Wiktionary

ընդ

Old Armenian

edit

Alternative forms

edit

Etymology

edit

From Proto-Indo-European *h₂énti. See also ենթա- (entʻa-).

Preposition

edit

ընդ • (ənd)

  1. (with genitive) in the place, instead of; for
    թագաւորել ընդ նորա ― tʻagaworel ənd nora ― to reign instead of him, to succeed him
    նա ինձ չար ընդ բարւոյ հատոյց ― na inj čʻar ənd barwoy hatoycʻ ― he repaid me with evil in place of the good
    տալ գինս ընդ կերակրոյ ― tal gins ənd kerakroy ― to give price for food
    տուր ընդ իմ եւ ընդ քո ― tur ənd im ew ənd kʻo ― give for me and for you
    փոխանակ ընդ կնոջ միոյ ― pʻoxanak ənd knoǰ mioy ― instead of a certain woman
    փոխանակ ընդ այնր ― pʻoxanak ənd aynr ― for it
    ընդ է՞ր ― ənd ē?r ― why? for what reason? wherefore?
    ընդ է՞ր ոչ ― ənd ē?r očʻ ― why not?
  2. (with dative) with
    խօսել սկսաւ ընդ նմա ― xōsel sksaw ənd nma ― started talking with him
    կին նորա եկեալ էր ընդ նմա ― kin nora ekeal ēr ənd nma ― his wife had come with him
  3. (with dative) marks the indirect object with some verbs
    նախանձել ընդ ումեք ― naxanjel ənd umekʻ ― to be jealous of someone
    համբուրեաց ընդ նմա ― hambureacʻ ənd nma ― he kissed him
  4. (with accusative) to, in the direction of
    ընդ կողմանս կողմանս ― ənd kołmans kołmans ― in many directions
    ընդ ամենայն գաւառաս ― ənd amenayn gawaṙas ― into many regions
    ընդ ամենայն երկիր ― ənd amenayn erkir ― in all countries
    ընդ արեւմուտս հիւսիսոյ ― ənd arewmuts hiwsisoy ― towards north-west
    ընդ մէջ ― ənd mēǰ ― in; into, inside, in the midst; through
    ընդ մէջ կտրել ― ənd mēǰ ktrel ― to split, to pass or go across
    ընդ գիրկս մտանել ― ənd girks mtanel ― to draw the bow strongly
  5. (with accusative) marks the indirect object with some verbs
    եւ նա ընդ բանսն խռովեցաւ ― ew na ənd bansn xṙovecʻaw ― and he got offended because of the words
    ուրախ եղաք ընդ այս ― urax ełakʻ ənd ays ― we were happy because of this
    ընդ միմեամնս գրգռեալ ― ənd mimeamns grgṙeal ― inflamed against each other
    զայրացան ընդ բանս նորա ― zayracʻan ənd bans nora ― they were angry at his words
    նայել ընդ ամբոխ ― nayel ənd ambox ― to look at a crowd
    հայել ընդ երկինս ― hayel ənd erkins ― to look at the sky
  6. (with accusative) with
    առին ընդ իւրեանս պատարագս ― aṙin ənd iwreans patarags ― they took with them presents
    կագել ընդ հողմս ― kagel ənd hołms ― to fight with winds
    ընդ իս խօսել ― ənd is xōsel ― to speak with me
    եկ ընդ իս ― ek ənd is ― come away with me
    ընդ խաղ, կատակս ― ənd xał, kataks ― ludicrously, facetiously
    ընդ խաբս ― ənd xabs ― fraudulently, erroneously
    ընդ աղօտ ― ənd ałōt ― obscurely; near sighted, hazy, obscure
    իբրեւ ընդ աղօտ իմն շունչ յըռնգունս ունէին ― ibrew ənd ałōt imn šunčʻ yəṙnguns unēin ― they were at the last gasp
    ընդ մի բերան ― ənd mi beran ― with one voice, unanimously
    դի՛ր զգիրսդ ընդ այլս ― dír zgirsd ənd ayls ― put these books with the others
  7. (with accusative) through
    մտանել ընդ դուռն նեղ ― mtanel ənd duṙn neł ― to enter through a narrow doorway
    ընկենուլ ընդ պատուհանն ― ənkenul ənd patuhann ― to throw out of window
    ի լիւղ անցանէր ընդ գետն Եփրատ ― i liwł ancʻanēr ənd getn Epʻrat ― was crossing Euphrates by swimming
    անցանել ընդ Կարին ― ancʻanel ənd Karin ― to pass through Erzerum
    անցանել ընդ այն ― ancʻanel ənd ayn ― to go that way
    ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր, ընդ եղեգան փող բոց ելանէր ― ənd ełegan pʻoł cux elanēr, ənd ełegan pʻoł bocʻ elanēr ― smoke rose from the reed, a flame rose from the reed
  8. (with accusative) in, on
    յածիք ընդ ծով եւ ընդ ցամաք ― yacikʻ ənd cov ew ənd cʻamakʻ ― you travel on sea and on earth
    ընդ բազում տեղիս ― ənd bazum tełis ― in many places
    ընդ միտս իւր ― ənd mits iwr ― in his mind
    ընդ միտ ածել, հարկանել ― ənd mit acel, harkanel ― to think, to reason in one's mind
    ընդ ամենայն տեղիս ― ənd amenayn tełis ― everywhere
    ընդ թիւ մտանել ― ənd tʻiw mtanel ― to be reckoned among
  9. (with accusative) at the time of, at
    ընդ առաւօտանալն ― ənd aṙawōtanaln ― at the time when it was dawning
    ընդ ծագել արգեական ― ənd cagel argeakan ― when the sun was rising
    ընդ փթթելն եւ գօսասցի ― ənd pʻtʻtʻeln ew gōsascʻi ― it will fade as soon as it blooms
    ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ, ընդ ժամանակսն ընդ այնոսիկ, ընդ այնու ժամանակաւ ― ənd awursn ənd aynosik, ənd žamanaksn ənd aynosik, ənd aynu žamanakaw ― in those days, at that time
    ընդ առաւօտն, այգն ― ənd aṙawōtn, aygn ― at break of day
    ընդ երեկս, երեկոյս, երեկոյն ― ənd ereks, erekoys, erekoyn ― towards the evening
    մեկնեցաւ ընդ լուր համբաւոյ գալստեան նորա ― meknecʻaw ənd lur hambawoy galstean nora ― he set out on the report of his coming
    ընդ ամս տասն ― ənd ams tasn ― during ten years
  10. (with accusative) into (with numerals)
    ընդ երիս բաժանել զզօրսն ― ənd eris bažanel zzōrsn ― to divide the army into three parts
    ընդ երկու կտրել ― ənd erku ktrel ― to cut into two
  11. (with accusative) from
    կախել ընդ ռնգունքն ― kaxel ənd ṙngunkʻn ― to hang from the nose
    կապէին ընդ նաւ ― kapēin ənd naw ― were tying to the ship
  12. (with accusative) by, with, with the help of
    ընդ ձեռն ― ənd jeṙn ― with or by the hand
    ընդ իւրեանց ձեռն ընկեցին ― ənd iwreancʻ jeṙn ənkecʻin ― they threw with their own hands
  13. (with accusative) between (reduplicated and used with a conjunction)
    ընդ մեզ եւ ընդ ձեզ ― ənd mez ew ənd jez ― between us and you
    ընդ երկինս եւ ընդ երկիր ― ənd erkins ew ənd erkir ― between heaven and earth
    ընդ Շապուհ եւ ընդ Արշակ ― ənd Šapuh ew ənd Aršak ― between Shapur and Arsaces
    ընդ շատ եւ ընդ փոքր ― ənd šat ew ənd pʻokʻr ― more or less, a little more, a little less
    ընդ այս եւ ընդ այն ― ənd ays ew ənd ayn ― between this and that; altogether, unitedly
  14. (with accusative) taken together, counted together (reduplicated and used with a conjunction)
    ընդ հեծեալ եւ ընդ հետեւակ ― ənd heceal ew ənd hetewak ― the cavalry and infantry together
    ընդ այր եւ ընդ կին ― ənd ayr ew ənd kin ― as much the man as the woman
  15. (with accusative) found in idioms
    հանել ընդ սուր ― hanel ənd sur ― to consign to a sword
    ընդ ցից հանել ― ənd cʻicʻ hanel ― to impale
    ընդ ժամս ժամս ― ənd žams žams ― sometimes
    ընդ ժամանակս ժամանակս ― ənd žamanaks žamanaks ― from time to time
    ընդ այս ընդ այն ― ənd ays ənd ayn ― to and fro
    ընդ ամենայն ― ənd amenayn ― totally, in all
    ընդ հակառակն ― ənd hakaṙakn ― on the contrary; cross-wise
    ընդ ոտն հարկանել ― ənd otn harkanel ― to trample under foot
    ընդ առաջ ― ənd aṙaǰ ― before, against
    ընդ առաջ գալ, յառնել, գնալ, ելանել, լինել ― ənd aṙaǰ gal, yaṙnel, gnal, elanel, linel ― to go to meet; to anticipate, to obviate, to prevent, to meet, to affront, to face
    ընդ հուպ ― ənd hup ― near, close, at hand; by and by, shortly, soon, very soon, in a short time
    ընդ ձեռն ― ənd jeṙn ― by means of, through
    ընդ վայր ― ənd vayr ― in vain, uselessly
    ընդ վայր հարկանել ― ənd vayr harkanel ― to throw away, to abandon, to despise
    ընդ վայր յածիլ ― ənd vayr yacil ― to run here and there, to rove, to wander; ընդ վայր խօսել
    ընդ վայր պայքարումն ― ənd vayr paykʻarumn ― idle dispute
  16. (with ablative) at, on
    ընդ աջմէ ― ənd aǰmē ― to the right
    նի՛ստ ընդ աջմէ իմմէ ― níst ənd aǰmē immē ― sit to my right!
    ընդ ահեկէն ― ənd ahekēn ― on the left
  17. (with ablative, rare) because of
    ընդ երկիւղէն ― ənd erkiwłēn ― because of fear
    ընդ հեղգութենէն լինի ― ənd hełgutʻenēn lini ― it happens because of laziness
  18. (with ablative) from
    ընդ արեւելից կողմանէ ― ənd arewelicʻ kołmanē ― from the eastern side
  19. (with instrumental) under
    ընդ հողով ― ənd hołov ― under the soil
    ընդ ծառով ― ənd caṙov ― under a tree
    ընդ մահճօք ― ənd mahčōkʻ ― under the bed
    ընդ երկնիւք ― ənd erkniwkʻ ― under heaven
    ընդ իւրեւ/իւրեաւ ― ənd iwrew/iwreaw ― under him
    ընդ պատրուակաւ ― ənd patruakaw ― under pretence
    պատունդան ընդ ոտիւք այլոյ ― patundan ənd otiwkʻ ayloy ― a pedestal under others' feet
    ընդ գրով արկանել ― ənd grov arkanel ― to put into writing
    ընդ ահիւ անկանել ― ənd ahiw ankanel ― to fall under fear
    ունիմ ընդ ինեւ զինուորս ― unim ənd inew zinuors ― I have soldiers under my authority
    ընդ ակամբ հայել ― ənd akamb hayel ― to look upon one with an evil eye or with aversion
  20. (with instrumental) indicates a locative sense
    ընդ անձամբ բառնալ ― ənd anjamb baṙnal ― to take upon oneself
    ընդ լերանց ստորոտովք ― ənd lerancʻ storotovkʻ ― by the feet of the mountains
    եօթանասուն եւ հինգ ամք ընդ ութ հարիւրով ― eōtʻanasun ew hing amkʻ ənd utʻ hariwrov ― eight hundred and seventy five years

Usage notes

edit

In compounds the word may sometimes change to ընտ- (ənt-) by devoicing of դ (d); ըն- (ən-) when դ (d) drops under the influence of the next consonant as in ընկեր (ənker) from *ընդ-կեր (ənd-ker); ըմ- (əm-) before labial consonants as in ըմբոշխնել (əmbošxnel) from *ընդ-բոշխնել (ənd-bošxnel).

Derived terms

edit

References

edit
  • Petrosean, Matatʻeay (1879) “ընդ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
  • Abrahamyan, Ašot (1976) Grabari jeṙnark [A Handbook of Old Armenian]‎[1] (in Armenian), 4th edition, Yerevan: Luys
  • Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “ընդ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
  • Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “ընդ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=ընդ&oldid=82278615"