zakład

See also: zaklad and základ

Old Polish

Etymology

Deverbal from zakładać. First attested in 1386.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /zakɫaːt/
• IPA^(key): (15^th CE) /zakɫɒt/

Noun

zakład m ?

1. foundation
   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[2], pages 17, 9:

     Zaklady (fundamenta) gor zamøczony są y poruszony są

     [Zakłady (fundamenta) gor zamącony są i poruszony są]

   • 1977-1980 [1471], Wanda Żurowska-Górecka, Vladimír Kyas, editors, Mamotrekty staropolskie [Old Polish-Latin Dictionaries and wordlists], page 295:

     Fides est substancia, zaclad, fundamentum twyerdoscz (est autem fides sperandum substantia rerum Hebr 11, 1)

     [Fides est substancia, zakład, fundamentum twierdość (est autem fides sperandum substantia rerum Hebr 11, 1)]

2. collateral in the form of money or movable or immovable property
   • 1930 [Fifteenth century], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[3], section 24,6:

     Nye przymyesz myasto zaklada (loco pignoris, ib. 24, 17: zakladv) spodnyego y zvirzchnyego zarnowa

     [Nie przymiesz miasto zakłada (loco pignoris, ib. 24, 17: zakładu) spodniego i zwirzchniego żarnowa]

   • 1912 [1441], Monumenta Iuris cura praepositorum Chartophylacio Maximo Varsoviensi, volume III, page 87:

     Andreas omnia bona sua mobilia et immobilia... domino Nicolao inpingnorauit et dare debet vlg. pro *furdroweny saclad

     [Andreas omnia bona sua mobilia et immobilia... domino Nicolao inpingnorauit et dare debet vlg. pro furdrowany zakład]

   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 61:

     Slvza vstawycz, aby zadny zyth... chrzesczyanynowy... swych penyądzy na lysthy zastawne nye poszyczal..., alye tylko na zaklath dostateczny (ad pignus sufficiens) pozyczycz moze

     [Słusza ustawić, aby żadny Żyd... chrześcijaninowi... swych pieniędzy na listy zastawne nie pożyczał..., ale tylko na zakład dostateczny (ad pignus sufficiens) pożyczyć może]

   • 1874-1891 [End of the fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume I, page XLV:

     Smyegessz syą rzeczy ktorego klamcze a wyessyolesz z rzeczy gego, yusz masz swoy zaklad v nyego (pignus sibi dedit)

     [Śmiejesz się rzeczy ktorego kłamce a wiesiołeś z rzeczy jego, już masz swoj zakład u niego (pignus sibi dedit)]

3. money paid by parties to ensure compliance with the settlement
   • 1888 [1386], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎^[4], page 59:

     Jaco Andreas porussil trzsi copi lnu, ne mayø praua, pod trzemi grziwnami zakladu

     [Jako Andreas poruszył trzy kopy lnu, nie maję prawa, pod trzemi grzywnami zakładu]

4. undertaking established personally and ex officio in real estate affairs
   • 1868 [1498], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[5], volume XV, page 356:

     Petrus... vicecapitaneus Leopoliensis ex commisione capitanei vallavit vad[ium fa]cialem al. zaklad obliczny centum marcarum inter... Valentinum... et.... Vanyko

     [Petrus... vicecapitaneus Leopoliensis ex commisione capitanei vallavit vad[ium fa]cialem al. zakład obliczny centum marcarum inter... Valentinum... et.... Vańko]

5. compulsory lien
   • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 63:

     Vstawyamy, aby woszny... ho wyną, yasz rzeczona szethmdzeszanth, volv w szakladze począdzacz ma

     [Ustawiamy, aby woźny... ho winę, jaż rzeczona siedmdziesiąt, wołu w zakładzie pociądzać ma]

6. repayable loan granted by a lord to a peasant for management of their household
   • 1856-1870 [1486], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, volume II, number 4307:

     Quem (sc. Martinum) habes et seruas... ita bonum hominem ad utilitatem ipsius Luce, cum censibus, laboribus, ... obuencionibus al. z schosmy et cum subsidiis zakladmy

     [Quem (sc. Martinum) habes et seruas... ita bonum hominem ad utilitatem ipsius Luce, cum censibus, laboribus, ... obuencionibus al. z szosmy et cum subsidiis zakładmi]

7. entrusted good or ware; deposit
   • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎^{[6], [7], [8]}, page 32:

     Zaglad depositum (anima, quae... negaverit proximo suo depositum, quod fidei eius creditum fuerat... reddet omnia Lev 6, 2)

     [Zakład depositum (anima, quae... negaverit proximo suo depositum, quod fidei eius creditum fuerat... reddet omnia Lev 6, 2)]

8. reward for the winner of a race
   • 1880 [Middle of the fifteenth century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności, volume I, page 63:

     Omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zaclad, [c]zacz (I Cor 9, 24)

     [Omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zakład, [c]zacz (I Cor 9, 24)]

Derived terms

adjective

• zakładny

 

verbs

• zakładować impf

 

Related terms

noun

• zakładanie

 

verbs

• kładać impf
• kłaść impf
• zakładać impf

 

Descendants

• Masurian: zakłád
• Polish: zakład

References

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “zakład”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish zakład. By surface analysis, deverbal from zakładać. Compare Kashubian zakłôd and Slovincian zaklod.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈza.kwat/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈza.kɫɒt/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -akwat
• Syllabification: za‧kład

Noun

zakład m inan (diminutive zakładzik)

1. institution, establishment, undertaking; factory, plant, facility (economic unit dealing with the production and sale of something or performing some service)

   Synonym: przedsiębiorstwo

2. facility, institution (place where medical, protective, or pedagogical activities are performed)
3. department (unit at a place of learning)
4. educational institution (place specializing people in a particular field, branch, or profession)
5. bet, wager (agreement between two parties that a stake will be paid by the loser to the winner) [+ o (accusative) = for what], [+ z (instrumental) = with whom]
6. tucked edge; wrinkle, crease (end of something placed under something else, e.g. a dress)
7. (obsolete, hunting) area of hunting laid out by the hunters
8. (obsolete) pledge, guarantee
9. (obsolete) foundation

   Synonyms: fundacja, podstawa, założenie

10. (obsolete, military) formation (group of soldiers)

    Synonym: formacja

11. (obsolete) reward for winning

    Synonym: nagroda

12. (obsolete) border stone with an engraved cross, coat of arms, or inscription
13. (obsolete) manner, way, mode; norm; order; arrangement
14. (obsolete, construction) layout, plan, design (drawing or idea of a building which will be followed)
15. (obsolete, woodworking) notch (chip cut into something to allow for easy fitting)

    Synonym: felc

16. (obsolete) slicer part (component of a machine for slicing)
17. (Middle Polish) engaging in hand-to-hand combat

Declension

Declension of zakład

	singular	plural
nominative	zakład	zakłady
genitive	zakładu	zakładów
dative	zakładowi	zakładom
accusative	zakład	zakłady
instrumental	zakładem	zakładami
locative	zakładzie	zakładach
vocative	zakładzie	zakłady

Derived terms

adjectives

• zakładny
• zakładowy

 

nouns

• zakład karny
• zakład poprawczy
• zakład pracy chronionej
• zakład zbiorowego żywienia

 

verbs

• pójść o zakład pf, iść o zakład impf
• przeciąć zakład pf, przecinać zakład impf

 

Related terms

adjectives

• zakładkowy
• zakładzinowy

 

nouns

• zakładacz
• zakładca
• zakładczarka
• zakładeczka
• zakładka
• zakładnica
• zakładnictwo
• zakładniczka
• zakładnik
• zakładowca
• zakładziny

 

verbs

• kładać impf
• kłaść impf
• zakładać impf
• zakłaść pf

 

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), zakład is one of the most used words in Polish, appearing 28 times in scientific texts, 141 times in news, 123 times in essays, 9 times in fiction, and 10 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 311 times, making it the 162nd most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• zakład in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• zakład in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “zakład”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ZAKŁAD”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 06.01.2010
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “zakład”, in Słownik języka polskiego‎^[9]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “zakład”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[10]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “zakład”, in Słownik języka polskiego‎^[11] (in Polish), volume 8, Warsaw, page 124