User:OrphicBot/Sandbox/Aeneis1

• Ille ego, qui quondam gracili modulatus avena
• carmen, et egressus silvis vicina coëgi
• ut quamvis avido parerent arva colono,
• gratum opus agricolis, at nunc horrentia Martis
• arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris
• Italiam, fato profugus, Laviniaque venit
• litora, multum ille et terris iactatus et alto
• vi superum saevae memorem Iunonis ob iram;
• multa quoque et bello passus, dum conderet urbem,
• inferretque deos Latio, genus unde Latinum,
• Albanique patres, atque altae moenia Romae.
• Musa, mihi causas memora, quo numine laeso,
• quidve dolens, regina deum tot volvere casus
• insignem pietate virum, tot adire labores
• impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?
• urbs antiqua fuit, tyrii tenuere coloni,
• Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe
• ostia, dives opum studiisque asperrima belli;
• quam Iuno fertur terris magis omnibus unam
• posthabita coluisse Samo; hic illius arma,
• hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse,
• si qua fata sinant, iam tum tenditque fovetque.
• progeniem sed enim troiano a sanguine duci
• audierat, Tyrias olim quae verteret arces;
• hinc populum late regem belloque superbum
• venturum excidio Libyae: sic volvere Parcas.
• id metuens, veterisque memor saturnia belli,
• prima quod ad Troiam pro caris gesserat argis—
• necdum etiam causae irarum saevique dolores
• exciderant animo: manet alta mente repostum
• iudicium Paridis spretaeque iniuria formae,
• et genus invisum, et rapti Ganymedis honores.
• His accensa super, iactatos aequore toto
• Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli,
• arcebat longe Latio, multosque per annos
• errabant, acti fatis, maria omnia circum.
• tantae molis erat romanam condere gentem!
• vix e conspectu siculae telluris in altum
• vela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant,
• cum Iuno, aeternum servans sub pectore volnus,
• haec secum: 'mene incepto desistere victam,
• nec posse Italia Teucrorum avertere regem?
• quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem
• Argivom atque ipsos potuit submergere ponto,
• unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?
• ipsa, Iovis rapidum iaculata e nubibus ignem,
• disiecitque rates evertitque aequora ventis,
• illum expirantem transfixo pectore flammas
• turbine corripuit scopuloque infixit acuto.
• Ast ego, quae divom incedo regina, Iovisque
• et soror et coniunx, una cum gente tot annos
• bella gero! Et quisquam numen Iunonis adoret
• praeterea, aut supplex aris imponet honorem?'
• Talia flammato secum dea corde volutans
• nimborum in patriam, loca feta furentibus austris,
• Aeoliam venit. hic vasto rex Aeolus antro
• luctantes ventos tempestatesque sonoras
• imperio premit ac vinclis et carcere frenat.
• illi indignantes magno cum murmure montis
• circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce
• sceptra tenens, mollitque animos et temperat iras.
• Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum
• quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.
• sed pater omnipotens speluncis abdidit atris,
• hoc metuens, molemque et montis insuper altos
• imposuit, regemque dedit, qui foedere certo
• et premere et laxas sciret dare iussus habenas.
• Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:
• 'Aeole, namque tibi divom pater atque hominum rex
• et mulcere dedit fluctus et tollere vento,
• gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,
• Ilium in Italiam portans victosque penates:
• incute vim ventis submersasque obrue puppes,
• aut age diversos et disiice corpora ponto.
• sunt mihi bis septem praestanti corpore nymphae,
• quarum quae forma pulcherrima Deiopea,
• conubio iungam stabili propriamque dicabo,
• omnis ut tecum meritis pro talibus annos
• exigat, et pulchra faciat te prole parentem.'
• Aeolus haec contra: 'tuus, O regina, quid optes
• explorare labor; mihi iussa capessere fas est.
• Tu mihi, quodcumque hoc regni, tu sceptra Iovemque
• concilias, tu das epulis accumbere divom,
• nimborumque facis tempestatumque potentem.'
• haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem
• impulit in latus: ac venti, velut agmine facto,
• qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.
• incubuere mari, totumque a sedibus imis
• una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis
• africus, et vastos volvunt ad litora fluctus.
• insequitur clamorque virum stridorque rudentum.
• eripiunt subito nubes caelumque diemque
• Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra.
• intonuere poli, et crebris micat ignibus aether,
• praesentemque viris intentant omnia mortem.
• extemplo Aeneae solvuntur frigore membra:
• ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmas
• talia voce refert: 'O terque quaterque beati,
• quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis
• contigit oppetere! O Danaum fortissime gentis
• Tydide! mene iliacis occumbere campis
• non potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra,
• saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens
• Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis
• scuta virum galeasque et fortia corpora volvit?'
• Talia iactanti stridens aquilone procella
• velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.
• franguntur remi; tum prora avertit, et undis
• dat latus; insequitur cumulo praeruptus aquae mons.
• Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens
• terram inter fluctus aperit; furit aestus harenis.
• Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet—
• saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus aras—
• dorsum immane mari summo; tris Eurus ab alto
• in brevia et syrtis urget, miserabile visu,
• inliditque vadis atque aggere cingit harenae.
• unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,
• ipsius ante oculos ingens a vertice pontus
• in puppim ferit: excutitur pronusque magister
• volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem
• torquet agens circum, et rapidus vorat aequore vortex.
• adparent rari nantes in gurgite vasto,
• arma virum, tabulaeque, et Troia gaza per undas.
• iam validam Ilionei navem, iam fortis Achati,
• et qua vectus Abas, et qua grandaevus aletes,
• vicit hiems; laxis laterum compagibus omnes
• accipiunt inimicum imbrem, rimisque fatiscunt.
• interea magno misceri murmure pontum,
• emissamque hiemem sensit Neptunus, et imis
• stagna refusa vadis, graviter commotus; et alto
• prospiciens, summa placidum caput extulit unda.
• disiectam Aeneae, toto videt aequore classem,
• fluctibus oppressos Troas caelique ruina,
• nec latuere doli fratrem Iunonis et irae.
• eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:
• 'Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?
• iam caelum terramque meo sine numine, venti,
• miscere, et tantas audetis tollere moles?
• quos ego—sed motos praestat componere fluctus.
• Post mihi non simili poena commissa luetis.
• maturate fugam, regique haec dicite vestro:
• non illi imperium pelagi saevumque tridentem,
• sed mihi sorte datum. tenet ille immania saxa,
• vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula
• Aeolus, et clauso ventorum carcere regnet.'
• sic ait, et dicto citius tumida aequora placat,
• collectasque fugat nubes, solemque reducit.
• Cymothoe simul et Triton adnixus acuto
• detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti;
• et vastas aperit syrtis, et temperat aequor,
• atque rotis summas levibus perlabitur undas.
• Ac veluti magno in populo cum saepe coorta est
• seditio, saevitque animis ignobile volgus,
• iamque faces et saxa volant—furor arma ministrat;
• tum, pietate gravem ac meritis si forte virum quem
• conspexere, silent, arrectisque auribus adstant;
• ille regit dictis animos, et pectora mulcet,—
• sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam
• prospiciens genitor caeloque invectus aperto
• flectit equos, curruque volans dat lora secundo.
• defessi Aeneadae, quae proxima litora, cursu
• contendunt petere, et Libyae vertuntur ad oras.
• Est in secessu longo locus: insula portum
• efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto
• frangitur inque sinus scindit sese unda reductos.
• hinc atque hinc vastae rupes geminique minantur
• in caelum scopuli, quorum sub vertice late
• aequora tuta silent; tum silvis scaena coruscis
• desuper horrentique atrum nemus imminet umbra.
• fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum,
• intus aquae dulces vivoque sedilia saxo,
• nympharum domus: hic fessas non vincula navis
• ulla tenent, unco non alligat ancora morsu.
• huc septem Aeneas collectis navibus omni
• ex numero subit; ac magno telluris amore
• egressi optata potiuntur troes harena,
• et sale tabentis artus in litore ponunt.
• Ac primum silici scintillam excudit Achates,
• succepitque ignem foliis, atque arida circum
• nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam.
• tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma
• expediunt fessi rerum, frugesque receptas
• et torrere parant flammis et frangere saxo.
• Aeneas scopulum interea conscendit, et omnem
• prospectum late pelago petit, Anthea si quem
• iactatum vento videat Phrygiasque biremis,
• aut Capyn, aut celsis in puppibus arma Caici.
• navem in conspectu nullam, tris litore cervos
• prospicit errantis; hos tota armenta sequuntur
• a tergo, et longum per vallis pascitur agmen.
• constitit hic, arcumque manu celerisque sagittas
• corripuit, fidus quae tela gerebat Achates;
• ductoresque ipsos primum, capita alta ferentis
• cornibus arboreis, sternit, tum volgus, et omnem
• miscet agens telis nemora inter frondea turbam;
• nec prius absistit, quam septem ingentia victor
• corpora fundat humi, et numerum cum navibus aequet.
• hinc portum petit, et socios partitur in omnes.
• vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes
• litore Trinacrio dederatque abeuntibus heros,
• dividit, et dictis maerentia pectora mulcet:
• 'O socii—neque enim ignari sumus ante malorum—
• O passi graviora, dabit deus his quoque finem.
• vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis
• accestis scopulos, vos et Cyclopea saxa
• experti: revocate animos, maestumque timorem
• mittite: forsan et haec olim meminisse iuvabit.
• Per varios casus, per tot discrimina rerum
• tendimus in Latium; sedes ubi fata quietas
• ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.
• durate, et vosmet rebus servate secundis.'
• Talia voce refert, curisque ingentibus aeger
• spem voltu simulat, premit altum corde dolorem.
• illi se praedae accingunt, dapibusque futuris;
• tergora deripiunt costis et viscera nudant;
• pars in frusta secant veribusque trementia figunt;
• litore aena locant alii, flammasque ministrant.
• tum victu revocant vires, fusique per herbam
• implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.
• postquam exempta fames epulis mensaeque remotae,
• amissos longo socios sermone requirunt,
• spemque metumque inter dubii, seu vivere credant,
• sive extrema pati nec iam exaudire vocatos.
• praecipue pius Aeneas nunc acris Oronti,
• nunc Amyci casum gemit et crudelia secum
• fata Lyci, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.
• Et iam finis erat, cum Iuppiter aethere summo
• despiciens mare velivolum terrasque iacentis
• litoraque et latos populos, sic vertice caeli
• constitit, et Libyae defixit lumina regnis.
• atque illum talis iactantem pectore curas
• tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis
• adloquitur Venus: 'O qui res hominumque deumque
• aeternis regis imperiis, et fulmine terres,
• quid meus Aeneas in te committere tantum,
• quid troes potuere, quibus, tot funera passis,
• cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?
• certe hinc Romanos olim, volventibus annis,
• hinc fore ductores, revocato a sanguine teucri,
• qui mare, qui terras omni dicione tenerent,
• pollicitus, quae te, genitor, sententia vertit?
• hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinas
• solabar, fatis contraria fata rependens;
• nunc eadem fortuna viros tot casibus actos
• insequitur. quem das finem, rex magne, laborum?
• Antenor potuit, mediis elapsus Achivis,
• Illyricos penetrare sinus, atque intima tutus
• regna Liburnorum, et fontem superare Timavi,
• unde per ora novem vasto cum murmure montis
• it mare proruptum et pelago premit arva sonanti.
• hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavit
• Teucrorum, et genti nomen dedit, armaque fixit
• Troia; nunc placida compostus pace quiescit:
• nos, tua progenies, caeli quibus adnuis arcem,
• navibus (infandum!) amissis, unius ob iram
• prodimur atque italis longe disiungimur oris.
• hic pietatis honos? sic nos in sceptra reponis?'
• Olli subridens hominum sator atque deorum,
• voltu, quo caelum tempestatesque serenat,
• oscula libavit natae, dehinc talia fatur:
• 'parce metu, Cytherea: manent immota tuorum
• fata tibi; cernes urbem et promissa Lavini
• moenia, sublimemque feres ad sidera caeli
• magnanimum Aenean; neque me sententia vertit.
• hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet,
• longius et volvens fatorum arcana movebo)
• bellum ingens geret Italia, populosque feroces
• contundet, moresque viris et moenia ponet,
• tertia dum Latio regnantem viderit aestas,
• ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.
• At puer Ascanius, cui nunc cognomen iulo
• additur,—ilus erat, dum res stetit ilia regno,—
• triginta magnos volvendis mensibus orbis
• imperio explebit, regnumque ab sede Lavini
• transferet, et longam multa vi muniet albam.
• hic iam ter centum totos regnabitur annos
• gente sub Hectorea, donec regina sacerdos,
• Marte gravis, geminam partu dabit ilia prolem.
• Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus
• Romulus excipiet gentem, et Mavortia condet
• moenia, Romanosque suo de nomine dicet.
• His ego nec metas rerum nec tempora pono;
• imperium sine fine dedi. quin aspera Iuno,
• quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat,
• consilia in melius referet, mecumque fovebit
• Romanos rerum dominos gentemque togatam:
• sic placitum. veniet lustris labentibus aetas,
• cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas
• servitio premet, ac victis dominabitur argis.
• nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
• imperium oceano, famam qui terminet astris,—
• Iulius, a magno demissum nomen iulo.
• hunc tu olim caelo, spoliis orientis onustum,
• accipies secura; vocabitur hic quoque votis.
• aspera tum positis mitescent saecula bellis;
• cana Fides, et Vesta, Remo cum fratre Quirinus,
• iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis
• claudentur belli portae; furor impius intus,
• saeva sedens super arma, et centum vinctus aenis
• post tergum nodis, fremet horridus ore cruento.'
• haec ait, et Maia genitum demittit ab alto,
• ut terrae, utque novae pateant Karthaginis arces
• hospitio Teucris, ne fati nescia Dido
• finibus arceret: volat ille per aera magnum
• remigio alarum, ac Libyae citus adstitit oris.
• Et iam iussa facit, ponuntque ferocia poeni
• corda volente deo; in primis regina quietum
• accipit in Teucros animum mentemque benignam.
• At pius Aeneas, per noctem plurima volvens,
• ut primum lux alma data est, exire locosque
• explorare novos, quas vento accesserit oras,
• qui teneant, nam inculta videt, hominesne feraene,
• quaerere constituit, sociisque exacta referre
• classem in convexo nemorum sub rupe cavata
• arboribus clausam circum atque horrentibus umbris
• occulit; ipse uno graditur comitatus Achate,
• bina manu lato crispans hastilia ferro.
• cui mater media sese tulit obvia silva,
• virginis os habitumque gerens, et virginis arma
• Spartanae, vel qualis equos Threissa fatigat
• Harpalyce, volucremque fuga praevertitur Hebrum.
• namque umeris de more habilem suspenderat arcum
• venatrix, dederatque comam diffundere ventis,
• nuda genu, nodoque sinus collecta fluentis.
• Ac prior, 'Heus' inquit 'iuvenes, monstrate mearum
• vidistis si quam hic errantem forte sororum,
• succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis,
• aut spumantis apri cursum clamore prementem.'
• sic Venus; et Veneris contra sic filius orsus:
• 'nulla tuarum audita mihi neque visa sororum—
• O quam te memorem, virgo? namque haud tibi voltus
• mortalis, nec vox hominem sonat: O, dea certe—
• an Phoebi soror? an nympharum sanguinis una?—
• sis felix, nostrumque leves, quaecumque, laborem,
• et, quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris
• iactemur, doceas. ignari hominumque locorumque
• erramus, vento huc vastis et fluctibus acti:
• multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.'
• tum Venus: 'haud equidem tali me dignor honore;
• virginibus Tyriis mos est gestare pharetram,
• purpureoque alte suras vincire cothurno.
• Punica regna vides, Tyrios et Agenoris urbem;
• sed fines libyci, genus intractabile bello.
• Imperium Dido Tyria regit urbe profecta,
• germanum fugiens. longa est iniuria, longae
• ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
• 'huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri
• phoenicum, et magno miserae dilectus amore,
• cui pater intactam dederat, primisque iugarat
• ominibus. sed regna Tyri germanus habebat
• pygmalion, scelere ante alios immanior omnes.
• quos inter medius venit furor. Ille Sychaeum
• impius ante aras, atque auri caecus amore,
• clam ferro incautum superat, securus amorum
• germanae; factumque diu celavit, et aegram,
• multa malus simulans, vana spe lusit amantem.
• ipsa sed in somnis inhumati venit imago
• coniugis, ora modis attollens pallida miris,
• crudeles aras traiectaque pectora ferro
• nudavit, caecumque domus scelus omne retexit.
• tum celerare fugam patriaque excedere suadet,
• auxiliumque viae veteres tellure recludit
• thesauros, ignotum argenti pondus et auri.
• His commota fugam Dido sociosque parabat:
• conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni
• aut metus acer erat; navis, quae forte paratae,
• corripiunt, onerantque auro: portantur avari
• Pygmalionis opes pelago; dux femina facti.
• devenere locos, ubi nunc ingentia cernis
• moenia surgentemque novae Karthaginis arcem,
• mercatique solum, facti de nomine Byrsam,
• taurino quantum possent circumdare tergo.
• sed vos qui tandem, quibus aut venistis ab oris,
• quove tenetis iter? 'quaerenti talibus ille
• suspirans, imoque trahens a pectore vocem:
• 'O dea, si prima repetens ab origine pergam,
• et vacet annalis nostrorum audire laborum,
• ante diem clauso componat Vesper Olympo.
• nos Troia antiqua, si vestras forte per auris
• Troiae nomen iit, diversa per aequora vectos
• forte sua libycis tempestas adpulit oris.
• sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste penates
• classe veho mecum, fama super aethera notus.
• Italiam quaero patriam et genus ab Iove summo.
• Bis denis Phrygium conscendi navibus aequor,
• matre dea monstrante viam, data fata secutus;
• vix septem convolsae undis Euroque supersunt.
• ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro,
• Europa atque Asia pulsus.' nec plura querentem
• passa Venus medio sic interfata dolore est:
• 'quisquis es, haud, credo, invisus caelestibus auras
• vitalis carpis, Tyriam qui adveneris urbem.
• perge modo, atque hinc te reginae ad limina perfer,
• namque tibi reduces socios classemque relatam
• nuntio, et in tutum versis aquilonibus actam,
• ni frustra augurium vani docuere parentes.
• aspice bis senos laetantis agmine cycnos,
• aetheria quos lapsa plaga Iovis ales aperto
• turbabat caelo; nunc terras ordine longo
• aut capere, aut captas iam despectare videntur:
• ut reduces illi ludunt stridentibus alis,
• et coetu cinxere polum, cantusque dedere,
• haud aliter puppesque tuae pubesque tuorum
• aut portum tenet aut pleno subit ostia velo.
• perge modo, et, qua te ducit via, dirige gressum.'
• dixit, et avertens rosea cervice refulsit,
• ambrosiaeque comae divinum vertice odorem
• spiravere, pedes vestis defluxit ad imos,
• et vera incessu patuit dea. Ille ubi matrem
• adgnovit, tali fugientem est voce secutus:
• 'quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsis
• ludis imaginibus? cur dextrae iungere dextram
• non datur, ac veras audire et reddere voces?'
• talibus incusat, gressumque ad moenia tendit:
• at Venus obscuro gradientes aere saepsit,
• et multo nebulae circum dea fudit amictu,
• cernere ne quis eos, neu quis contingere posset,
• molirive moram, aut veniendi poscere causas.
• ipsa Paphum sublimis abit, sedesque revisit
• laeta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeo
• ture calent arae, sertisque recentibus halant.
• corripuere viam interea, qua semita monstrat.
• Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi
• imminet, adversasque adspectat desuper arces.
• miratur molem Aeneas, magalia quondam,
• miratur portas strepitumque et strata viarum.
• instant ardentes tyrii pars ducere muros,
• molirique arcem et manibus subvolvere saxa,
• pars optare locum tecto et concludere sulco.
• hic portus alii effodiunt; hic alta theatris
• fundamenta locant alii, immanisque columnas
• rupibus excidunt, scaenis decora alta futuris.
• qualis apes aestate nova per florea rura
• exercet sub sole labor, cum gentis adultos
• educunt fetus, aut cum liquentia mella
• stipant et dulci distendunt nectare cellas,
• aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto
• ignavom fucos pecus a praesepibus arcent:
• fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.
• 'O fortunati, quorum iam moenia surgunt!'
• Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis.
• infert se saeptus nebula, mirabile dictu,
• per medios, miscetque viris, neque cernitur ulli.
• lucus in urbe fuit media, laetissimus umbra,
• quo primum iactati undis et turbine poeni
• effodere loco signum, quod regia Iuno
• monstrarat, caput acris equi; sic nam fore bello
• egregiam et facilem victu per saecula gentem.
• hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido
• condebat, donis opulentum et numine divae,
• aerea cui gradibus surgebant limina, nexaeque
• aere trabes, foribus cardo stridebat aenis.
• hoc primum in luco nova res oblata timorem
• leniit, hic primum Aeneas sperare salutem
• ausus, et adflictis melius confidere rebus.
• namque sub ingenti lustrat dum singula templo,
• reginam opperiens, dum, quae fortuna sit urbi,
• artificumque manus inter se operumque laborem
• miratur, videt iliacas ex ordine pugnas,
• bellaque iam fama totum volgata per orbem,
• Atridas, Priamumque, et saevum ambobus Achillem.
• constitit, et lacrimans, 'quis iam locus' inquit 'Achate,
• quae regio in terris nostri non plena laboris?
• en Priamus! sunt hic etiam sua praemia laudi;
• sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.
• solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.'
• sic ait, atque animum pictura pascit inani,
• multa gemens, largoque umectat flumine voltum.
• namque videbat, uti bellantes Pergama circum
• hac fugerent Graii, premeret troiana iuventus,
• hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles.
• nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velis
• adgnoscit lacrimans, primo quae prodita somno
• Tydides multa vastabat caede cruentus,
• ardentisque avertit equos in castra, prius quam
• pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent.
• parte alia fugiens amissis Troilus armis,
• infelix puer atque impar congressus Achilli,
• fertur equis, curruque haeret resupinus inani,
• lora tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur
• per terram, et versa pulvis inscribitur hasta.
• interea ad templum non aequae Palladis ibant
• crinibus Iliades passis peplumque ferebant,
• suppliciter tristes et tunsae pectora palmis;
• diva solo fixos oculos aversa tenebat.
• ter circum iliacos raptaverat Hectora muros,
• exanimumque auro corpus vendebat Achilles.
• tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo,
• ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici,
• tendentemque manus Priamum conspexit inermis.
• Se quoque principibus permixtum adgnovit Achivis,
• Eoasque acies et nigri Memnonis arma.
• ducit Amazonidum lunatis agmina peltis
• Penthesilea furens, mediisque in milibus ardet,
• aurea subnectens exsertae cingula mammae,
• bellatrix, audetque viris concurrere virgo.
• haec dum Dardanio Aeneae miranda videntur,
• dum stupet, obtutuque haeret defixus in uno,
• regina ad templum, forma pulcherrima Dido,
• incessit magna iuvenum stipante caterva.
• qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi
• exercet Diana choros, quam mille secutae
• hinc atque hinc glomerantur oreades; illa pharetram
• fert umero, gradiensque deas supereminet omnis:
• Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus:
• talis erat Dido, talem se laeta ferebat
• per medios, instans operi regnisque futuris.
• tum foribus divae, media testudine templi,
• saepta armis, solioque alte subnixa resedit.
• iura dabat legesque viris, operumque laborem
• partibus aequabat iustis, aut sorte trahebat:
• cum subito Aeneas concursu accedere magno
• Anthea Sergestumque videt fortemque Cloanthum,
• Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo
• dispulerat penitusque alias avexerat oras.
• obstipuit simul ipse simul perculsus Achates
• laetitiaque metuque; avidi coniungere dextras
• ardebant; sed res animos incognita turbat.
• dissimulant, et nube cava speculantur amicti,
• quae fortuna viris, classem quo litore linquant,
• quid veniant; cunctis nam lecti navibus ibant,
• orantes veniam, et templum clamore petebant.
• postquam introgressi et coram data copia fandi,
• maximus Ilioneus placido sic pectore coepit:
• 'O Regina, novam cui condere Iuppiter urbem
• iustitiaque dedit gentis frenare superbas,
• troes te miseri, ventis maria omnia vecti,
• oramus, prohibe infandos a navibus ignis,
• parce pio generi, et propius res aspice nostras.
• non nos aut ferro libycos populare penatis
• venimus, aut raptas ad litora vertere praedas;
• non ea vis animo, nec tanta superbia victis.
• Est locus, Hesperiam grai cognomine dicunt,
• terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae;
• Oenotri coluere viri; nunc fama minores
• Italiam dixisse ducis de nomine gentem.
• hic cursus fuit:
• cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion
• in vada caeca tulit, penitusque procacibus austris
• perque undas, superante salo, perque invia saxa
• dispulit; huc pauci vestris adnavimus oris.
• quod genus hoc hominum? Quaeve hunc tam barbara morem
• permittit patria? hospitio prohibemur harenae;
• bella cient, primaque vetant consistere terra.
• Si genus humanum et mortalia temnitis arma
• at sperate deos memores fandi atque nefandi.
• 'Rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter,
• nec pietate fuit, nec bello maior et armis.
• quem si fata virum servant, si vescitur aura
• aetheria, neque adhuc crudelibus occubat umbris,
• non metus; officio nec te certasse priorem
• poeniteat. sunt et siculis regionibus urbes
• armaque, Troianoque a sanguine clarus Acestes.
• quassatam ventis liceat subducere classem,
• et silvis aptare trabes et stringere remos:
• si datur Italiam, sociis et rege recepto,
• tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus;
• sin absumpta salus, et te, pater optime Teucrum,
• pontus habet Libyae, nec spes iam restat iuli,
• at freta Sicaniae saltem sedesque paratas,
• unde huc advecti, regemque petamus Acesten.'
• talibus Ilioneus; cuncti simul ore fremebant
• Dardanidae.
• tum breviter Dido, voltum demissa, profatur:
• 'solvite corde metum, teucri, secludite curas.
• Res dura et regni novitas me talia cogunt
• moliri, et late finis custode tueri.
• quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem,
• virtutesque virosque, aut tanti incendia belli?
• non obtusa adeo gestamus pectora poeni,
• nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe.
• seu vos Hesperiam magnam Saturniaque arva,
• sive Erycis finis regemque optatis Acesten,
• auxilio tutos dimittam, opibusque iuvabo.
• voltis et his mecum pariter considere regnis;
• urbem quam statuo vestra est, subducite navis;
• tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.
• atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem
• adforet Aeneas! equidem per litora certos
• dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo,
• si quibus eiectus silvis aut urbibus errat.'
• His animum arrecti dictis et fortis Achates
• et pater Aeneas iamdudum erumpere nubem
• ardebant. Prior Aenean compellat Achates:
• 'Nate dea, quae nunc animo sententia surgit?
• omnia tuta vides, classem sociosque receptos.
• unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsi
• submersum; dictis respondent cetera matris.'
• vix ea fatus erat, cum circumfusa repente
• scindit se nubes et in aethera purgat apertum.
• restitit Aeneas claraque in luce refulsit,
• os umerosque deo similis; namque ipsa decoram
• caesariem nato genetrix lumenque iuventae
• purpureum et laetos oculis adflarat honores:
• quale manus addunt ebori decus, aut ubi flavo
• argentum Pariusve lapis circumdatur auro.
• tum sic reginam adloquitur, cunctisque repente
• improvisus ait: 'coram, quem quaeritis, adsum,
• Troius Aeneas, libycis ereptus ab undis.
• O sola infandos Troiae miserata labores,
• quae nos, reliquias Danaum, terraeque marisque
• omnibus exhaustos iam casibus, omnium egenos,
• urbe, domo, socias, grates persolvere dignas
• non opis est nostrae, Dido, nec quicquid ubique est
• gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem.
• Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid
• usquam iustitia est et mens sibi conscia recti,
• praemia digna ferant. quae te tam laeta tulerunt
• saecula? qui tanti talem genuere parentes?
• In freta dum fluvii current, dum montibus umbrae
• lustrabunt convexa, polus dum sidera pascet,
• semper honos nomenque tuum laudesque manebunt,
• quae me cumque vocant terrae.' sic fatus, amicum
• Ilionea petit dextra, laevaque Serestum,
• post alios, fortemque Gyan fortemque Cloanthum.
• obstipuit primo aspectu Sidonia Dido,
• casu deinde viri tanto, et sic ore locuta est:
• 'quis te, nate dea, per tanta pericula casus
• insequitur? quae vis immanibus applicat oris?
• tune ille Aeneas, quem Dardanio Anchisae
• alma Venus Phrygii genuit Simoentis ad undam?
• atque equidem Teucrum memini Sidona venire
• finibus expulsum patriis, nova regna petentem
• auxilio beli; genitor tum belus opimam
• vastabat Cyprum, et victor dicione tenebat.
• tempore iam ex illo casus mihi cognitus urbis
• Troianae nomenque tuum regesque Pelasgi.
• ipse hostis Teucros insigni laude ferebat,
• seque ortum antiqua Teucrorum ab stirpe volebat.
• quare agite, O tectis, iuvenes, succedite nostris.
• Me quoque per multos similis fortuna labores
• iactatam hac demum voluit consistere terra.
• non ignara mali, miseris succurrere disco.'
• sic memorat; simul Aenean in regia ducit
• tecta, simul divom templis indicit honorem.
• nec minus interea sociis ad litora mittit
• viginti tauros, magnorum horrentia centum
• terga suum, pinguis centum cum matribus agnos,
• munera laetitiamque dii.
• At domus interior regali splendida luxu
• instruitur, mediisque parant convivia tectis:
• arte laboratae vestes ostroque superbo,
• ingens argentum mensis, caelataque in auro
• fortia facta patrum, series longissima rerum
• per tot ducta viros antiqua ab origine gentis.
• Aeneas (neque enim patrius consistere mentem
• passus amor) rapidum ad navis praemittit Achaten,
• Ascanio ferat haec, ipsumque ad moenia ducat;
• omnis in Ascanio cari stat cura parentis.
• munera praeterea, iliacis erepta ruinis,
• ferre iubet, pallam signis auroque rigentem,
• et circumtextum croceo velamen acantho,
• ornatus Argivae helenae, quos illa Mycenis,
• Pergama cum peteret inconcessosque hymenaeos,
• extulerat, matris Ledae mirabile donum:
• praeterea sceptrum, Ilione quod gesserat olim,
• maxima natarum Priami, colloque monile
• bacatum, et duplicem gemmis auroque coronam.
• haec celerans ita ad naves tendebat Achates.
• At Cytherea novas artes, nova pectore versat
• consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido
• pro dulci Ascanio veniat, donisque furentem
• incendat reginam, atque ossibus implicet ignem;
• quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilinguis;
• urit atrox Iuno, et sub noctem cura recursat.
• Ergo his aligerum dictis adfatur amorem:
• 'Nate, meae vires, mea magna potentia solus,
• nate, patris summi qui tela Typhoia temnis,
• ad te confugio et supplex tua numina posco.
• frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum
• litora iactetur odiis Iunonis iniquae,
• nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore.
• hunc Phoenissa tenet Dido blandisque moratur
• vocibus; et vereor, quo se Iunonia vertant
• hospitia; haud tanto cessabit cardine rerum.
• quocirca capere ante dolis et cingere flamma
• reginam meditor, ne quo se numine mutet,
• sed magno Aeneae mecum teneatur amore.
• qua facere id possis, nostram nunc accipe mentem.
• regius accitu cari genitoris ad urbem
• Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura,
• dona ferens, pelago et flammis restantia Troiae:
• hunc ego sopitum somno super alta Cythera
• aut super Idalium sacrata sede recondam,
• ne qua scire dolos mediusve occurrere possit.
• Tu faciem illius noctem non amplius unam
• falle dolo, et notos pueri puer indue voltus,
• ut, cum te gremio accipiet laetissima Dido
• regalis inter mensas laticemque Lyaeum,
• cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,
• occultum inspires ignem fallasque veneno.'
• paret Amor dictis carae genetricis, et alas
• exuit, et gressu gaudens incedit iuli.
• At Venus Ascanio placidam per membra quietem
• inrigat, et fotum gremio dea tollit in altos
• Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum
• floribus et dulci adspirans complectitur umbra.
• Iamque ibat dicto parens et dona Cupido
• regia portabat Tyriis, duce laetus Achate.
• cum venit, aulaeis iam se regina superbis
• aurea composuit sponda mediamque locavit.
• iam pater Aeneas et iam troiana iuventus
• conveniunt, stratoque super discumbitur ostro.
• dant famuli manibus lymphas, Cereremque canistris
• expediunt, tonsisque ferunt mantelia villis.
• quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam
• cura penum struere, et flammis adolere penatis;
• centum aliae totidemque pares aetate ministri,
• qui dapibus mensas onerent et pocula ponant.
• nec non et tyrii per limina laeta frequentes
• convenere, toris iussi discumbere pictis.
• mirantur dona Aeneae, mirantur iulum
• flagrantisque dei voltus simulataque verba,
• praecipue infelix, pesti devota futurae,
• expleri mentem nequit ardescitque tuendo
• Phoenissa, et pariter puero donisque movetur.
• Ille ubi complexu Aeneae colloque pependit
• et magnum falsi implevit genitoris amorem,
• reginam petit haec oculis, haec pectore toto
• haeret et interdum gremio fovet, inscia Dido,
• insidat quantus miserae deus; at memor ille
• matris Acidaliae paulatim abolere Sychaeum
• incipit, et vivo temptat praevertere amore
• iam pridem resides animos desuetaque corda.
• postquam prima quies epulis, mensaeque remotae,
• crateras magnos statuunt et vina coronant.
• fit strepitus tectis, vocemque per ampla volutant
• atria; dependent lychni laquearibus aureis
• incensi, et noctem flammis funalia vincunt.
• hic regina gravem gemmis auroque poposcit
• implevitque mero pateram, quam belus et omnes
• a Belo soliti; tum facta silentia tectis:
• 'Iuppiter, hospitibus nam te dare iura loquuntur,
• hunc laetum Tyriisque diem Troiaque profectis
• esse velis, nostrosque huius meminisse minores.
• adsit laetitiae Bacchus dator, et bona Iuno;
• et vos, O, coetum, tyrii, celebrate faventes.'
• dixit, et in mensam laticum libavit honorem,
• primaque, libato, summo tenus attigit ore,
• tum Bitiae dedit increpitans; ille impiger hausit
• spumantem pateram, et pleno se proluit auro
• post alii proceres. cithara crinitus Iopas
• personat aurata, docuit quem maximus Atlas.
• hic canit errantem lunam solisque labores;
• unde hominum genus et pecudes; unde imber et ignes;
• Arcturum pluviasque Hyadas geminosque triones;
• quid tantum Oceano properent se tinguere soles
• hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet.
• ingeminant plausu tyrii, Troesque sequuntur.
• nec non et vario noctem sermone trahebat
• infelix Dido, longumque bibebat amorem,
• multa super Priamo rogitans, super Hectore multa;
• nunc quibus Aurorae venisset filius armis,
• nunc quales Diomedis equi, nunc quantus Achilles.
• 'Immo age, et a prima dic, hospes, origine nobis
• insidias,' inquit, 'Danaum, casusque tuorum,
• erroresque tuos; nam te iam septima portat
• omnibus errantem terris et fluctibus aestas.'