Appendix:Proto-Guahiban reconstructions

Proto-Guahiban reconstructions:[1]

Christian & Matteson (1972) edit

no. gloss Proto-Guahiban
1. abdomen *-khoto(-wita)
2. Adam's apple *-kuaY(-bo-kará/batɨ)-to
3. agouti *bɨnɨ, *bɨNɨ
4. all *daxɨ́-ta
5. anaconda *homo-wábi
6. ant *pɨbɨ
7. ant *kha-kha-ra-wa
8. anteater *tsóNi (pre-Guahiban)
9. arm *-ma-xi/xa-si-pa-to
10. armadillo *tahaú-bi
11. arrow *pú/ku-yani (pre-Guahiban)
12. ash *i/a-pu-ma-na/Na
13. axe *sipá-li-a-
14. bad *a-béhe
15. bark *-bauko-
16. bat *hai-wi/si-ri-to (pre-Guahiban)
17. beard *-bixi/o-pina/piNa
18. bee (honey) *habi/bara-moNɨ
19. big *pinihí-yi/nV
20. bite *síne, *síNe
21. black *-tsaebía-hawa
22. blood *háNa
23. bow (n.) *bitsá-bi
24. breast *-mí-pa/pi-to
25. brush, woods *uéNu
26. buzzard *ké-ke-re
27. cane *mu/ba-se-bo
28. canoe *héra
29. capybara *húmo-ko-bi-to
30. chili pepper *noN-hi
31. chin *bɨxi-
32. cold *a-ke
33. come *patao-ho-pa
34. corn *hétsa
35. crocodile *makhiNe-he
36. cultivated clearing *pábi
37. curassow *iɨhɨ-bɨrɨ
38. day *mata-kái-bi
39. die *tɨpa
40. dig *kúa
41. doorway *bau-pha-ka
42. down *bé-reka
43. drink *ápa
44. dry *tséawa
45. dull *a-wóno-bi
46. ear (inner) *muxu/mi-Yó-lo/ri-to
47. earth *íra
48. eat *xáne, *xáNe
49. egg *tobɨ
50. eye *takhú
51. far *tahɨ
52. father *p-áxa
53. fear *ku-húnawa, *ku-húNawa
54. finger *ko-besí/tíya
55. fire *iso, nawa
56. firewood *íso
57. first *kopiaya-pita
58. fish *duhuaY
59. fish hook *kulupú-bo
60. flesh *-wúi
61. flower *-ma-tóNo-to
62. fly (n.) *dáina-, *dáiNa-
63. foot *tákhua
64. forehead *-ta-pa-thái-
65. fruit *bobo-kuí
66. full *wiNíka
67. fur *-ná-i
68. gourd *dére-bɨ
69. grease *-nasí-tsi-/-wa, *-Na-sí-tsi/wa
70. guan *kuYu-wi
71. hair *ma-ta-nao
72. hammock *buu
73. hand *-kóbe
74. he *khum-po-ni
75. hear *húme-tane, *húme-taNe
76. heart *-humata-bɨ-ɨthɨ-to
77. heavy *a-réwi
78. hen *wakará
79. here *hó-ta
80. his *pE-
81. hold *xáina, *xáiNa
82. hot *a-táhu-enik
83. house *bau
84. how *pa-kuénia, *pa-kuéNia
85. huge rocks *p-ĩbo-to
86. hummingbird *se-si-bá-ri/-u/-Ci-to
87. husband *-amuNa-to
88. husband *-pébi
89. I *xá-ni
90. iguana *matíbi
91. imperative *-ma
92. imperative *-re
93. in, at *-ta
95. intestines *-ɨ́nɨ
96. island *tuanái-to
97. jaguar *neúthɨ
98. kill *beaxú-a-ba
99. knee *-ma-ta-baókao
100. know *yapí-tane, *yapí-taNe
101. lake *púka
102. lie down *rúka
103. lightning *Yáamaxɨ
104. lip *Ci-uphi-Yólo/ri
105. liver *pa-hapa-
106. long *a-pía
107. long hair *ã-ma-tao-ná-pia, *ã-ma-tao-Ná-pia
108. louse *talí
109. lower arm *ma-xi-sí-pa-pa
110. lower leg *sí-to
111. lungs *ka-fo-fóbi
112. macaw *máha
113. man *pébĩ
114. manioc *bawá
115. manioc flour *matsúka
116. many *na-wi-ta
117. miriti palm *ino-hóa-bo/to
118. monkey, howler *níhẽ
119. mosquito *wéasɨ
120. mother *p-éna
121. mouth *kui-bo-to
122. my *ta-x
123. my *taha-
124. name *-wɨ́-ni
125. near *imokhó-yo
126. neck *Ce-i-sí-to
127. new *ha-na-ha-wa, *ha-Na-ha-wa
128. night *meráwi
129. nose *phúmu
130. old man *perú-hu-ni/wa-yo
131. old woman *perú-hu-wa
132. one *kaé-haewa
133. otter *bohóNao-wi
134. our *wa-ha
135. our *pa-ta
136. paca *opheá-bi
137. paddle *ka-téna-pa, *ka-téNa-pa
138. parakeet *tsé-le/Ci-to
139. parrot *óNau
140. path, trail, road *nã-mue-to
141. pebbles *síki-ibo-to-xi/tiyo
142. white-lipped peccary *habítsa
143. collared peccary *tsamaú-li
144. people *híwi
145. piranha *kowára-bo
146. piranha *fe-le-le-va-
147. push *to-ró-/tá-ba
148. rain *éma
149. rattle *tsi-tsí-bu
150. rattlesnake *yaa-sí-to
151. red *tsobía
152. river, stream *méne, *méNe
153. river turtle *hála
154. root *-tabú-topa
155. rope *-amí-to
156. saliva *-i-óne, *-i-óNe
157. sand *tahita-atsa
158. see *tá-Ne/naɨ/ne-kota
159. seed *-xú-
160. sew *horáuka
161. she *pó-wa
162. shoulder *-wɨ/o-tá-kura
163. shoulder *kóf-ia/eri
164. sing *na-xɨ́ana, *na-xɨ́aNa
165. sit *éka
166. skin *pera-bo/i
167. sky *itá-bokhau
168. sleep *mahí-ta/teka
169. smell *tuxú-ne/na/Ne/Na
170. smooth *kóni-hai
171. snake *hómo
172. spider *khaumɨ-bɨ-to
173. split *waúkoba
174. stand *Núka
175. stick *náe-hava/wa-ta
176. stomach *kó-to/so-to/-ro
177. stone *ibó-
178. sun *húami-to
179. sweet potato *dáithi
180. swell *ya-hín/Na
181. tail *bosó-to
182. tapir *métsa-ha
183. termite *ophó
184. that *bahará-xua
185. their *pe-
186. their *pi-ha/yeníhi-
187. they *po-món/Nae
188. thick *aitayáɨ
189. thigh *-topa-thái
190. think *nahunatabi xáin/Na
191. this *xuá
192. thou *xámɨ
193. toad *busɨ-to
194. tobacco *tséma
195. tongue tip *e-bá-rɨ-to-kopi-a
196. tooth *-a-wáuno
197. toucan *tuikuékue
198. tree, stick *náe-hava, *hae-wa
199. upper back *-hu-ma
200. village *tómara
201. vomit *y/n-akába
202. walk *póna-pona
203. wash *ki-á-ta
204. water *mé-ra
205. we *waxái-tsi
206. when *detsa/eta-pao-kuín/Naehi
207. whip *détsa/éta hóta
208. wife *piha-wa
209. wind *hoibóa
210. wing *kúarau-fe
211. woman *pe-tíri-wa
212. worm *oro
213. wrist *kóbe-ya-vére/hóri-to
214. ye *pa-xá-mi
215. year *wái
216. your (pl.) *pa-n/Ne-
217. your (sg.) *ni-hi

References edit

  1. ^ Christian, Diana R., and Esther Matteson. 1972. Proto-Guahiban. In Esther Matteson (ed.), Comparative Studies in Amerindian Languages, 150-159. The Hague: Mouton.
Vocabulary lists of Amerindian languages
North America

Amerindian • p-Amerind • p-Eskimo • p-Na-Dene • p-Athabaskan • p-Algonquian • Beothuk • p-Iroquoian • p-Siouan • Caddoan • Yuchi • Kutenai • Chinook • p-Sahaptian • p-Takelman • p-Kalapuyan • Alsea • p-Wintun • Klamath • Molala • Cayuse • Coos • Lower Umpqua • p-Utian • p-Yokuts • p-Maidun • p-Salishan • p-Wakashan • p-Chimakuan • p-Hokan • p-Palaihnihan • Chimariko • Shasta • Yana • p-Pomo • Esselen • Salinan • p-Chumash • Waikuri • p-Yuman • p-Yukian • Washo • p-Kiowa-Tanoan • p-Keresan • Coahuilteco • Comecrudo • Cotoname • Karankawa • Tonkawa • Maratino • Quinigua • Naolan • p-Muskogean • Natchez (Swadesh) • Atakapa • Adai • Timucua

Central America

p-Oto-Manguean • p-Oto-Pamean • p-Central Otomian • p-Otomi • p-Popolocan (p-Mazatec) • p-Chinantec • p-Mixtec • p-Zapotec • p-Uto-Aztecan • p-Aztecan • Purépecha (Swadesh) • Cuitlatec • p-Totozoquean • p-Totonacan • p-Mixe-Zoquean • Highland Chontal • Huamelultec • Tequistlatec • p-Huave • p-Mayan (Swadesh) • Xinca • p-Jicaque • p-Lencan • Lenca • p-Misumalpan

South America

p-Cariban • p-Taranoan • p-Chibchan • p-Barbacoan • Páez • p-Pano-Takanan • p-Panoan • p-Makú • Hupda • p-Tukanoan • p-Arawan • Harákmbut–Katukinan • p-Cahuapanan • p-Choco • p-Guahiban • p-Shuar • Candoshi • p-Shuar-Candoshi • Achuar • p-Nambikwaran • Tinigua • Timote • p-Lule-Vilela • Vilela • Chamacoco • Allentiac • Chaná • Arutani-Sape • p-Bora-Muinane • Bora • p-Witotoan • Witoto • p-Macro-Daha • Sáliba • Piaroa • Ticuna • Yuri • Caraballo • Andoque • p-Mataguayo • p-Guaicurú • Guachi • Payagua • Mura • Pirahã • Matanawi • Quechumaran • Quechuan • p-Zaparoan • p-Peba-Yagua • Iquito • p-Chapacuran • Andaqui • Guamo • Betoi • Kamsá • Otomacoan • Jirajaran • Hibito-Cholon • Cholón • Sechura-Catacao • Sechura • Culli • Mochica • Esmeralda • Taushiro • Urarina • Aiwa • Canichana • Guató • Irantxe • Aikanã • Kanoé (Swadesh) • Kwaza • Mato Grosso Arára • Munichi • Omurano • Puinave • Leco • Puquina • Ramanos • Warao • Yaruro • Yuracaré • Yurumangui

South America (NE Brazil)

Katembri • Taruma • Yatê • Xukurú • Natú • Pankararú • Tuxá • Atikum • Kambiwá • Xokó • Baenan • Kaimbé • Tarairiú • Gamela

South America (Arawakan)

p-Arawakan • p-Japurá-Colombia • p-Lokono-Guajiro • Wayuu • p-Mamoré-Guaporé • p-Bolivia • p-Mojeño • p-Purus

South America (Macro-Jê)

p-Macro-Jê • Rikbaktsa • p-Jê • Jeikó • p-Jabuti • p-Kamakã • Kamakã • Maxakali • Chiquitano • Dzubukua • Oti • p-Puri • p-Bororo

South America (Tupian)

p-Tupian • Puruborá • Karo • p-Tupari • p-Maweti-Guarani • p-Tupi-Guarani • Guaraní