User:Sumiaz/Hanacpachap


Composed anonymously before 1622, and published in 1631 by Fr. Juan Pérez Bocanegra, "Hanaq Pachap Kusikuynin" ("Joy of Heaven") is a hymn to the Virgin Mary for four parts. Of the twenty verses (and coda), usually only the first two are performed. Find out more on the Wikipedia page.


Notes

  • Quechua: Written in modern standard Quechua.
  • Quechua (1631): Quechua verse, as written in Ritual formulario, e institución de curas by Juan Pérez Bocanegra.
  • Spanish: Spanish translation, by Dr. Bruce Mannheim, University of Michigan Department of Anthropology.
  • English: English translation, based on an existing English translation, by Dr. Rosaleen Howard, University of Newcastle School of Modern Languages.

Problem words: catachillai (Verse 3-Line 1, →qatachillay); susurhuana (3-6, →susurwana); yasuihuana (4-5, →asuywana); pinquicta (5-1, →phinkikta); queue (5-3, →q'iwi); callasanan (6-1, →qallachkanan); cainacachec (8-5, →kayna[1] kachiq); hupaicuihua (10-2, →khuyaykuyway); acoyaita (10-4, →yaqullayta); sutarpu (13-4, →chutarpu); cainacuna (15-2, →kaynakuna); pupaspa (17-3, →thupaspa); cainancampac (18-4, →kaynan kanpaq)

Quechua Quechua (1631) Spanish English
HANAQPACHAP KUSIKUYNIN

Hanaq pachap kusikuynin
Waranqakta much'asqayki
Yupay ruru puquq mallki
Runakunap suyakuynin
Kallpannaqpa q'imikuynin
Waqyasqayta.

Uyariway much'asqayta
Dyuspa rampan Dyuspa maman
Yuraq tuqtu hamanq'ayman
Yupasqalla qullpasqayta
Wawaykiman suyusqayta
Rikuchillay.

Chi'pchiykachaq qatachillay
P'unchaw pusaq qillin tupa
Qam waqyaqpaq mana upa
Qisaykikta hamuy ñillay
Phiñasqayta qispichillay
Susurwana.

Ñuqahina pim wanana
Mit'anmanta sananmanta
Tiqsi machup churinmanta
Llapa yalliq millaymana
Much'apuway asuywana
Wawaykikta.

Wiqikta rikuy phinkikta
Suk'ay suk'ay waqachkaqman
Sunqu q'iwi phutichkaqman
Kutirichiy ñawiykikta
Rikuchiway uyaykikta
Dyuspa maman.

Hanaq pachap qallachkanan
K'anchaq p'unchaw tutayachiq
Killa phaqsa rawrayachiq
Anqilkunap q'uchukunan
Hinantinpa rirpukunan
Kawsaq pukyu.

Qhapaqmanta miraq suyu
Qhapaqkunap qhapaqninpa
Ñawpamanta wachaqninpa
Grasya suq'uq aklla phuyu
Qampim suyan tiksi muyu
Dyus kusichiq.

Quri wantu Dyus purichiq
Huk simiwan huñispalla
Dyus churikta chay pachalla
Wiksaykipi runa kachiq
Ukhuykipi kayna kachiq
Runap marq'an.

Wayna wallpap kusip marqan
Pukaranpa qispi punkun
Awasqaykim yupay unkun
Qamtam allwiqpaq akllarqan
Kikiykipitaq munarqan
Runa kayta.

Usachipuway kawsayta
Purum taski khuyaykuyway
Diyus sisaq inkill uyway
Maymantañach yaqullayta
Usachiyman qam mamayta
Qatachilla.

K'anchaq rawraq, sumaq killa
Chiqan p'unchawpa siqaynin
Hinantinpa suyakuynin
Qam millaqpaq chuqi illa
Mana yawyaq pampa killa
Dyuspa llaqtan.

Qamman quya pillam paqtan
Tukuy santukunamanta
Llapa anqilkunamanta
Supaypa umanta waqtan
Allpawan tupukta taqtan
Sutillayki.

Ñukñu ruruq chunta mallki
Runakunap munay kallcha
Pukay pukay sumaq phallcha
Chutarpu tukuchiq khallki
T'itu wach'iq ñawillayki
Qispi wamp'u.

Qammi kanki qhapaq tampu
May maykamapas uyaylla
Qatiqiykipaq munaylla
Hatun sunqupas ayrampu
K'umuykuqkunapaq llamp'u
Wakchay khuya.

Wichq'aykusqa kusi muya
Qhapaq yayap kaynakuna
Yupay t'ika akllakuna
Hisus puriqchiq uruya
Pillqu ch'antaq k'anchaq khuya
Suyakunqay.

Sapallaykin q'imikunqay
Kanki mama kay pachapi
Ña wañuptiy huk pachapi
Kusikuyman thatkikunqay
Q'uchukuyman yaykuykunqay
Qhapaq punku.

Animayta uturunku
Qallu llulmiywan llullaspa
Pallqu kawsayman thupaspa
Muyupuwan ch'unku ch'unku
Chayñan maywaq intuykunku
Wantunqanpaq.

Hucha supay ayqinqanpaq
Yanapaway kallpaykiwan
Hinaspari wawaykiwan
Kay wakchaykip kaynan kanpaq
Mana tukuq kawsanqanpaq
Atawchaway.

Quri qullqa qullqi ch'away
T'itu yachaq waqaychanqa
Qhapaq mikhuy aymuranqa
Muchunqayta amachaway
Allin kaypi samachiway
Qispinqaypaq.

Glurya kachun Dyus yayapaq
Dyus churipaq hinallataq
Santu Ispiritupaqwantaq
Kachun glurya wiñayllapaq
Kawsaykunap kawsayninpaq
Kusi kachun.

Amen.

Manaraq pacha tiqsisqa kaptin
sapay Quya
Dyus ñinchikmi kikinpaq
akllasurqanki.

HANACPACHAP CUSSICUININ

Hanacpachap cussicuinin
Huarancacta muchascaiqui
Yupai ruru pucoc mallqui
Runacunap suyacuinin
Callpannacpa quemicuinin
Huacyascaita.

Uyarihuai muchascaita
Diospa rampan Diospa maman
Yurac tocto hamancaiman
Yupascalla, collpascaita
Huahuaiquiman suyuscaita
Ricuchillai.

Chipchijcachac catachillai[2]
Punchau pussac quean tupa
Cam huacyacpac, manaupa
Queçaiquicta hamuiñillai
Piñascaita quespichillai
Susurhuana.

Ñocahina pim huanana
Mitanmanta çananmanta
Tecçe machup churinmanta
Llapa yallec millaimana
Muchapuai yasuihuana
Huahuaiquicta.

Uequecta ricui pinquicta
Çucai çucai huacachcacman
Sonco queue putichcacman
Cutirichij ñauijquicta
Ricuchihuai uyayquicta
Diospamaman.

Hanac pachap callasanan
Canchac punchau tutayachec
Quilla pacsa raurayachec
Angelcunap cochocunan
Hinantimpa rirpucunan
Cauçac pucyu.

Capacmanta mirac suyu
Capaccunap capacnimpa
Ñaupamanta huachacnimpa.
Gracia sococ, aclla puyu
Campim suyan tecce muyu
Dioscussichec.

Cori huantu Diospurichec
Huc simihuan huñispalla
Dios churicta chaipachalla
Uicçaiquipi runacachec
Ucuiquipi cainacachec[3]
Runapmarcan.

Huaina huallpap cussip marcan
Pucarampa quespi puncun
Ahuascaiquim, yupai uncun
Camtam alluecpac acllarcan
Quiquijquipitac munarcan
Runa caita.

Usachipuai cauçaita
Purum tazque hupaicuihua[4]
Dios çiçac inquill huihua[5]
Maimantañach, Acoyaita
Ussachijman, cam mamaita
Catachilla.

Canchac raurac, çuma quilla
Checan punchaupa çecainin
Hinantimpa suyacuinin
Cammillacpac choqueilla
Mana yauyac pampaquilla
Diospallactan.

Camman Coya pillam pactan
Tucui sanctocunamanta
Llapa Angelcunamanta
Çupaipa umanta huactan
Allpahuan tupucta tactan
Sutillaiqui.

Ñucñu ruruc chunta mallqui
Runacunap munai callcha
Pucai pucai çumacpallcha
Sutarpu tucuchec callqui[6]
Titu huachec ñauillaiqui
Quespi huampu.

Cammicanqui Capac tampu
Mai maicamapas uyaylla
Catequeiquipac munailla[7]
Hatun soncopas hairampu
Cumuicoccunapac llampu
Huacchaicuya.

Uichcaicusca cussi muya
Capac yayap cainacuna
Yupai tica, acllacuna
Iesus puricchec uruya
Pillco chantac canchac cuya
Suyacuncai.

Çapallaiquin quemicuncai
Canqui mama, caipachapi
Ña huanuptij hucpachapi
Cussicuiman tatquicuncai
Cochocuiman yaycuicuncai.
Capac puncu.

Animaita uturuncu[8]
Callu llullmijhuan llullaspa
Pallco cauçaiman pupaspa
Muyupuan chuncu chuncu
Chaiñam maihuac intuicuncu.
Huantuncampac.

Hucha çupai ayquencampac
Yanapahuai callpaiquihuan,
Hinaspari huahuaiquihuan
Cai huacchaiquip cainancampac[9]
Mana tucoc cauçancampac.
Athauchahuai.

Cori collca, collque chahuai
Titu yachac, huacaichanca
Capac micui aimuranca
Muchuncaita, amachahuai.
Allin caipiçamachihuai.
Quespincaipac.

Gloria cachun Dios yayapac
Dios churipac hinallatac
Sancto Espiritu pac huantac
Cachun gloria, uiñaillapac
Cauçaicunap, cauçainimpac
Cussicachun.

Amen.

Manarac pacha teccesca captin
çapai Coya,
Dios ninchicmi quiquimpac
acllasurcanqui.

ALEGRÍA DEL CIELO

Alegría del cielo
Mil veces te adoro
Árbol de frutos innumerables
Esperanza de la gente
Apoyo de los débiles
A mi llamada

Escúchame, mi adoración
Q lleva a Dios p l mano, madre d Dios
A la paloma blanca, flor de hamanq'ay
Mis curaciones mezquinas
A tu hijo, lo que he proporcionado
Muéstrale

La que brilla, qatachillay
L que guía l día, aurora d l madrugada
Para t, l q t llama, jamás d oídos sordos
A tu menospreciado, dile no más "ven"
Hazle salvarme de mi enojo
Susurwana

Como yo, quien sea que se arrepiente
De la descendencia, del linaje
Desde el hijo del primer antepasado
Todos victoriosos, por feos que sean
Adórale por mí, yasuywana
Tu Niño

Mira las lágrimas que brotan
Al llorón amargo
Al que con su pena inspira
Vuelve los ojos
Muéstrame la cara
Madre de Dios

Progenitura del linaje del cielo
Que en noche convierte la luz del día
Que enciende la luz de luna clara
Felicidad de los ángeles
En quien todos se miran
Manantial de la vida.

Del potente, domino de la fertilidad
Potente de los potentes
De altigüedad que le dieron luz
A ea q embebe l Gracia, nube escogida
Tiqzi muyu en ti espera
Que trae alegría a Dios

Anda de oro que lleva a Dios
Con una Palabra sola convenciendo
Al Hijo de Dios en ese instante
En tu vientre le humanaste
En tu adentro le almaste
Que lleva la humanidad en los brazos

Que lleva al joven creador, al afortunado
Puerta cristal de su bastión
Tu tejido, Su unku venerado
Tú, elegida para urdirlo
En ti misma quería
Hacerse Runa

Lógrame la vida
Niña silvestre, hazme quererte
La que poliniza a Dios, jardinera
Desde donde sea, Aquyayta
Lo obtendría, para ti mi madre
Qatachillay

L q brilla, q enciende, hermosa luna
Levantadora del día verdadero
Esperanza de todos
Tú, relámpago para el Feo
Luna llena, sin mengua
Ciudad de Dios

A ti, Reina, quién podría ser igual,
De todos los santos?
De todos los ángeles?
La cabeza del diablo está costillada
Con tierra los tupu están apisonados
Por tu nombre nomás

Palmera que da frutos tiernos
Cosecha bella del pueblo
Bella flor phallcha rojisísima
Que empiedra la ceniza del volcán
Tus ojitos brillan con misterio
Nave translúcida

Tú, tú eres el gran refugio
Donde quiera que estés, nos escuchas
Por tu sucesor amado
Grande de corazón, ayrampu
Para los humildes, suave
Que cuida a los pobres

Alegre huerto cerrado
Como los del Padre poderoso
Los escogidos, flor venerada
Uruya que hice andar a Jesús
Que compone colores, khuya brillante
Mi esperanza

Tú sola eres mi apoyo
Madre eres en este mundo
Cuando muera en el otro mundo
Hacia la alegría pasos indecisos daré
Hacia la felicidad entraré
Puerta poderosa

A mi ánima, un uturunku
Mentiroso, con mi lengua mentirosa
Gomosa vida hipócrita
Una multitud me rodea
Así haciendo caricias, te cercan
Para ser levantados

Para escapar los diablos pecados
Con tu poder, ayúdame
Con tu hijo igualmente
Para que este pobre sea así
Para vivir por toda la eternidad
Dame dicha

Granero de oro, almacén de plata
La que conoce misterios, almacén
Gran cosecha de comida
En mi hambre sostenme
En mi bienestar descánsame
Para mi salvación

Gloroficado sea Dios Padre
Su Hijo Jesucristo
Y su Santo Espíritu
Glorificado por toda la eternidad
Por siglos de los siglos
Que sea alegría.

Amén.

Antes del principio del mundo,
mi Reina única
Nuestro Dios para sí mismo
te escogió.

JOY OF HEAVEN

Notes edit

  1. ^ =kayhina. The kayna/kayhina substitution happens a few times for what is rendered as caina. Whether such an interpretation is correct is open to debate, but often it is for lack of appropriate verbs that kayhina is chosen. The working assumption here is that the two-syllable kayna fits into the meter better than a three-syllable kayhina. There is precedent for the -yna/-hina shortening, for example in imayna/imahina.
  2. ^ Qatachillay is an Andean dark cloud constellation representing a mother llama with Proxima Centauri as its eyes. It is variably described as being synonymous with, or part of the constellation Yakana "The Llama". Some sources instead identify Qatachillay as the Southern Cross (Chakana "The Cross") or the Pleiades (Qullqa "The Storehouse"); this occurs more often in colonial-era accounts, possibly because Spanish-speaking authors found it easier describe Andean constellations with respect more familiar Western ones. Qatachillay, the mother llama, is paired with its suckling cria, Urkuchillay or Uñallamacha, another dark cloud constellation.
  3. ^ Both runacachec and cainacachec are problematic, and both might be analyzed as ending in agentives (-q) of kacha- "to transmit" or kachi- "to cause to be". The former is rather unambiguously runa; caina is interpreted here as kayna, a contraction of kayhina, although it might also be qayna or kama.
  4. ^ The presumed verb hupay "to collect dry leaves" seems out of place. The Spanish translation suggests khuyay or munay, although then one might expect to see cuyaicuihua or munaicuihua instead.
  5. ^ For apparent lack of an eighth syllable in the original manuscript, Dios has been rendered here as a two-syllable Diyus.
  6. ^ The problematic sutarpu is rendered as chutarpu (chutarpo). A few sources describe chutarpu and wanarpu (huanarpo) as male and female aphrodisiacs, respectively. However, many others suggest that the terms are interchangeable, and instead make a distinction between the male aphrodisiac huanarpo macho (J. macrantha or C. crassa) and the female huanarpo hembra (C. pavonianus). (Malco Garcia, et al, 2015) It should be noted that this single-word substitution 1) is difficult to reconcile with the current Spanish translation, and 2) does not take into account the surrounding context.
  7. ^ Instead of qatiqniykipaq, the post-consonant -niyki appears to be rendered here as -iyki.
  8. ^ Possible reading as a noun animay "mi ánima," or a verb animay "animar," in both cases borrowed from Spanish.
  9. ^ Substituting kaynan kanpaq creates a slight rhyming problem, since it is matched with ayqinqanpaq and kawsanqanpaq. Ignoring the possibility of misreading, it is worth noting that Hispanicized texts typically conflate the K and Q sounds of Quechua into a single C. Although Q is sometimes rendered as CC to reduce ambiguity, this rendering is inconsistent when it occurs, and is absent in the Hanaqpachap anyway.