See also: առ-

Armenian

edit

Pronunciation

edit

Etymology 1

edit

Learned borrowing from Old Armenian առ (aṙ).

Preposition

edit

առ (aṙ)

  1. (dated) by (in the formula X առ (aṙ) X, indicates a steady progression, one X after another)
    Synonym: ետևից (etewicʻ)
    էջ առ էջēǰ aṙ ēǰpage by page
  2. (dated) to, towards (indicates direction)
    Synonyms: դեպի (depi), ուղղված (uġġvac)
    բողոք առ Եվրոպաboġokʻ aṙ Evropacomplaint to Europe
  3. (dated) until
    առ 15 հունվարիaṙ 15 hunvariuntil January 15th
  4. (dated) per
    առ հարյուրaṙ haryurper cent

Further reading

edit
  • առ”, in Žamanakakicʻ hayocʻ lezvi bacʻatrakan baṙaran [Explanatory Dictionary of Contemporary Armenian] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, 1969, page 169c

Etymology 2

edit

From Old Armenian առ (aṙ).

Noun

edit

առ (aṙ)

  1. plunder, pillage
  2. taking
Declension
edit
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
singular plural
nominative առ (aṙ) առեր (aṙer)
dative առի (aṙi) առերի (aṙeri)
ablative առից (aṙicʻ) առերից (aṙericʻ)
instrumental առով (aṙov) առերով (aṙerov)
locative առում (aṙum) առերում (aṙerum)
definite forms
nominative առը/առն (aṙə/aṙn) առերը/առերն (aṙerə/aṙern)
dative առին (aṙin) առերին (aṙerin)
1st person possessive forms (my)
nominative առս (aṙs) առերս (aṙers)
dative առիս (aṙis) առերիս (aṙeris)
ablative առիցս (aṙicʻs) առերիցս (aṙericʻs)
instrumental առովս (aṙovs) առերովս (aṙerovs)
locative առումս (aṙums) առերումս (aṙerums)
2nd person possessive forms (your)
nominative առդ (aṙd) առերդ (aṙerd)
dative առիդ (aṙid) առերիդ (aṙerid)
ablative առիցդ (aṙicʻd) առերիցդ (aṙericʻd)
instrumental առովդ (aṙovd) առերովդ (aṙerovd)
locative առումդ (aṙumd) առերումդ (aṙerumd)

Etymology 3

edit

Verb

edit

առ (aṙ)

  1. second-person singular imperative of առնել (aṙnel)

Old Armenian

edit

Etymology 1

edit

From Proto-Indo-European *pr̥s- or *pors-V́-. Cognate with Ancient Greek παρά (pará) and Sanskrit पर (pára).

Preposition

edit

առ (aṙ)

  1. (with dative) because of, due to
    առ նախանձուaṙ naxanjubecause of jealousy
    առ ահի, երկիւղիaṙ ahi, erkiwłifor fear, through fear
    առ վշտինaṙ vštinbecause of the sorrow
    առ ձերում անմտութեանaṙ jerum anmtutʻeanbecause of your folly
    առ տկարութեա՞ն ինչ, թէ առ չարակամութեանaṙ tkarutʻea?n inčʻ, tʻē aṙ čʻarakamutʻeanbecause of weakness or malice?
    առ խոնարհութեւն իւրումaṙ xonarhutʻewn iwrumbecause of own humility
    առ յոյժ յիմարութեանaṙ yoyž yimarutʻeanbecause of stupidity
    առ չարութեանaṙ čʻarutʻeanfor malice, through malice
    կայթել/խայտալ առ խնդութեանkaytʻel/xaytal aṙ xndutʻeanto leap for joy
  2. (with dative) near, at
    առ նմաaṙ nmanear him
    նստել, բազմել առ ումեմն/ումեքnstel, bazmel aṙ umemn/umekʻto sit down near any one
  3. (with dative) to
    արդարացուսջիք զնա առ հօր իւրումardaracʻusǰikʻ zna aṙ hōr iwrummake excuses for him to his father
  4. (with accusative) to, towards, in the direction of (a person)
    առ ինքն կոչէր զամենայն իշխանսaṙ inkʻn kočʻēr zamenayn išxanswas calling all princes to him
    առ իսaṙ isto me
    առ նա երթալaṙ na ertʻalto go to him
    գնաց առ դուքսնgnacʻ aṙ dukʻsnhe is gone to the duke
    եկեալ է առ քեզ թագաւորն հայոց Արշակekeal ē aṙ kʻez tʻagaworn hayocʻ AršakArmenian king Arshak has come to you
  5. (with accusative) near, at, on, in
    առ մեզ բնակեալ էaṙ mez bnakeal ēis living with us
    առ դուրս հնձանինaṙ durs hnjaninat the doors of the wine press
    առ ափն ծովունaṙ apʻn covunat the shore of the sea
    առ իս է յամենայն ժամaṙ is ē yamenayn žamhe is always near me
    առ հայս եւ առ յոյնսaṙ hays ew aṙ yoynsamong the Armenians and Greeks
    ոչ է նոյնպէս առ անգղիացիսočʻ ē noynpēs aṙ angłiacʻisit is not even among the English
    առ արտաքսaṙ artakʻson the outside
    առ երիaṙ erinear, towards
    առ ժամ միaṙ žam miat present, for the moment
    առ այժմaṙ ayžmnow
    առ ետեղaṙ etełthere, in that very place, in the same place; immediately, directly, forthwith
    առ ե՞րբaṙ e?rbwhen? until when?
    առ երեկսaṙ erekstowards the evening
    առ երեսսaṙ eressexternally, apparently
    առ ի յետոյքaṙ i yetoykʻthings past
    առ ի ներքոյaṙ i nerkʻoyunder
  6. (with accusative) to
    առ մեծամեծս եւ առ իշխանս, առ ազատս եւ շինականս, ողջոյնaṙ mecamecs ew aṙ išxans, aṙ azats ew šinakans, ołǰoynto grandees and princes, to azats and peasants, greetings!
    առ նոսաaṙ nosato them
    ասէր առ նոսաasēr aṙ nosawas saying to them
    աղաղակէր առ նա այր միałałakēr aṙ na ayr mia man was calling him
    յաւելաւ առ հարս իւրyawelaw aṙ hars iwrhe joined to his forefathers
    եւ ետու առ նոսա զթուղթս թագաւորինew etu aṙ nosa ztʻułtʻs tʻagaworinI gave the papers of the king to them
    յարգոյ՝ մեծարու է առ ամենեսինyargoy, mecaru ē aṙ amenesinhe is respected by all men
    պարտ է լինել ազնուաբարոյ առ անձն եւ առ այլսpart ē linel aznuabaroy aṙ anjn ew aṙ aylsit is right to respect oneself as well as others
    առ մահ վիրաւորեալaṙ mah viraworealwounded to death or mortally wounded
    առ մահ մեղանչելaṙ mah mełančʻelcommit a deadly sin
  7. (with accusative) with regard to; relatively to; in comparison to
    դարձեալ առ այպիսի ճշմարիտ ասացածս անպատշաճ հարցուածս մատուցանենdarjeal aṙ aypisi čšmarit asacʻacs anpatšač harcʻuacs matucʻanenagain they are asking improper question with regard to these true sayings
    որպէս առ մի մարդ՝ այսպէս առ բոլոր աշխարհսorpēs aṙ mi mard, ayspēs aṙ bolor ašxarhsas with regard to one person, so towards the whole world
    որպէս լոյս առ խաւարorpēs loys aṙ xawaras light in comparison to darkness
    հեղգ առ ուսումնhełg aṙ usumnlazy concerning the study
    սէգ իսկ էր առ հանդերձսsēg isk ēr aṙ handerjswas proud with regard to clothing
    առ հասարակaṙ hasarakcommon, general, universal; generally, universally
  8. (with accusative) about
    ասաց եւ առակ մի նոցա առ այն...asacʻ ew aṙak mi nocʻa aṙ ayn...he told them a fable about...
  9. (with accusative) for, for the purpose of
    հանդերձ քո մի՛ լիցի առ ի պճնել, այլ միայն առ ի պէտս մարմնոյhanderj kʻo mí licʻi aṙ i pčnel, ayl miayn aṙ i pēts marmnoylet not your clothing be for adornment, but only for the needs of the body
    եւ ժողովեալ մանկունս առ ի նիւթ վարդապետութեանն...ew žołoveal mankuns aṙ i niwtʻ vardapetutʻeann...and gathering children for the purpose of teaching...
    առ ի յայրելaṙ i yayrelfor burning
    առ ի տեսանել զնաaṙ i tesanel znato see him
    առ սրբելaṙ srbelin order to purify
    առ յիշատակaṙ yišatakfor the memory, for the remembrance
    առ զարդaṙ zardornamental, by way of ornament
  10. (with accusative) because of, due to
    առ ի չգիտանս եկերaṙ i čʻgitans ekerhe ate because of not knowing
    առ ցավս ճչելaṙ cʻavs ččʻelto cry because of pains
    առ նախանձaṙ naxanjout of jealousy
    առ սէրaṙ sērout of love
    առ ի՞նչaṙ i?nčʻhow? why? for what cause?
    առ իցէ ինձaṙ icʻē injno matter to me! what does it matter to me?
    առ իցեն այն ամենայնaṙ icʻen ayn amenaynof what use is all that?
  11. (with accusative) by
    բան առ բանban aṙ banword by word
  12. (with accusative) per
    առ այրaṙ ayrto each person, apiece
    գառն մի առ օրgaṙn mi aṙ ōra lamb per day
    նկանակ մի առ այրnkanak mi aṙ ayra bread to each man
  13. (with accusative) for, as
    զնա առ աստուածս ունինzna aṙ astuacs uninthey take him for a god
    առ բարեկամս ունիմ զնաaṙ barekams unim znaI keep him for my friend
    առ ոչինչ համարելaṙ očʻinčʻ hamarelto consider a worthless thing/individual
  14. (with ablative) because of, due to
    առ չգոյէaṙ čʻgoyēnot having, because he had not
    առ ի չգոյէ հիւթոյ երկրինaṙ i čʻgoyē hiwtʻoy erkrinbecause of the absence of moisture in the earth
    առ չգիտելոյaṙ čʻgiteloyignorantly
  15. (with ablative) for, for the purpose of
    առ ի ցուցանելոյ արարaṙ i cʻucʻaneloy arardid for the purpose of showing
    առ իմէ՞aṙ imē?why? for what cause or reason?
  16. (with ablative) at, near
    խնդրեսցես զիմաստութիւն առ ի չարաց՝ եւ ոչ գտցեսxndrescʻes zimastutʻiwn aṙ i čʻaracʻ, ew očʻ gtcʻesyou will look for wisdom with the wicked, but you won't find it
  17. (with ablative) from, from the side
    առ ի քէնaṙ i kʻēnfrom you, from your side
    առ հօրէaṙ hōrēfrom the father; paternal
    եղբայր առ մօրէełbayr aṙ mōrēbrother on the side of the mother
    առ ի ծառոյնaṙ i caṙoynfrom near the tree
    առ մէնջaṙ mēnǰfrom us
  18. (with instrumental) at, near, in the region of
    ոմն անկաւ առ ճանապարհաւomn ankaw aṙ čanaparhawsomeone fell near the road
    եւ անդ էր առ լերամբն երամակ մի խոզացew and ēr aṙ lerambn eramak mi xozacʻand there near the mountain there was a herd of swine
    առ եզերբ գետոյaṙ ezerb getoyat the bank of the river
    առ երկրաւaṙ erkrawon the ground
  19. (with instrumental) at the time of
    առ ջրհեղեղաւնaṙ ǰrhełeławnat the time of the deluge
    առ հնօքն թագաւորօքնaṙ hnōkʻn tʻagaworōkʻnat the time of olden kings
    առ թագաւորութեամբ Տրդատայaṙ tʻagaworutʻeamb Trdatayunder the reign of Tiridates
    առ նովին ժամանակաւaṙ novin žamanakawat that time, then
  20. (with instrumental) in comparison with
    աղէտք քո ոչինչ են առ իմովսałētkʻ kʻo očʻinčʻ en aṙ imovsyour misfortune is nothing in comparison of mine
    զի՞նչն է յարդ առ ցորենաւzi?nčʻn ē yard aṙ cʻorenawwhat's straw in comparison with wheat
    սակաւ ինչ է այդ առ պարտեօքս՝ զոր ունիմ առ քեզsakaw inčʻ ē ayd aṙ parteōkʻs, zor unim aṙ kʻezit is little in comparison of what I owe you
  21. (as a prefix) translating Ancient Greek πρός (prós)
    առբերեմaṙberembring forward
    առդնեմaṙdnempropose
Usage notes
edit

The word has the combining forms առ- (aṙ-) and առա- (aṙa-). The final -ա- (-a-) in the latter may be the conjunction -ա- (-a-) or may have an etymological value.

Derived terms
edit
Descendants
edit
  • Armenian: առ (aṙ), առ- (aṙ-)

References

edit
  • Abrahamyan, Ašot (1976) Grabari jeṙnark [A Handbook of Old Armenian]‎[1] (in Armenian), 4th edition, Yerevan: Luys
  • Ačaṙyan, Hračʻya (1940) Hayocʻ lezvi patmutʻyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, pages 38–39
  • Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “առ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
  • J̌ahukyan, Geworg (2010) “առ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik
  • Martirosyan, Hrach (2010) “aṙ”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 100
  • Petrosean, Matatʻeay (1879) “առ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy

Etymology 2

edit

From the aorist stem of առնում (aṙnum).

Noun

edit

առ (aṙ)

  1. taking, capture, seizure
  2. plunder, pillage
    առ աւար, առ եւ ապուռaṙ awar, aṙ ew apuṙbooty
    յառ յապուռyaṙ yapuṙby plundering, sacking, pillaging
Declension
edit
Descendants
edit

References

edit
  • Petrosean, Matatʻeay (1879) “առ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
  • Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “առ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy