain, uselessly
    ընդ վայր հարկանելənd vayr harkanelto throw away, to abandon, to despise
    ընդ վայր յածիլənd vayr yacilto run here and there, to rove, to wander; ընդ վայր խօսել
    ընդ վայր պայքարումնənd vayr paykʻarumnidle dispute
  16. (with ablative) at, on
    ընդ աջմէənd aǰmēto the right
    նի՛ստ ընդ աջմէ իմմէníst ənd aǰmē immēsit to my right!
    ընդ ահեկէնənd ahekēnon the left
  17. (with ablative, rare) because of
    ընդ երկիւղէնənd erkiwłēnbecause of fear
    ընդ հեղգութենէն լինիənd hełgutʻenēn liniit happens because of laziness
  18. (with ablative) from
    ընդ արեւելից կողմանէənd arewelicʻ kołmanēfrom the eastern side
  19. (with instrumental) under
    ընդ հողովənd hołovunder the soil
    ընդ ծառովənd caṙovunder a tree
    ընդ մահճօքənd mahčōkʻunder the bed
    ընդ երկնիւքənd erkniwkʻunder heaven
    ընդ իւրեւ/իւրեաւənd iwrew/iwreawunder him
    ընդ պատրուակաւənd patruakawunder pretence
    պատունդան ընդ ոտիւք այլոյpatundan ənd otiwkʻ ayloya pedestal under others' feet
    ընդ գրով արկանելənd grov arkanelto put into writing
    ընդ ահիւ անկանելənd ahiw ankanelto fall under fear
    ունիմ ընդ ինեւ զինուորսunim ənd inew zinuorsI have soldiers under my authority
    ընդ ակամբ հայելənd akamb hayelto look upon one with an evil eye or with aversion
  20. (with instrumental) indicates a locative sense
    ընդ անձամբ բառնալənd anjamb baṙnalto take upon oneself
    ընդ լերանց ստորոտովքənd lerancʻ storotovkʻby the feet of the mountains
    եօթանասուն եւ հինգ ամք ընդ ութ հարիւրովeōtʻanasun ew hing amkʻ ənd utʻ hariwroveight hundred and seventy five years

Usage notes

edit

In compounds the word may sometimes change to ընտ- (ənt-) by devoicing of դ (d); ըն- (ən-) when դ (d) drops under the influence of the next consonant as in ընկեր (ənker) from *ընդ-կեր (ənd-ker); ըմ- (əm-) before labial consonants as in ըմբոշխնել (əmbošxnel) from *ընդ-բոշխնել (ənd-bošxnel).

Derived terms

edit

References

edit
  • Petrosean, Matatʻeay (1879) “ընդ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
  • Abrahamyan, Ašot (1976) Grabari jeṙnark [A Handbook of Old Armenian]‎[1] (in Armenian), 4th edition, Yerevan: Luys
  • Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “ընդ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
  • Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “ընդ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy