Wayuu word list from González (2000):[1]
No. |
Spanish gloss |
Wayuu (phonological) |
Wayuu (phonetic)
|
1 |
todos |
/sɨpɨʃua/ |
[sɨ'pɨʃua]
|
2 |
y |
/'oʔulakaa/ |
['oʔul̜akaˑ]
|
3 |
animal |
/mɨrɨt/ |
[mɨ'rɨᵗ]
|
4 |
ceniza |
/paliʔi/ |
[pa'l̜iʔi]
|
5 |
en |
/-paʔa] |
[-'paʔa]
|
6 |
espalda |
/-asapɨ/ |
[-a'sapɨ]
|
7 |
malo |
/mohusɨ/ |
[mo'husɨ]
|
8 |
corteza |
/sɨta wunuʔu/ |
[sɨ't̪aa̻ wu'n̪uʔu]
|
9 |
porque |
/sɨka/ |
[sɨ'kaa̻]
|
10 |
barriga |
/-aleʔe/ |
[-a'l̜ɛʔɛ]
|
11 |
grande |
/mijoʔu/ |
[mi'joʔu]
|
12 |
pájaro |
/wutʃii/ |
[wu'tʃiˑ]
|
13 |
morder |
/ohottaa/ |
[o'hot̪ˑaˑ]
|
14 |
negro |
/mɨtsiija/ |
['mɨt̪siˑja]
|
15 |
sangre |
/-aʃa/ |
[-a'ʃaa̻]
|
16 |
soplar |
/awataa/ |
[a'wat̪aˑ]
|
17 |
hueso |
/hiipɨ/ |
['hiˑpɨ]
|
18 |
respirar |
/asanala 'aʔin/ |
[a'san̪al̜a 'aʔiɲ]
|
19 |
arder |
/hotoo/ |
[ho't̪oˑ]
|
20 |
niño |
/ho'ʔuu/ |
[ho'uˑ]
|
21 |
nube |
/siruma/ |
[si'ruma]
|
22 |
frio |
/hemiai/ |
[hɛ'miai]
|
23 |
venir |
/antaa/ |
['an̪t̪aˑ]
|
24 |
contar |
/ajaawahaa/ |
[a'jaˑwahaˑ]
|
25 |
cortar |
/a'ʃottaa/ |
[a'ʃot̪ˑaˑ]
|
26 |
día |
/ka'ʔi/ |
[ka'ʔii̻]
|
27 |
morir |
/ouktaa/ |
['ouk̠t̪aˑ]
|
28 |
cavar |
/opotoo/ |
[o'potoˑ]
|
29 |
sucio |
/jarɨttɨsɨ/ |
[ja'rɨt̪ˑɨsɨ]
|
30 |
perro |
/erɨ/ |
[ɛ'rɨɨ̻]
|
31 |
beber |
/asaa/ |
[a'saˑ]
|
32 |
seco |
/hososɨ/ |
[ho'sosɨ]
|
33 |
embotado |
/masasɨ/ |
[ma'sasɨ]
|
34 |
polvo |
/ma/ |
['maa̻]
|
35 |
oreja |
/-atʃeʔe/ |
[-a'tʃɛʔɛ]
|
36 |
tierra |
/ma/ |
['maa̻]
|
37 |
comer |
/ekaa/ |
[ɛ'kaˑ]
|
38 |
huevo |
/sɨʃuku/ |
[sɨ'ʃuk̠u]
|
39 |
ojo |
/o'ʔu/ |
[o'ʔuu̻]
|
40 |
caerse |
/ohutuwaa/ |
[o'hut̪uwaˑ]
|
41 |
lejos |
/wattasɨ/ |
['wat̪ˑasɨ]
|
42 |
grasa |
/aɨsɨ/ |
['aɨsɨ]
|
43 |
padre |
/-aʃi/ |
[-a'ʃii̻]
|
44 |
temer |
/moolaa/ |
['moˑl̜aˑ]
|
45 |
pluma |
|
|
46 |
pocos |
/palittʃon/ |
[pa'l̜it̪tʃoŋ]
|
47 |
pelearse |
/atkawaa/ |
['at̪kawaˑ]
|
48 |
fuego |
/siki/ |
[si'kii̻]
|
49 |
pescado, pez |
/hime/ |
[hi'mɛɛ̻]
|
50 |
cinco |
/harai/ |
[ha'rai]
|
51 |
flotar |
|
|
52 |
correr |
/awatawaa/ |
[a'wat̪awaˑ]
|
53 |
flor |
/-asii/ |
[-a'siˑ]
|
54 |
volar |
/awataa/ |
[a'wat̪aˑ]
|
55 |
neblina |
/mannuuja/ |
['man̪uˑuˑja]
|
56 |
pie |
/-'oʔui/ |
[-'oʔui]
|
57 |
cuatro |
/pientʃi/ |
[pi'ɛn̪tʃi]
|
58 |
helarse |
|
|
59 |
fruto, fruta |
/sɨtʃon wunuʔu/ |
[sɨ'tʃoŋ wu'n̪uʔu]
|
60 |
dar |
/aapaa/ |
['aˑpaˑ]
|
61 |
bueno |
/anasɨ/ |
[a'n̪asɨ]
|
62 |
hierba |
/alama/ |
[a'l̜ama]
|
63 |
verde |
/wɨittɨsɨ/ |
['wɨit̪ˑɨsɨ]
|
64 |
tripas |
/ajɨlain/ |
[-a'jɨl̜aiɲ]
|
65 |
cabello |
/-awa'la/ |
[-awa'l̜a]
|
66 |
mano |
/-ahapɨ/ |
[-a'hapɨ]
|
67 |
él |
/nia/ |
[n̪i'aa̻]
|
68 |
cabeza |
/-ekii/ |
[-ɛ'k̠iˑ]
|
69 |
oir |
/aapaa/ |
['aˑpaˑ]
|
70 |
corazón |
/-'aʔin/ |
['-aʔiɲ]
|
71 |
pesado |
/hawatsɨ/ |
[ha'wat̪sɨ]
|
72 |
aquí |
/jaaja/ |
['jaˑja]
|
73 |
golpear |
/ajaataa/ |
[a'jaˑt̪aˑ]
|
74 |
tener |
/ahapuluʔuwaa/ |
[a'hapul̜uʔuwaˑ]
|
75 |
¿cómo? |
/hamɨsɨ/ |
[ha'mɨsɨ]
|
76 |
cazar |
/olohoo/ |
[o'l̜ohoˑ]
|
77 |
marido |
/ietʃin/ |
[-i'ɛtʃiɲ]
|
78 |
yo |
/taja/ |
[t̪a'jaa̻]
|
79 |
hielo |
|
|
80 |
si |
/'mɨleka/ |
['mɨl̜ɛka]
|
81 |
en |
/aluʔu/ |
[a'l̜uʔu]
|
82 |
matar |
/oʔutaa 'aʔin/ |
[oʔu't̪aˑ 'aʔiɲ]
|
83 |
saber |
/atɨhaa aaʔu/ |
[a't̪ɨhaˑ 'aˑʔu]
|
84 |
lago |
/lamuuna/ |
[l̜a'muˑn̪a]
|
85 |
reírse |
/asirahaa/ |
[a'sirahaˑ]
|
86 |
hoja |
/sɨpana wunuʔu/ |
[sɨ'pan̪a wu'n̪uʔu]
|
87 |
izquierdo |
/-epeʔe/ |
[-ɛ'pɛʔɛ]
|
88 |
pierna |
/-asaʔa/ |
[-a'saʔa]
|
89 |
acostarse |
/eisalawaa/ |
['ɛisal̜awaˑ]
|
90 |
vivir |
/kataa o'ʔu/ |
[ka't̪aˑ o'ʔuu̻]
|
91 |
hígado |
/-apana/ |
[-a'pan̪a]
|
92 |
largo |
/mijoʔu/ |
[mi'joʔu]
|
93 |
piojo |
/mapɨi/ |
[ma'pɨi]
|
94 |
hombre |
/toolo/ |
['t̪oˑl̜o]
|
95 |
muchos |
/wainmaa/ |
['waiɲmaˑ]
|
96 |
carne |
/asalaa/ |
[a'sal̜aˑ]
|
97 |
madre |
/-ei/ |
[-'ei]
|
98 |
cerro, montaña |
/uutʃi/ |
['uˑtʃi]
|
99 |
boca |
/-aanɨkɨ/ |
[-'aˑn̪ɨkɨ]
|
100 |
nombre |
/anɨlia/ |
[a'nɨl̜ia]
|
101 |
estrecho |
/mouisɨ/ |
['mouisɨ]
|
102 |
cercano |
/pehesɨ/ |
[pɛ'hɛsɨ]
|
103 |
cuello |
/-anut/ |
[-a'n̪uᵗ]
|
104 |
nuevo |
/heketɨ/ |
[he'kɛt̪ɨ]
|
105 |
noche |
/ai/ |
['ai]
|
106 |
nariz |
/-eʔitʃi/ |
[-eʔi'tʃii̻]
|
107 |
no |
/'noho/ |
['n̪oho]
|
108 |
viejo |
/laɨlaa/ |
[l̜a'ɨl̜aˑ]
|
109 |
uno |
/waneesia/ |
[wa'n̪ɛˑsia]
|
110 |
otro |
/waneʔeja/ |
[wa'n̪ɛʔɛja]
|
111 |
persona |
/wajuu/ |
[wa'juˑ]
|
112 |
jugar |
/aʃaittaa/ |
[a'ʃait̪ˑaˑ]
|
113 |
halar |
/'aʔɨhaa/ |
['aʔɨhaˑ]
|
114 |
empujar |
/ahunaa atʃiki/ |
[a'hun̪aˑ a'tʃiki]
|
115 |
lluvia |
/huja/ |
[hu'jaa̻]
|
116 |
colorado, rojo |
/iʃosɨ/ |
[i'ʃosɨ]
|
117 |
correcto |
/pansaasɨ/ |
['paŋsaˑsɨ]
|
118 |
derecho |
/-ekija/ |
[-ɛ'kʲija]
|
119 |
río |
/sitʃi/ |
[si'tʃii̻]
|
120 |
camino |
/wopu/ |
[wo'puu̻]
|
121 |
raíz |
/suurala wunuʔu/ |
['suˑral̜a wu'n̪uʔu]
|
122 |
cuerda |
/hiiku/ |
['hiˑk̠u]
|
123 |
podrido |
/ittɨsɨ/ |
['it̪ˑɨsɨ]
|
124 |
frotar |
|
|
125 |
sal |
/itʃii/ |
[i'tʃiˑ]
|
126 |
arena |
/hasai/ |
[ha'sai]
|
127 |
decir |
/maa/ |
['maˑ]
|
128 |
rascar |
/asɨtahaa/ |
[a'sɨt̪ahaˑ]
|
129 |
mar |
/palaa/ |
[pa'l̜aˑ]
|
130 |
ver |
/eraa/ |
[ɛ'raˑ]
|
131 |
semilla |
/sɨ'ʔɨ wunuʔu/ |
[sɨ'ʔɨɨ̻ wu'nuʔu]
|
132 |
coser |
/aja'pɨhaa/ |
[aja'pɨhaˑ]
|
133 |
cortante |
/kasasɨ/ |
[ka'sasɨ]
|
134 |
corto |
/ho'ʔuutʃon/ |
[ho'ʔuˑtʃoŋ]
|
135 |
cantar |
/'eʔirahaa/ |
['ɛʔirahaˑ]
|
136 |
sentarse |
/aikkalawaa/ |
['aikˑal̜awaˑ]
|
137 |
piel |
/-ata/ |
[-a't̪aa̻]
|
138 |
cielo |
/'iipɨnaa/ |
['iˑpɨn̪aˑ]
|
139 |
dormir |
/atunkaa/ |
[a'tuŋkaˑ]
|
140 |
pequeño |
/ho'ʔuutʃon/ |
[ho'ʔuˑtʃoŋ]
|
141 |
oler |
/eehulaa/ |
['ɛˑhul̜aˑ]
|
142 |
humo |
/-amɨsain/ |
[-a'mɨsaiɲ]
|
143 |
liso |
/sirasirasɨ/ |
[si'rasirasi]
|
144 |
culebra |
/wɨi// |
['wɨi]
|
145 |
nieve |
|
|
146 |
algunos |
/waneirua/ |
[wa'n̪eirua]
|
147 |
saliva |
/-awaa/ |
[-a'waˑ]
|
148 |
hender |
/awahaa/ |
[a'wahaˑ]
|
149 |
apretar |
/atʃainraa/ |
[a'tʃaiɲraˑ]
|
150 |
agujerear |
/asotoo/ |
[a'sot̪oˑ]
|
151 |
de pie |
/atʃawalaa/ |
[a'ʃawal̜aˑ]
|
152 |
estrella |
/holotsɨ/ |
[ho'l̜ot̪sɨ]
|
153 |
palo |
/wunuʔu/ |
[wu'n̪uʔu]
|
154 |
piedra |
/ipa/ |
[i'paa̻]
|
155 |
recto |
/lotɨsɨ/ |
[l̜o't̪ɨsɨ]
|
156 |
chupar |
/atʃunkahaa/ |
[a'tʃuŋkahaˑ]
|
157 |
sol |
/ka'ʔi/ |
[ka'ʔii̻]
|
158 |
hincharse |
/ʃitaa/ |
[ʃi't̪aˑ]
|
159 |
nadar |
/aʃuunahaa/ |
[a'ʃuˑn̪ahaˑ]
|
160 |
rabo, cola |
/-asi/ |
[-a'sii̻]
|
161 |
aquel |
/tia/ |
[t̪i'aa̻]
|
162 |
allí |
/isaʔaja/ |
[i'saʔaja]
|
163 |
ellos |
/naja/ |
[n̪a'jaa̻]
|
164 |
grueso |
/lakta/ |
['l̜akt̪a]
|
165 |
delgado |
/pasanuwasɨ/ |
[pa'san̪uwasɨ]
|
166 |
pensar |
/hɨlɨhaa 'aʔin/ |
[hɨ'l̜ɨhaˑ 'aʔiɲ]
|
167 |
este |
/tʃi/ |
[tʃii̻]
|
168 |
tú |
/pia/ |
[pi'aa̻]
|
169 |
tres |
/apɨnɨin/ |
[a'pɨn̪ɨiɲ]
|
170 |
echar, tirar |
/ahutaa/ |
[a'hut̪aˑ]
|
171 |
atar |
/ehittawaa/ |
[ɛ'hit̪ˑawaˑ]
|
172 |
lengua |
/-ajee/ |
[-a'jɛˑ]
|
173 |
diente |
/-ai/ |
[-'ai]
|
174 |
árbol |
/wunuʔu/ |
[wu'n̪uʔu]
|
175 |
dar vuelta |
/leejataa/ |
['l̜ɛˑjat̪aˑ]
|
176 |
dos |
/piama/ |
[pi'ama]
|
177 |
vomitar |
/eetaa/ |
['ɛˑt̪aˑ]
|
178 |
andar |
/waraittaa/ |
[wa'rait̪ˑaˑ]
|
179 |
caliente |
/haʔisɨ/ |
[haʔi'sɨɨ̪]
|
180 |
lavar (ropa) |
/aʃihawaa/ |
[a'ʃihawaˑ]
|
181 |
agua |
/wɨin/ |
['wɨiɲ]
|
182 |
nosotros |
/waja/ |
[wa'jaa̻]
|
183 |
mojado |
/tʃɨt'sɨ/ |
[tʃɨt̪'sɨɨ̻]
|
184 |
¿qué? |
/kasa/ |
[ka'saa̻]
|
185 |
¿cuándo? |
/houha/ |
['houha]
|
186 |
¿dónde? |
/halasɨ/ |
[ha'l̜asɨ]
|
187 |
blanco |
/kasuusɨ/ |
[ka'suˑsɨ]
|
188 |
¿quién? |
/harai/ |
[ha'rai]
|
189 |
ancho |
/herutsɨ/ |
[hɛ'rut̪sɨ]
|
190 |
esposa |
/-ierɨin/ |
[-i'ɛrɨiɲ]
|
191 |
viento |
/houktai/ |
['houk̠tai]
|
192 |
ala |
/-atɨna/ |
[-a't̪ɨn̪a]
|
193 |
secar frotando |
|
|
194 |
con |
/amaa/ |
[a'maˑ]
|
195 |
mujer |
/hierɨ/ |
[hi'ɛrɨ]
|
196 |
bosque |
/isaʃii/ |
[i'saʃiˑ]
|
197 |
gusano |
/uliuuna/ |
[u'l̜iuˑn̪a]
|
198 |
ustedes |
/hia/ |
[hi'aa̻]
|
199 |
año |
/huja/ |
[hu'jaa̻]
|
200 |
amarillo |
/mariijasɨ/ |
[ma'riˑjasɨ]
|
- ^ González de Pérez, María Setlla (ed). 2000. Lenguas indígenas de Colombia: una visión descriptiva. Bogotá: Instituto Caro y Cuervo.