User:Rua/van den vos Reynaerde

willem die madocke maecte,
daer hi dicken omme waecte,
hem vernoyde so haerde
dat die avonture van reynaerde
in dietsche onghemaket bleven
- die arnout niet hevet vulscreven -
dat hi die vijte dede soucken
ende hise na den walschen boucken
in dietsche dus hevet begonnen.
god moete ons ziere hulpen jonnen.
nu keert hem daertoe mijn zin
dat ic bidde in dit beghin
beede den dorpren enten doren,
ofte si commen daer si horen
dese rijme ende dese woort
(die hem onnutte sijn ghehoort),
dat sise laten onbescaven.
te vele slachten si den raven,
die emmer es al even malsch.
si maken sulke rijme valsch
daer si niet meer of ne weten
dan ic doe hoe dat si heeten
die nu in babilonien leven.
daden si wel, si soudens begheven.
dat en segghic niet dor minen wille.
mijns dichtens ware een ghestille,
ne hads mi eene niet ghebeden
die in groeter hovesscheden
gherne keert hare saken.
soe bat mi dat ic soude maken
dese avontuere van reynaerde.
al begripic die grongaerde
ende die dorpren ende die doren,
ic wille dat dieghene horen
die gherne pleghen der eeren
ende haren zin daertoe keeren
dat si leven hoofschelike,
sijn si arem, sijn si rike,
diet verstaen met goeden sinne.
nu hoert hoe ic hier beghinne.

het was in eenen tsinxen daghe
dat beede bosch ende haghe
met groenen loveren waren bevaen.
nobel die coninc hadde ghedaen
sijn hof crayeren overal,
dat hi waende, hadde hijs gheval,
houden ten wel groeten love.
doe quamen tes sconinx hove
alle die diere, groet ende cleene,
sonder vos reynaert alleene.
hi hadde te hove so vele mesdaen
dat hire niet dorste gaen.
die hem besculdich kent, ontsiet!
also was reynaerde ghesciet
ende hieromme scuwedi sconinx hof,
daer hi in hadde crancken lof.
doe al dat hof versamet was,
was daer niemen, sonder die das,
hi ne hadde te claghene over reynaerde,
den fellen metten grijsen baerde.

nu gaet hier up eene claghe.
isingrijn ende sine maghe
ghinghen voer den coninc staen.
ysengrijn begonste saen
ende sprac: ‘coninc heere,
dor hu edelheit ende dor hu eere
ende dor recht ende dor ghenade,
ontfaerme hu miere scade
die mi reynaert heeft ghedaen,
daer ic af dicken hebbe ontfaen
groeten lachter ende verlies.
voer al dandre ontfaerme hu dies
dat hi mijn wijf hevet verhoert
ende mine kindre so mesvoert
dat hise beseekede daer si laghen,
datter twee noint ne saghen
ende si worden staerblent.
nochtan hoendi mi sent.
het was sint so verre comen
datter eenen dach af was ghenomen
ende reynaerd soude hebben ghedaen
sine onsculde. ende also saen
alse die heleghe waren brocht,
was hi andersins bedocht
ende ontfoer ons in sine veste.
heere, dit kennen noch die beste
die te hove zijn commen hier.
mi hevet reynaert, dat felle dier,
so vele te leede ghedaen,
ic weet wel al sonder waen,
al ware al tlaken paerkement
dat men maket nu te ghent,
inne ghescreeft niet daeran.
dies zwijghics nochtan,
ne ware mijns wives lachter
ne mach niet bliven achter,
no onversweghen no onghewroken.’
doe ysengrijn dit hadde ghesproken,
stont up een hondekijn, hiet cortoys,
ende claghede den coninc in francsoys
hoet so arem was wijlen eere
dat alles goets en hadde meere
in eenen winter, in eene vorst,
dan alleene eene worst
ende hem reynaert, die felle man,
die selve worst stal ende nam.
tybeert die cater die wart gram.
aldus hi sine tale began
ende spranc midden in den rinc
ende seide: ‘heere coninc,
dordat ghi reynaerde zijt onhout,
so en es hier jonc no hout,
hi ne hebbe te wroughene jeghen hu.
dat cortoys claghet nu,
dats over menich jaer ghesciet.
die worst was mine, al en claghic niet.
ic hadse bi miere lust ghewonnen
daer ic bi nachte quam gheronnen
omme bejach in eene molen,
daer ic die worst in hadde ghestolen
eenen slapenden molenman.
hadder cortoys yewet an,
dan was bi niemene dan bi mi.
hets recht dat omberecht zi
die claghe die cortoys doet.’
pancer de bever sprac: ‘dinct hu goet,
tybeert, dat men die claghe ombeere?
reynaert es een recht mordeneere
ende een trekere ende een dief.
hi ne heeft oec niemene so lief,
no den coninc, minen heere,
hi ne wilde dat hi lijf ende eere
verlore, mochtire an winnen
een vet morzeel van eere hinnen.

wat sechdi van eere laghe?
en dedi ghistren in den daghe
eene die meeste overdaet
an cuwaerde den hase, die hier staet,
die noyt eenich dier ghedede?
want hi hem binnen sconinx vrede
ende binnen des coninx gheleede
ghelovede te leerne sinen crede
ende soudene maken capelaen.
doe dedine sitten gaen
vaste tusschen sine beene.
doe begonsten si overeene
spellen ende lesen beede
ende lude te zinghene crede.

mi gheviel dat ic te dien tijden
ter selver stede soude lijden.
doe hoerdic haerre beeder sanc
ende maecte daerwaert minen ganc
met eere arde snelre vaerde.
doe vandic daer meester reynaerde,
die ziere lessen hadde begheven
die hi tevoren up hadde gheheven,
ende diende van sinen houden spelen
ende hadde coewaerde bi der kelen
ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,
waer ic hem niet te hulpen comen
bi avontueren in dien stonden.
siet hier noch die verssche wonden
ende die teekine, heere coninc,
die coewaert van hem ontfinc.
laetti dit bliven onghewroken,
dat hu verde dus es tebroken,
ghi ne wreket als huwe mannen wijsen,
men saelt huwen kindren mesprijsen
hiernaer over wel menich jaer.’
‘bi gode, pancer, ghi secht waer,’
sprac ysengrijn daer hi stoet.
‘heere, waer reynaerd doot, het waer ons goet,
also behoude mi god mijn leven.
ne ware wert hem dit vergheven,
hi sal noch hoenen binnen eere maent
sulken dies niet ne bewaent.’

doe spranc up grinbert die das,
die reynaerts broedersone was,
met eere verbolghenlike tale:
‘heere ysengrijn, men weet dat wale
ende hets een hout bijspel:
viants mont seit selden wel.
verstaet, neemt miere talen goem:
ic wilde, hi hinghe an eenen boem
bi ziere kelen als een dief
die andren heeft ghedaen meest grief.
heere ysengrijn, wildi angaen
soendinc ende dat ontfaen,
daertoe willic helpen gherne.
mijn oem en saelt hem oec niet wernen.
entie meest andren heeft mesdaen
sal den andren in baten staen
van minen oem ende van hu.
al comt hi niet claghen nu,
ware mijn oem wel te hove
ende stonde in sconinx love,
heere ysengrijn, als ghi doet,
en soude den coninc niet dincken goet
ende ghi ne bleves heden onbegrepen,
dat ghi sijn vel so hebt ghenepen
so dicwile met huwen scerpen tanden,
dat hi niet ne conde ghehanden.’
ysengrijn sprac: ‘hebdi gheleert
an huwen oem dus lieghen apeert?’
‘in hebbe daeran niet gheloghen.
ghi hebt minen oem bedroghen
arde dicke in menegher wijsen.
ghi mesleettene van den pladijse
die hi hu warp van der kerren,
doe ghi hem volghet van verren
ende ghi die beste pladijse uplaset,
daer ghi hu ane hadt versadet.
ghi ne gaeft hem no goet no quaet,
sonder alleene eenen pladijsengraet
dat ghi hem te jeghen brocht,
dordat ghine niet en mocht.
sint hoendine van eenen bake
die vet was ende van goeder smake,
dien ghi leit in huwen muzeele.
doe reynaert heesschede zijn deele
andwoerdi hem in scerne:
‘hu deel willic hu gheven gherne,
reynaert, scone jonghelinc!
die wisse daer die bake an hinc,
becnause, so es so vet.’
reynaerde waes lettel te bet
dat hi den goeden bake ghewan
in sulker zorghen, dattene een man
vinc ende warpene in sinen zac.
dese pine ende dit onghemac
hevet hi leden dor ysengrijne
ende ondert waerven meer dan ic hu rijme.

ghi heeren, dinct hu dit ghenouch?
nochtan om meer onghevouch
dat hi claghet om sijn wijf,
die reynaerde hevet al haer lijf
ghemint; so doet hi hare.
al ne makeden zijt niet mare,
ic dart wel segghen over waer
dat langher es dan vii jaer
dat reynaert hevet hare trauwe.
omdat haersint, die scone vrouwe,
dor minne ende dor quade zede
reynaert sinen wille dede,
wattan? so was sciere ghenesen.
wat talen mach daeromme wesen?
nu maket heere cuwaert, die hase,
eene claghe van eere blase.
of hi den credo niet wel en las,
reynaerd, die zijn meester was,
mochte hi sinen clerc niet blauwen?
dat ware onrecht, entrauwen.
cortoys claghet om eene worst
die hi verloes in eene vorst.
die claghe ware bet verholen:
ende hoerdi dat so was ghestolen?
male quesite male perdite:
over recht wert men qualike quite
dat men hevet qualic ghewonnen.
wie sal reynaerde dat verjonnen
of hi ghestolen goet ghinc an?
niemen die recht versceeden can.

reynaert es een gherecht man.
sint dat die coninc sinen ban
hevet gheboden ende sinen vrede,
so weetic wel dat hi ne dede
dinc negheene dan of hi ware
hermite ofte clusenare.
naest siere huut draecht hi een hare.
binnen desen naesten jare
so ne hat hi vleesch, no wilt no tam.
dat seidi die ghistren danen quam.
malcroys hevet hi begheven,
sinen casteel, ende hevet upheven
eene cluse daer hi leghet in.
ander bejach no ander ghewin
so wanic wel dat hi ne hevet
dan karitate die men hem ghevet.
bleec es hi ende magher van pinen.
hongher, dorst, scerpe karijnen
doghet hi voer sine zonden.’
recht te desen selven stonden,

doe grimbert stont in dese tale,
saghen si van berghe te dale
canticler commen ghevaren,
ende brochte up eene bare
eene doode hinne ende hiet coppe,
die reynaert hadde bi den croppe
hoeft ende hals afghebeten.
dit moeste nu de coninc weten.
canteclere quam voer de bare gaende,
sine vederen zeere slaende.
in wederzijden van der baren
ghinc een hane wijde mare.
die een hane hiet cantaert,
daer wijlen na gheheeten waert
vrauwe alenten goeden hane.
die ander hiet, na minen wane,
die goede hane crayant,
die scoenste hane die men vant
tusschen portaengen ende polane.
elkerlijc van desen hanen
drouch eene berrende stallicht,
dat lanc was ende richt.
dat waren coppen broeders twee,
die riepen: ‘o wy ende wee!’
om haerre sustre coppen doot
dreven si claghe ende jammer groot.
pinte ende sproete droughen die bare.
hem was te moede zware
van haerre suster die si hadden verloren.
men mocht arde verre horen
haerre tweer carminghe.
dus sijn si commen int ghedinghe.

canticler spranc in den rijnc
ende seide: ‘heere coninc,
dor god ende dor ghenade,
nu ontfaermet miere scaden
die mi reynaert heeft ghedaen
ende minen kinderen die hier staen
ende seere hebben haren onwille.
ten ingane van aprille,
doe die winter was vergaen
ende men siet die bloumen staen
over al die velde groene,
doe was ic fier ende coene
van minen groten gheslachte.
ic hadde jongher zonen achte
ende jongher dochtren zevene,
dien wel lusten te levene,
die mi roede die vroede
hadde brocht tenen broede.
si waren alle vet ende staerc
ende ghinghen in een scone paerc,
dat was beloken in eenen muere.
hierbinnen stoet eene scuere
daer vele honden toe hoorden,
dat si menich dier fel scoorden.
dies waren mine kindre onvervaert.
dit benijdde dus reynaert
dat siere waren so vaste binnen
dat hire negheen conste ghewinnen.
hoe dicken ghinc hi om den muere,
reynaert, die felle ghebuere,
ende leide om ons sine laghen!
alsene dan die honde saghen,
liepen si na met haerre cracht.
eene waerf wart hi up de gracht
bi avontueren daer belopen,
dat ic hem sach een deel becoepen
sine diefte ende sinen roef,
dat hem die pelse zeere stoef.
noch ontquam hi bi baraten.
dattene god moete verwaten!
doe waerwi zijns langhe quijte.
sint quam hi als een hermijte,
reynaerd, die mordadeghe dief,
ende brochte mi zeghele ende brief
te lesene, heere coninc,
daer hu seghele ane hinc.

doe ic die letteren began lesen,
dochte mi daeran ghescreven
dat ghi haddet coninclike
over alle huwen rike
alle dieren gheboden vrede
ende oec allen voghelen mede.
oec brochte hi mi ander niemare
ende seide dat hi ware
een begheven clusenare
ende hi hadde ghedaen vele zware
voer sine zonden meneghe pine.
hi toechde mi palster ende slavine,
die hi brochte van der elmare,
daeronder eene scerpe hare.
doe sprac hi: ‘heere cantecleer,
nu mooghdi wel vorwaertmeer
van mi sonder hoede leven.
ic hebbe bi der stolen vergheven
al vleesch ende vleesch smout.
ic bem voertmeer so hout,
ic moet miere zielen telen.
gode willic hu bevelen;
ic ga daer ic hebbe te doene.
ic hebbe middach ende noene
ende priemen te segghene van den daghe.’
doe nam hi neven eere haghe
inen wech; te dien ghesceede
ghinc hi lesen sinen crede.
ic wart blide ende onvervaert
ende ghinc te minen kindren waert
ende was so wel al sonder hoede
dat ic al met minen broede
sonder zorghe ghinc buten muere.
daer gheviel mi quade avontuere,
want reynaert, die felle saghe,
was ghecropen dor de haghe
ende hadde ons die porte ondergaen.
doe wart miere kindre saen
een ghepronden huten ghetale;
dat leide reynaert in sine male.
quade avontuere mi doe nakede,
want sint dat hise smakede
in sinen ghiereghen mont,
ne conste ons wachtre no onse hont
no bewachten no bescaermen.
heere, dat laet hu ontfaermen:
reynaert leide sine laghe
beede bi nachte ende bi daghe
ende roefde emmer mine kindre.
so vele es tghetal nu mindre
dant ghewone was te zine
dat die xv kindre mine
sijn ghedeghen al tote vieren;
so zuver heefse die onghiere
reynaert in sinen mont verslonden.
noch ghistren wart hem metten honden
ontjaghet coppe die mare,
die hier leghet up dese bare.
dit claghic hu met groeten zeere.
ontfaremt hu mijns, wel soete heere!’

die coninc sprac: ‘grimbeert die das,
hu oem, die clusenare was,
hi hevet ghedaen so goede carine,
levic een jaer, het sal hem scinen!
nu hoert hier, canticleer,
wat sal der talen meer?
hu dochter leghet al hier versleghen.
god moet haerre zielen pleghen.
wi ne moghense niet langher houden
- god moeter al ghewouden -
ende sullen onse vygelyen zinghen.
daerna sullen wise bringhen,
den lichame, ter eerden met eeren.
dan sullen wi met desen heeren
ons beraden ende bespreken
hoe wi best ghewreken
an reynaerde dese moort.’
doe hi ghesprac dese woort,
beval hi jonghe ende houden
dat si vygelyen zinghen souden.

dat hi gheboet, was sciere ghedaen.
doe mochte men horen aneslaen
ende beghinnen harde ho
dat placebo domino
ende die verse die daertoe horen.
ic seit oec in waren worden,
ne ware oec ware ons te lanc,
wie daer der zielen vers zanc
ende wie die zielen lesse las.
doe die vygelye ghehent was,
doe leide men coppen in dat graf,
dat bi engiene ghemaect was,
onder die linde in een gras.
van maerbersteene slecht was
die saerc die daerup lach.
die letteren die men daeran sach,
deden an tgraf bekinnen
wie daer lach begraven binnen.
dus spraken die boucstave
an den zaerc up den grave:
‘hier leghet coppe begraven,
die so wale conste scraven,
die reynaert die vos verbeet
ende haren gheslachte was te wreet.’

nu leghet coppe onder mouden.
die coninc sprac tsinen houden
dat si hem alle bespraken,
hoe si alrebest ghewraken
dese groete overdade.
doe waren si alle te rade
dat si daer den coninc rieden,
dat hine dan soude ombieden
dat hi te hove soude comen,
no dor scaden no dor vromen
ne lette, hi ne quame int ghedinghe,
ende men brune van dien dinghe
die bodscap soude laden.
dies was die coninc sciere beraden,
dat hi dus sprac te bruun den beere:
‘heere bruun, dit segghic voer dit heere,
dat ghi dese bodscap doet.
oec biddic hu dat ghi zijt vroet,
dat ghi hu wacht van baraet;
reynaert es fel ende quaet.
hi sal hu smeeken ende lieghen.
mach hi, hi sal hu bedrieghen
met valschen woorden ende met sconen.
mach hi, bi gode, hi sal hu honen.’
‘heere,’ seit hi, ‘laet hu castyen!
so moete mi god vermalendyen
of mi reynaert so sal honen,
inne saelt hem wederlonen,
dat hijs an den dulsten zi.
nu ne zorghet niet om mi.’
nu neemt hi orlof ende hi sal naken
daer hi zeere sal mesraken.